Early life (ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ)

Jathedar Kartar Singh Jhabbar was born in 1874 in a Virk family in the village of Jhabbar, district Sheikhupur, Pakistan. He was the grandson of Sardar Mangal Singh, whom Maharaja Ranjit Singh appointed Kumedan in his forces after compromise with the Jhabbars. Jhabbar’s early life was like that of any other spirited young man of rural agricultural family, whose passion was to look after their buffalo herds, take plenty of milk and butter, build muscles and take courageous and a firm stand for righteous causes. ਜਥੇਦਾਰ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਝੱਬਰ ਦਾ ਜਨਮ 1874 ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਝੱਬਰ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਸਰਦਾਰ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੋਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਝੱਬਰਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਕੁਮੇਦਾਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਜੋਸ਼ੀਲੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਜਨੂੰਨ ਆਪਣੀਆਂ ਮੱਝਾਂ ਦੇ ਝੁੰਡਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨਾ, ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਮੱਖਣ ਲੈਣਾ, ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸੀ।

Since early life, his demeanour and behaviour and his social environment were of superior nature. Bodily, he looked noble, was well built and appeared destined to play some great role in the future. Fear was foreign to his nature. All through his youth, he wore rural dress with a turban on his head and a Dang with iron knob, in his hand. He would neither indulge in light talk, not let anyone do it in his presence. He would not bow before anybody. ਮੁੱਢਲੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਹੀ, ਉਸਦਾ ਵਿਹਾਰ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਵਾਤਾਵਰਣ ਉੱਤਮ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਸੀ। ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਉਹ ਨੇਕ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮਹਾਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸਮਤ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਡਰ ਉਸ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਓਪਰਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਪੱਗ ਵਾਲਾ ਪੇਂਡੂ ਪਹਿਰਾਵਾ ਅਤੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦੀ ਗੰਢ ਵਾਲਾ ਡਾਂਗ ਪਹਿਨਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਹਲਕੀ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਨਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਅੱਗੇ ਝੁਕਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।

During this period, his first meeting with Bhai Mool Singh Gurmula took place in 1904, when, along with his young companions, he listened to his speech at a conference in village Varan. He was so captivated with it, that wherever Bhai Gurmula delivered his lectures, Jhabbar would attend with his party. This was the period when the campaign for shudhi (i.e. conversion of Muslims and scheduled castes to Sikhism) had been launched. In such meetings, often there was commotion and strong opposition to the campaign for shudhi. At such moments, Jhabbar and his party proved useful. The more faith Jhabbar reposed in Bhai Gurmula, the more he began to be appreciated by the latter. Earlier, at an amrit ceremony at Nankana Sahib, Bhai Gurmula had declined to initiate Jhabbar for his undeserving appearance, but on his insistence, which Bhai Gurmula appreciated, Jhabbar was initiated. By and by Jhabbar had become Bhai Gurmula’s companion. Sometimes fighting seemed imminent just for Jhabbar’s over enthusiasm in such meetings. Therefore, Bhai Gurmula forbade him to speak anywhere when there could be a chance of a quarrel. ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਈ ਮੂਲ ਸਿੰਘ ਗੁਰਮੂਲਾ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ 1904 ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ, ਪਿੰਡ ਵਾਰਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਭਾਸ਼ਣ ਸੁਣਿਆ। ਉਹ ਇਸ ਨਾਲ ਇੰਨਾ ਮੋਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਭਾਈ ਗੁਰਮੂਲਾ ਆਪਣਾ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦੇ ਸਨ, ਝੱਬਰ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸ਼ੁਧੀ (ਅਰਥਾਤ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ) ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਹੀ ਸ਼ੁਧੀ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਹੰਗਾਮਾ ਅਤੇ ਤਿੱਖਾ ਵਿਰੋਧ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਾਰਟੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਭਾਈ ਗੁਰਮੂਲਾ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜਤਾਇਆ, ਓਨਾ ਹੀ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ, ਭਾਈ ਗੁਰਮੂਲਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਯੋਗ ਦਿੱਖ ਕਾਰਨ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਅਰੰਭ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ ‘ਤੇ, ਜਿਸ ਦੀ ਭਾਈ ਗੁਰਮੂਲਾ ਨੇ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ, ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਅਰੰਭ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਝੱਬਰ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਲਾ ਦਾ ਸਾਥੀ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿਚ ਝੱਬਰ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜੋਸ਼ ਕਾਰਨ ਲੜਾਈ-ਝਗੜਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਭਾਈ ਗੁਰਮੂਲਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਵੀ ਬੋਲਣ ਤੋਂ ਵਰਜਿਆ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਝਗੜੇ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

In the late autumn of 1904, a huge Shudhi conference was held in the village Kotli Dasu Singh, district Sialkot, Pakistan, with the efforts of missionary Sant Sarup Singh, in which Gurmat preacher Bhai Lall Singh Gujran wala, Sardar Tirath Singh Gharjakh, Bhai Takht Singh Ferozepur and Bhai Ganga Singh participated. This conference was held to convert and initiate the progeny of Sardar Ganda Singh from his Muslim wife. Bhai Mool Singh was speaking at the stage when a group of 50 to 60 Muslims attacked the audience. Two prominent Sikhs were seriously injured. The Muslims advanced towards Bhai Mool Singh shouting “Get that long bearded man” Jhabbar was standing close by, but he was under vow not to speak whatever might happen. However, Jhabbar spoke out, “Bhai Sahib, now it is your turn to be assaulted”. Bhai Sahib observed, “what are you then waiting for?”. At this signal, Jhabbar snatched a lathi from one of this companions and hurriedly struck down several of the attackers. Frightened, they fled and the danger was averted. Sardar Tirath Singh Gharjakh witnessed this scene and began to cherish regard for Jhabbar. 1904 ਦੀ ਪਤਝੜ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਸੰਤ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਪਿੰਡ ਕੋਟਲੀ ਦਾਸੂ ਸਿੰਘ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਆਲਕੋਟ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸ਼ੁਧੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਭਾਈ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਗੁੱਜਰਾਂ ਵਾਲੇ, ਸਰਦਾਰ ਤੀਰਥ ਸਿੰਘ ਘਰਜਾਖ, ਭਾਈ। ਤਖ਼ਤ ਸਿੰਘ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੰਗਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਕਾਨਫਰੰਸ ਸਰਦਾਰ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪਤਨੀ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੰਤਾਨ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਭਾਈ ਮੂਲ ਸਿੰਘ ਸਟੇਜ ‘ਤੇ ਬੋਲ ਰਹੇ ਸਨ ਜਦੋਂ 50 ਤੋਂ 60 ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੇ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਾਈ ਮੂਲ ਸਿੰਘ ਵੱਲ ਵਧੇ “ਉਸ ਲੰਮੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਲਿਆਓ” ਝੱਬਰ ਨੇੜੇ ਹੀ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਕੁਝ ਵੀ ਨਾ ਬੋਲਣ ਦੀ ਕਸਮ ਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ, ਝੱਬਰ ਬੋਲਿਆ, “ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ, ਹੁਣ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤੁਹਾਡੀ ਵਾਰੀ ਹੈ” ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦੇਖਿਆ, “ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ?” ਇਸ ਇਸ਼ਾਰੇ ‘ਤੇ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਇਸ ਸਾਥੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਲਾਠੀ ਖੋਹ ਲਈ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਡਰ ਕੇ ਉਹ ਭੱਜ ਗਏ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰਾ ਟਲ ਗਿਆ। ਸਰਦਾਰ ਤੀਰਥ ਸਿੰਘ ਘਰਜਾਖ ਨੇ ਇਹ ਨਜ਼ਾਰਾ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

The same year at the time of annual fair at Nankana Sahib, Sardar Tirath Singh summoned Jhabbar to Gujranwala through the would-be martyr Bhai Lachhman Singh and persuaded Jhabbar to join the Gharjakhar Vidyala and acquire Gurmat knowledge. Jhabbar joined this seminary in 1906 and learned Gurmat with faith and vigour until 1909. Thereafter, he adopted the life of a Gurmat missionary. On the suggestion of Sardar Lall Singh of Lahore, he shifted his residence there and began his missionary career.

ਉਸੇ ਸਾਲ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਾਲਾਨਾ ਮੇਲੇ ਸਮੇਂ ਸਰਦਾਰ ਤੀਰਥ ਸਿੰਘ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀਂ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਘੱਗਰ ਵਿਦਿਆਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। ਝੱਬਰ 1906 ਵਿੱਚ ਇਸ ਸੈਮੀਨਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਅਤੇ 1909 ਤੱਕ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਗੁਰਮਤਿ ਸਿੱਖਦੇ ਰਹੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਨੇ ਗੁਰਮਤਿ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਪਣਾ ਲਿਆ। ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਇਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਿਵਾਸ ਉਥੇ ਬਦਲ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।

One day he reached village Mudhoke Sham in the evening after getting down at Railway station Kahana. A group of about twenty young men were sitting at a central place. Jhabbar began his Gurmat lecture there. Soon a person came and announced that a prostitute’s patty had arrived and their performance was about to start in the Dharamsal. All the young men left for the place at once. Jhabbar also followed and reached the Dharamsal., The party was getting ready for their performance, Jhabbar warned them that the place was a Gurdwara and that they must not perform there, There a villager asked Jhabbar who he was. There was silence for a while. Soon a villager asked Jhabbar who he was. Jhabbar replied that he was a Gurmat preacher and had come from Lahore for that purpose. The villager retorted that they were not interested in his preaching. The place belonged to them and they could do anything there, adding that he better leave the place or face the consequences. Jhabbar asked them to be sensible. They were Sikhs, and were having song and dance performed by prostitutes in the Gurdwara. Also, he warned the performers to leave the place. Another young man got up and said, “Let us get him … he is unnecessarily interfering”. Thereupon a few young men pushed Jhabbar out of the Dharamsal.

ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਕਾਹਾਣਾ ‘ਤੇ ਉਤਰ ਕੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਮੁਢੋਕੇ ਸ਼ਾਮ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵੀਹ ਦੇ ਕਰੀਬ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਟੋਲਾ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਆਪਣਾ ਗੁਰਮਤਿ ਲੈਕਚਰ ਉੱਥੇ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਆ ਕੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇੱਕ ਵੇਸਵਾ ਦੀ ਪੈਟੀ ਆ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਧਰਮਸਾਲ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਉਸ ਥਾਂ ਵੱਲ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ। ਝੱਬਰ ਵੀ ਮਗਰ ਲੱਗ ਕੇ ਧਰਮਸਾਲ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਪਾਰਟੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕੌਣ ਹੈ? ਕੁਝ ਦੇਰ ਲਈ ਚੁੱਪ ਛਾ ਗਈ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕੌਣ ਹੈ? ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸੇ ਮਕਸਦ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ। ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਛੱਡ ਦੇਣ ਜਾਂ ਨਤੀਜੇ ਭੁਗਤਣ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾਰ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਸਨ, ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਵੇਸਵਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗਾਣੇ ਅਤੇ ਨੱਚ ਰਹੇ ਸਨ। ਨਾਲ ਹੀ, ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜਗ੍ਹਾ ਛੱਡਣ ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨ ਉੱਠਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, “ਆਓ ਉਸਨੂੰ ਲੈ ਆਓ… ਉਹ ਬੇਲੋੜਾ ਦਖਲ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ”। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਧਰਮਸ਼ਾਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ।

Jhabbar reached the nearby village Haloke where some Gursikhs resided. After publicity in the morning, there was an appreciable congregation which Jhabbar addressed. After preaching for about a week in the neighbouring villages, Jhabbar returned to Lahore. At village Bhojian, Jhabbar met a 15 year old Mohabat Singh, who after listening to Jhabbar, got interested, acquired Gurmat knowledge and became a Sikh preacher. For a long period, he remained in the services of the Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee as a preacher. After initiation, he was named Ganga Singh, who later became known as Professor Ganga Singh. At that time there were only 19 members of the Lahore Singh Sabha. Neither there was any scheduled programme of the Sabha nor any weekly congregations. Except for the local meetings of the Kaniya Pathshala, there was no other Sikh religious institution in the whole of Lahore city.

ਝੱਬਰ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹੱਲੋਕੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਿੱਥੇ ਕੁਝ ਗੁਰਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਸਵੇਰੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਇਕੱਠ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਝੱਬਰ ਨੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ। ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਝੱਬਰ ਲਾਹੌਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ। ਪਿੰਡ ਭੋਜੀਆਂ ਵਿਖੇ ਝੱਬਰ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਇੱਕ 15 ਸਾਲ ਦੇ ਮੁਹੱਬਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਦਿਲਚਸਪੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ, ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਲੰਮੇ ਅਰਸੇ ਤੱਕ ਉਹ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਗੰਗਾ ਸਿੰਘ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਗੰਗਾ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਲਾਹੌਰ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ 19 ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਨਾ ਤਾਂ ਸਭਾ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਰਧਾਰਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਸੰਗਤਾਂ। ਕੰਨਿਆ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਦੀਆਂ ਸਥਾਨਕ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਪੂਰੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।

Jhabbar began enrolment and in two months he listed 500 members of the Singh Sabha. Also he started weekly congregations in the Baoli Sahib Gurdwara . The Singh Sabha had already hired a room for a store there. Publicity for weekly meetings was made through newspapers and pamphlets, and Jhabbar used to address the audience in thousands.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਭਰਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ 500 ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾ ਲਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਥੇ ਸਟੋਰ ਲਈ ਕਮਰਾ ਕਿਰਾਏ ‘ਤੇ ਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਪੈਂਫਲਿਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਸਨ।

Baldev Singh, son of Giani Dit Singh, Ripudaman Singh of Nabha had sent to England to acquire higher education with a stipend, had returned to Lahore after completing his studies. The Lahore Singh Sabha decided to honour him, being the son of the legendary Sikh theologian, and appointed him Chairman of the Sabha. He decided that instead of sitting, on the ground, the congregation should sit on benches and chairs, and some furniture was purchased. Jhabbar noted some benches in the hall, Jhabbar asked the audience not to sit on them as it involved disrespect to the Guru Granth Sahib. But Dr. Baldev Singh informed Jhabbar that a resolution to this effect had already been passed by the Singh Sabha. Jhabbar retorted ” President Sahib, you have completed your education in UK and the Singh Sabha members are mostly clerks in Government offices. You hardly understand what Gurmat is.” The President replied, “We had committed no act of apostasy, as according to tradition, Sangat was considered equivalent to the Guru”. Jhabbar replied, “Such traditions were concocted under Western influences for selfish purposes. Otherwise, some Singh Sabha may pass resolution against observances of the 5Ks and even amrit initiation, What would be the end result? Nobody has the authority to undo the moral code prescribed by the holy Gurus”. In this manner, the exchange of views continued for an hour, and eventually it was decided that the benches be removed from the hall.

ਗਿਆਨੀ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਾਭਾ ਦੇ ਟਿੱਕਾ ਸਾਹਿਬ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵਜ਼ੀਫ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਉਚੇਰੀ ਵਿੱਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਭੇਜਿਆ ਸੀ, ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਕੇ ਲਾਹੌਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਾਹੌਰ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਭਾ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੰਗਤਾਂ ਬੈਠਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਬੈਂਚਾਂ ਅਤੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ‘ਤੇ ਬੈਠਣ ਅਤੇ ਕੁਝ ਫਰਨੀਚਰ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਹਾਲ ਵਿਚ ਕੁਝ ਬੈਂਚਾਂ ਨੂੰ ਨੋਟ ਕੀਤਾ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਨਾ ਬੈਠਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਡਾ: ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਝੱਬਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਮਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਾਹਿਬ, ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਯੂ.ਕੇ. ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਹਨ, ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਕੀ ਹੈ। “ਪ੍ਰਧਾਨ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਅਸੀਂ ਧਰਮ-ਤਿਆਗ ਦਾ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।” ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਅਜਿਹੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਸੁਆਰਥੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਸਿੰਘ ਸਭਾ 5 ਹਜਾਰ ਦੇ ਪਾਠ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਵਿਰੁੱਧ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ? ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵੱਲੋਂ ਦਰਸਾਏ ਨੈਤਿਕ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਉਲਟਾਉਣ ਦਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।’ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਬੈਂਚਾਂ ਨੂੰ ਹਾਲ ਵਿੱਚੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ।

Jhabbar remained at Lahore for seven years, doing the Gurmat missionary work honorarily. In fact, he did Panthic sewa all through his life as such. Although he resided at Lahore, he travelled throughout Punjab for preaching Gurmat on invitation. He constituted the “Khalsa Diwan Khara Sauda Bar” in 1912 and remained associated with it all his life. Although this organization was linked to Gurdwara Khara Sauda and most of its members were from the local Virk families, yet under the leadership of Jathedar Jhabbar, the monumental Panthic services which this organization performed throughout Punjab, would be described in the following pages. ਝੱਬਰ ਸੱਤ ਸਾਲ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਰਹਿ ਕੇ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਸਤਿਕਾਰ ਸਹਿਤ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਪੰਥਕ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਸਨੇ ਸੱਦੇ ‘ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ 1912 ਵਿੱਚ “ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਖਰਾ ਸੌਦਾ ਬਾਰ” ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੇ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਜਥੇਬੰਦੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਾਰਾ ਸੌਦਾ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਮੈਂਬਰ ਸਥਾਨਕ ਵਿਰਕ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਜਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਵਿਚ ਜੋ ਮਹਾਨ ਪੰਥਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਅਗਲੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

This period was devoted for the spread of education among the Sikhs. Under-the guidance of the Education Committec of the Chief Khalsa Diwan, new schools were being opened. In 1913,Bhai Mool Singh Gurmula purchased 13 kanals of land in village Bhanaur close to Gurdwvara Khara Sauda, and constructed a school building In 1917, Jhabbar opened a Middle School in this building, The school functioned there for one year. Close to this site was sanctioned and established the Mandi Chuhat Kana. Residents of the Mandi persuaded Thabbar to take the school there and promised to provide funds. Accordingly, Jhabbar started the school there in 1918 which functioned smoothly under the management of Jhabbar and a committe constituted by the Mandi administration.

ਇਹ ਸਮਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ। ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਨਵੇਂ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। 1913 ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਮੂਲ ਸਿੰਘ ਗੁਰਮੂਲਾ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਾਰਾ ਸੌਦਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਭਨੌਰ ਵਿੱਚ 13 ਕਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦੀ ਅਤੇ 1917 ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਬਣਵਾਈ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਿਡਲ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ, ਸਕੂਲ ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ। ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਮੰਡੀ ਚੂਹਟ ਕਾਣਾ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮੰਡੀ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੇ ਥੱਬਰ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਫੰਡ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ, ਝੱਬਰ ਨੇ 1918 ਵਿੱਚ ਉੱਥੇ ਸਕੂਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜੋ ਝੱਬਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਮੰਡੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੁਆਰਾ ਗਠਿਤ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੁਚਾਰੂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ।

In April 1919, Jhabbar with a school teacher Bhai Arjan Singh, came to Lahore to purchase text books for the new classes. During those days, his passion of life was to spread Gurmat knowledge among young students through Khalsa schools. But hardly could anyone imagine, how vast his sphere of activity would spread, and what trials he would soon go through when he would perform the noblest deeds of his life.

ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਵਿੱਚ, ਝੱਬਰ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਭਾਈ ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਨਾਲ, ਨਵੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ਲਈ ਪਾਠ ਪੁਸਤਕਾਂ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਆਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਜਨੂੰਨ ਖਾਲਸਾ ਸਕੂਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦਾ ਖੇਤਰ ਕਿੰਨਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੋਵੇਗਾ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਕਾਰਜ ਕਰੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰੇਗਾ।

The movement which made Jhabbar prominent and which catapulted him from preacher to Sikh leadership, rather to the position of Panthic Generalship, needs to be explained, so that his life story is succinctly brought home to the masses. Before it is recorded, it is necessary to relate some details of that movement.

ਜਿਸ ਲਹਿਰ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਤੱਕ, ਨਾ ਕਿ ਪੰਥਕ ਜਰਨੈਲ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਉਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਕੁਝ ਵੇਰਵੇ ਦੱਸਣੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ.

Movements which Awakened the Sikhs (ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ)

After the demise of Guru Gobind Singh, Gurmat preaching almost came to an end. On the termination of the tumultuous warfare period of Baba Banda Singh Bahadur, his capture and massacre along with eight hundred companions at Delhi, in 1716 A.D., the genocide of the Sikhs by the Government of the day and their seeking safety in jungles, were such dreadful episodes which, not to speak of preaching Gurmat fear from, even the word ‘Sikh’ excited fear of massacre. Even such holy places as Sri Harmandar Sahib, Amritsar, were reduced to rubble. If any Sikh religious places still existed, these remained under the management of the Udasi Sadhus. Because of, the Government, they called themselves Hindus. Thus, these Gurdwaras ceased to be places for Sikh worship. If any Sikh happened to come there because of his true faith, that too could be only for a short while. There was hardly any chance for Sikhs to) preserve their Rehat Maryada in their Gurdwaras. If the Sikhs ever happened to get together, the opportunity was availed of for adopting security measures or to examine the ways how to punish the enemy. In such abnormal circumstances, deliberations among the Sikhs were few and far between. Thus it was impossible to think of ways and means for the improvement or spread of the Sikh religion.

ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਗਭਗ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਅਸ਼ਾਂਤ ਯੁੱਧ ਕਾਲ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ, 1716 ਈ: ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਅੱਠ ਸੌ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਅਤੇ ਕਤਲੇਆਮ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਮੰਗ, ਅਜਿਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਭਿਆਨਕ ਘਟਨਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ‘ਸਿੱਖ’ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਰਗੇ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਵੀ ਮਲਬੇ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਏ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨ ਅਜੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਉਦਾਸੀ ਸਾਧੂਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਧੀਨ ਰਹੇ। ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਿੱਖ ਪੂਜਾ ਲਈ ਸਥਾਨ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਏ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਆਪਣੀ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾ ਕਾਰਨ ਉੱਥੇ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਮੌਕਾ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਕਦੇ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਪਾਅ ਅਪਣਾਉਣ ਜਾਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਮੌਕੇ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਅਸਧਾਰਨ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਅਸੰਭਵ ਸੀ।

When the Sikhs after forming themselves into different Misls appeared in the Punjab, they engaged themselves more in strengthening their respective Misls politically and in liquidating the Mughal and Afghan forces, rather than taking up steps to improve the religious services in the Gurdwaras. Later the Misls Sardars clashed among themselves. During this period of about a century of Sikh ascendancy 1765-1849, the Sikh Rehat Maryada suffered severe setbacks. Although, a strong Sikh political regime had come into being, it remained a barren period so far as Gurmat preaching or improvement in religious services in Gurdwaras was concerned. This can better be called the sword wielding era of the Sikhs.

ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਮਿਸਲਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਆਪਣੀਆਂ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਰੁੱਝਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮਿਸਲਾਂ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਭਿੜ ਗਏ। 1765-1849 ਦੇ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਸਦੀ ਦੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਸੱਟ ਵੱਜੀ। ਭਾਵੇਂ, ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਾਸਨ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਇੱਕ ਬੰਜਰ ਦੌਰ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਦੌਰ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

During the beginning of nineteenth century, Maharaja Ranjit Singh laid the foundation of his state on the west of river Sutlei, and on its south were formed the Phulkian states which were under the British influence. Maharaja Ranjit Singh’s whole life was spent first in consolidating his empire and later in confrontation with the Afghans in the northwest. However, he paid considerable attention in establishing and constructing new buildings for historical Gurdwaras, but could do little in improving their management and the ongoing religious practices in them. Even if he ever made an attempt in this respect, he could not have succeeded, for, a century long non-Sikh practices in Gurdwaras had entered deep into the Sikh psyche. A person of Maharajas’s inclinations, always busy extending and strengthening his empire, could not have brought about the needed religious reforms in the Gurdwaras which remained under the control of Udasi Sadhus with Hindu inclinations.

ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਤਲੀ ਨਦੀ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਫੁਲਕੀਆਂ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕੀਤੇ ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਅਫਗਾਨਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ ਬੀਤਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਭਿਆਸਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਜੇਕਰ ਉਸਨੇ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕੋਈ ਯਤਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਦੀ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਗੈਰ-ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਧਸ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਝੁਕਾਅ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ, ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ, ਹਿੰਦੂ ਝੁਕਾਅ ਵਾਲੇ ਉਦਾਸੀ ਸਾਧੂਆਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਲੋੜੀਂਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੁਧਾਰ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸਕਦਾ ਸੀ।

After Maharaja Ranjit Singh’s demise in 1839, there was chaos in the Punjab administration which the legendary Shah Mohammad thus described being an eye witness to this scenario, “whoever occupied the throne was butchered and they treated the saints and religious elders likewise”. No religious preaching could be possible during such circumstances. In 1849, Punjab became British territory. They were so hostile to the Sikhs that under no circumstances could they tolerate any improvement in their religious services, for, it was faith from which they obtained their vigour and basic characteristics.

1839 ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਮਚ ਗਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਾ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਗਵਾਹ ਦੱਸਿਆ, “ਜਿਸ ਨੇ ਵੀ ਗੱਦੀ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ”। ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। 1849 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਬਰਤਾਨਵੀ ਖੇਤਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੰਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸੁਧਾਰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ।

By that time the Sikh social customs, manners and moral code had become like those of the Hindus. Their ceremonies from birth to death were performed according to Hindu tradition. The Sikhs had forgotten the simple ways of life which the Gurus had laid down for them, and were again adopting the rituals from which they were saved. This resulted into some Sikh families of note turning away from Sikhism. For instance, Maharaja Ranjit Singh’s former General Jowand Singh Mokhal’s whole family embraced Islam From amongst Beharwala Sikh family, Sardar Isher Singh became Muslim under the influence of a prostitute. Sardar Harnam Singh of Kapurthala royal family turned Christian. Sardar Dayal Singh Majithia adopted Brahmo Samaj sect, donating his multimillion worth of property to run Dayal Singh College, Dayal Singh Library and the Daily Tribune. In the same way Sardar Mangal Singh Vitk of Bhikhi and Sardar Charahat Singh of Barhar, big landlords, forsake Sikhism for Muslim women.

ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜਿਕ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ, ਮਰਿਆਦਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਮਰਿਆਦਾ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਰਗੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮੌਤ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਹਿੰਦੂ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਸਾਦੇ ਢੰਗਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਏ ਸਨ ਜੋ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਦਰਸਾਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਮੁੜ ਉਹਨਾਂ ਕਰਮ ਕਾਂਡਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਰਹੇ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿੱਖੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਏ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਜਨਰਲ ਜੋਵੰਦ ਸਿੰਘ ਮੋਖਲ ਦੇ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਬੇਹੜਵਾਲਾ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ, ਸਰਦਾਰ ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਵੇਸਵਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਪੂਰਥਲਾ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਰਦਾਰ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਈਸਾਈ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਰਦਾਰ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ ਸੰਪਰਦਾ ਅਪਣਾਇਆ, ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਕਾਲਜ, ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅਤੇ ਡੇਲੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਕਰੋੜਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੀਖੀ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਵਿਟਕ ਅਤੇ ਬਰਹੜ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ, ਵੱਡੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ।

Dr. Ganda Singh in his “Kookian Di Vithia” (pp 13-14) records about the indifference towards Sikhism and the ways and means to restore it to its original purity, “Some God oriented Sikh saints at different places began criticizing the new trend of discarding and indifference towards Sikh religion They started persuading people to grasp Sikh values so that the Sikh barons become public saviours rather than tyrants like the Mughal and Afghan officials”.

ਡਾ: ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ “ਕੂਕੀਆਂ ਦੀ ਵਿਥਿਆ” (ਪੰਨਾ 13-14) ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਸਲ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਅਤੇ ਸਾਧਨਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, “ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਰੱਬ ਪੱਖੀ ਸਿੱਖ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨਵੇਂ ਰੁਝਾਨ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਸਿੱਖ ਬੈਰਨ ਮੁਗਲ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਰਗੇ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਜਨਤਕ ਮੁਕਤੀਦਾਤਾ ਬਣ ਜਾਣ।

In the Malwa region there were Nirmala Sikhs. At Anandpur Sahib resided Baba Nayana Singh Nihang, among whose progeny was Baba Phoola Singh Nihang. Baba Jujhar Singh of Dera Baba Banda Singh Bahadur, Persuaded the Majha Sikhs to hold to Sikhism in its pristine form. Baba Sahib Singh Bedi exercised great influence on the Sikh nobles and Maharaja Ranjit Singh. In the west, the Adan Shahi Saints had great influence. Likewise, Sikh preaching was begun in Chhachh Hazara region of Pothhar, where a prominent centre was established at Hazro and where saintly Bhagat Jawahar Mal was a model of Sikhism who attracted people to this religion Bhai Balak Singh,the most prominent Sikh saint, was from this centre, whose followers ultimately proved the forerunners of the present day Namdharis or the Kookas.

ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਿਰਮਲੇ ਸਿੱਖ ਸਨ। ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਬਾਬਾ ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਬਾ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਸਨ। ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਬਾਬਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਾਝੇ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਅਦਨਸ਼ਾਹੀ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੋਠਾਰ ਦੇ ਛੱਛ ਹਜ਼ਾਰਾ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਹਜ਼ਰੋ ਵਿਖੇ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਸੰਤ ਭਗਤ ਜਵਾਹਰ ਮੱਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਕ ਨਮੂਨਾ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਧਰਮ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ, ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਘੇ ਸਿੱਖ ਸੰਤ ਭਾਈ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਸਨ। ਇਹ ਕੇਂਦਰ, ਜਿਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਆਖਰਕਾਰ ਅਜੋਕੇ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਕੂਕਿਆਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਸਾਬਤ ਹੋਏ।

In the same way, the Nirankari Movement, which had its beginning earlier than the Namdharis was founded by Baba Dayal Singh during the last decade of the eighteenth century. His maternal grandfather Bhai Vasakha Singh had lived at Anandpur Sahib at the time of Guru Gobind Singh, which influenced Bhai Dayal Singh’s life. Both Bhai Dayal Singh and Bhai Balak Singh greatly criticized the Hindu rituals which had been again adopted by the Sikhs. Maharaja Ranjit Singh paid his respects to Bhai Sahib during his campaign of Peshawar in 1823 and sanctioned an extensive Jagir for the seminary. After Bhai Dayal Singh, his son Bhai Darbara Singh, also made it a mission of his life to preach and spread the Sikh faith. Once he visited Amritsar and went to pay respects to Baba Bikram Singh Bedi, Jathedar Sri Akal Takht Sahib. He offered sweets by way of Prasad and Rs 5 in cash. On that day the Pujaris of Harmandar Sahib had decorated the entire complex, for they were engaged in sending the earthly remains of the late Head Granthi to Hardwar for immersion in the Ganges. Bhai Darbara Singh greatly resented this and observed that according to Gurbani, Ram Das Sarowar Nate, Subh Uttre Pap Kamate. Head Granthi Jasa Singh was a life long preacher at Harmandar Sahib. Was he not blessed by the Guru, that his remains were being sent to Hardwar? Is this in accordance with Gurbani?” The Jathedar replied, “We are feeling helpless. It is just in keeping with the public view.” Bhai Darbara Singh was greatly agitated at heart. He put Rs 5/0 in the Golak and went away.

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਲਹਿਰ, ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈ ਸੀ, ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਬਾਬਾ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਨਕੇ ਭਾਈ ਵਿਸਾਖਾ ਸਿੰਘ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਈ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੁਬਾਰਾ ਅਪਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 1823 ਵਿਚ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੌਰਾਨ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਮਦਰੱਸੇ ਲਈ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਾਗੀਰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕੀਤੀ। ਭਾਈ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਭਾਈ ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਬਣਾਇਆ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਗਏ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਬਾਬਾ ਬਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਠਿਆਈ ਅਤੇ 5 ਰੁਪਏ ਨਕਦ ਭੇਟ ਕੀਤੇ। ਉਸ ਦਿਨ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸਾਰਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਸਜਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਮਰਹੂਮ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ ਨੂੰ ਗੰਗਾ ਵਿਚ ਡੁੱਬਣ ਲਈ ਹਰਦੁਆਰ ਭੇਜਣ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਭਾਈ ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਮਦਾਸ ਸਰੋਵਰ ਰਾਤੀ, ਸੁਭ ਉਤਰੇ ਪਾਪ ਕਮਾਤੇ। ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਰਹੇ। ਕੀ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ ਹਰਦੁਆਰ ਭੇਜੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ? ਕੀ ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ?” ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਅਸੀਂ ਬੇਵੱਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।” ਭਾਈ ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦਿਲੋਂ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹੋਏ।

In this way the devout Gursikhs continued preaching the Sikh gospel as far as they could. But as there were no institutional arrangements for spread of Gurbani, Hindu rituals were being adopted by the Sikhs. Besides, many zealots of other religious institutions like Arya Samaj, Brahmo Samaj, Deva Samaj, followers of Mirza Qadian and the Christian missionaries, were establishing their preaching centres and making inroads into Sikhism. Christianity was preached among students by opening Government high schools in Places like Amritsar In the summer of 1873, four Sikh students, Aya Singh, Attar Singh, Sadhu Singh and Santokh Singh, got ready to have their hair shorn at the instance of school authorities. This created stir in the city which Saved the Sikh boys from committing apostasy.

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਗੁਰਸਿੱਖ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕੇ, ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਪਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਕੋਈ ਸੰਸਥਾਗਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ, ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ, ਦੇਵਾ ਸਮਾਜ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਕਾਦੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਅਤੇ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੋਸ਼ੀਲੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। 1873 ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਰਗੇ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਚਾਰ ਸਿੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਇਆ ਸਿੰਘ, ਅਤਰ ਸਿੰਘ, ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਾਲ ਕੱਟਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹਲਚਲ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਧਰਮ-ਤਿਆਗ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ।

During this period, Pandit Sharda Ram, a preacher of Phillaur, who used to hold congregations in Jallianwala Bagh, Amritsar, used derogatory remarks against Guru Nanak which awakened the Sikhs. Such incidents were happening in routine, which made the Sikhs to sit up and devise means to stem these assaults on their identity. During July 1873, a gathering of prominent Sikh elders such as Baba Khem Singh Bedi, Kanwar Bikram Singh of Kapurthala, a descendant of Sardar Jassa Singh Ahluwalia, took place in Amritsar. The first Singh Sabha was established at Amritsar as a result of its deliberations and Sardar Thakar Singh Sandhan Ahluwalia was appointed its President. This was the first Sikh institution which took up the Sikh missionary work in its hands. Then, another devout Sikh young man Bhai Gurmukh Singh, who under no circumstances could see Gurmat principles eroded, came on the scene. His father, Bhai Wasawa Singh, a small farmer of Akal Garh, Gujranwala, and being poor had served in the kitchen of Maharaja Sher Singh. Later, he served in the household of Maharaja Nihal Singh of Kapurthala, and lastly, was a cook in the house of Kanwar Bikram Singh. Here, a son Gurmukh Singh was born. Kanwar Bikram Singh was very indulgent towards this child. He got him educated at Kapurthala . He later graduated at Lahore. The Kanwar wanted him to join law college. But his devotion to Sikhism, which he had aoquired from Kanwar Bikram Singh, stood in his way of going in for law. He was a fine artist. During his student days, he drew the portrait of a senior university official. The latter was so pleased with the drawing that he aranged for his admission to the Engineering College. But Gurmukh Singh ‘s inherent inclination to study the Sikh religion did not let him join there either. In 1877, Gurmukh Singh was appointed Professor in the newly established Oriental College at Lahore, Through his efforts, arrangements for higher studies in Punjabi language were made in this college.

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਫਿਲੌਰ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਪੰਡਿਤ ਸ਼ਾਰਦਾ ਰਾਮ, ਜੋ ਕਿ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਹਾਲ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਇਆ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਿੱਤ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉੱਠ ਕੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ‘ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਠੱਲ੍ਹ ਪਾਉਣ ਦੇ ਸਾਧਨ ਘੜ ਲਏ। ਜੁਲਾਈ 1873 ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਬਾਬਾ ਖੇਮ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਕੰਵਰ ਬਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਇਕੱਠ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਦੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਪਹਿਲੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਠਾਕਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾਨ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਲਿਆ। ਫਿਰ, ਇਕ ਹੋਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਖੋਰਾ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਆਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਵਸਾਵਾ ਸਿੰਘ, ਅਕਾਲ ਗੜ੍ਹ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਕੰਵਰ ਬਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਰਸੋਈਏ ਰਹੇ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਕੰਵਰ ਬਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇਸ ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। ਕੰਵਰ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਲਾਅ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਲੈ ਲਵੇ। ਪਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸਦੀ ਸ਼ਰਧਾ, ਜੋ ਉਸਨੇ ਕੰਵਰ ਬਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਕਾਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੇ ਉਸਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਵਧੀਆ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਖਿੱਚੀ। ਬਾਅਦ ਵਾਲਾ ਡਰਾਇੰਗ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਝੁਕਾਅ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਥੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਨ 1877 ਵਿਚ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਉਚੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ |

Since his early life Gurmukh Singh was a companion of Kanwar Bikram Singh. Often, he accompanied him to attend Panthic gatherings and Singh Sabha meetings which stimulated his yearning for Gurmat preaching.

ਆਪਣੇ ਮੁੱਢਲੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਕੰਵਰ ਬਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਾਥੀ ਸੀ। ਅਕਸਰ, ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਥਕ ਇਕੱਠਾਂ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਨ ਲਈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਉਤੇਜਿਤ ਕੀਤਾ।

In 1885 Bhai Gurmukh Singh started Khalsa Akbbar in Punjabi at Lahore and Giani Dit Singh was appointed its editor. Giani Dit Singh was also from an ordinary Ramdasia family. He was earlier Arya Samaj preacher known as Dit Ram. Jawahar Singh head clerk railway office, was secretary Arya Samaj in those days. Both of them renounced Arya Samaj and joined Sikhism under the influence of Bhai Gurmukh Singh. They joined as members of Lahore Singh Sabha founded by Bhai Gurmukh Singh in 1878 and did Gurmat preaching.

1885 ਵਿਚ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਕਬਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗਿਆਨੀ ਦਿਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਗਿਆਨੀ ਦਿਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਨ ਰਾਮਦਾਸੀਆ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ। ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦਿਤ ਰਾਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਹੈੱਡ ਕਲਰਕ ਰੇਲਵੇ ਦਫ਼ਤਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਸੀ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਉਹ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ 1878 ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਲਾਹੌਰ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ।

Differences had cropped up in the Amritsar Singh Sabha on the point of Baba Khem Singh Bedi sitting with a cushion in the presence of Guru Granth Sahib. Kanwar Bikram Singh and Bhai Gurmukh Singh objected to this practice. This led to opposition against Bhai Gurmukh Singh. During this period, Maharaja Faridkot arranged translation of Guru Granth Sahib by Mahant Sumer Singh of Patna Sahib. The Mahant would interpret Gurbani in the hall. On hearing Gurbani explanation, Bhai Gurmukh Singh found it based on pristine Hindu tradition which was against Gurmat and requested the Maharaja not to have it done by the Mahant, for he found the latter incapable of understanding Gurbani. This also became known to other members of the Singh Sabha which excited greater opposition to Bhai Gurmukh Singh.

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਖੇਮ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ ਦੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਾ ਕੇ ਬੈਠਣ ਦੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮਤਭੇਦ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਕੰਵਰ ਬਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ‘ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਫਰੀਦਕੋਟ ਨੇ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਹੰਤ ਸੁਮੇਰ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਮਹੰਤ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨਗੇ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਸੁਣ ਕੇ, ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਿੰਦੂ ਪਰੰਪਰਾ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਪਾਇਆ ਜੋ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਮਹੰਤ ਦੁਆਰਾ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਕਰਵਾਉਣ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਪਾਇਆ। ਇਹ ਗੱਲ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਵੱਧ ਗਿਆ।

These two incidents spread dislike for him within the Sant Samaj. Therefore, they boycotted social contact with him. Thereafter Bhai Gurmukh Singh went to stay with Kanwar Bikram Singh at Jalandhar. Bhai Dit Singh reported these incidents in the Khalsa Akhbar and exposed the anti Gurmat elements among the Sikhs. He even released a book and contradicted views expressed by Baba Khem Singh Bedi and the like minded people. Giani Dit Singh was charged on this count. A fine of Rs 50 was imposed upon him which was set aside in appeal. Thereupon Professor Gurmukh Singh returned to Lahore and along with Giani Dit Singh began Gurmat preaching with greater vigour and energy.

ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸੰਤ ਸਮਾਜ ਅੰਦਰ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਫੈਲਾਈ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਕੰਵਰ ਬਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਚਲੇ ਗਏ। ਭਾਈ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਅਖਬਾਰ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚਲੇ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਰੋਧੀ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੇਮ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਰਗੀ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਗਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨੀ ਦਿਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ‘ਤੇ 50 ਰੁਪਏ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਅਪੀਲ ‘ਚ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਲਾਹੌਰ ਪਰਤ ਆਏ ਅਤੇ ਗਿਆਨੀ ਦਿਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਹੋਰ ਵੀ ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।

During this period the Arya Samaj preaching was at its peak by its founder. He often visited Punjab. He had compiled Satyarath Parkash Granth and had criticized founders of all other faiths including Guru Nanak in the fourteenth chapter. The Sikhs greatly resented this. Public discussions on religious issues were then in on vogue. Giani Dit Singh who was earlier an Arya Samaj preacher challenged Swami Daya Nand, founder of the Arya Samaj, to prove his writings and other statements. Accordingly, there was a public discussion thrice between the two. On every occasion, Swami Daya Nand could not answer the questions of Giani Dit Singh and stood speechless. Giani Dit Singh published the entire discussion in question and answer form in book titled “Mera Te Swamy Daya Nand Da Sambad‘. Giani Dit Singh also published some more works like “Durga Parbodh” and “Nakli Sikh Parbodh” and exposed anti-Sikh writings and sayings and preached Gurmat extensively.

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਦੁਆਰਾ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸਤਿਆਰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਸੰਕਲਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਚੌਦਵੇਂ ਅਧਿਆਏ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ। ਧਾਰਮਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਜਨਤਕ ਚਰਚਾਵਾਂ ਉਦੋਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸਨ। ਗਿਆਨੀ ਦਿਤ ਸਿੰਘ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸਨ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਵਾਮੀ ਦਯਾ ਨੰਦ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਲਈ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਮੁਤਾਬਕ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਜਨਤਕ ਚਰਚਾ ਹੋਈ। ਹਰ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਸਵਾਮੀ ਦਇਆ ਨੰਦ ਗਿਆਨੀ ਦਿਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਨਾ ਦੇ ਸਕੇ ਅਤੇ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹੇ। ਗਿਆਨੀ ਦਿਤ ਸਿੰਘ ਨੇ “ਮੇਰਾ ਤੇ ਸਵਾਮੀ ਦਇਆ ਨੰਦ ਦਾ ਸੰਬਦ” ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਵਾਲ-ਜਵਾਬ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਗਿਆਨੀ ਦਿਤ ਸਿੰਘ ਨੇ “ਦੁਰਗਾ ਪਰਬੋਧ” ਅਤੇ “ਨਕਲੀ ਸਿੱਖ ਪਰਬੋਧ” ਵਰਗੀਆਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਲਿਖਤਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ।

Professor Gurmukh Singh had influence with British officialdom. He used his contacts to open the Khalsa College, Amritsar. The Singh Sabhas Amritsar and Lahore had earlier differences whether to open the College at Amritsar or Lahore, but finally the choice fell on Amritsar. In 1892, its foundation was laid and a College Council was constituted. Professor Gurmukh Singh took great pains in starting the college. He expired at Kanda Ghat in 1898, where he had gone to collect donations for the College from Maharaja Dhaul Pur, who was camping at this hill Station. Giani Dit Singh also expired three years later in 1901. He served the Panth through Khalsa Akhbar till the last. In this manner these two Gursikhs, born to ordinary families, served the Panth throughout their lives by preaching and living Gurmat and left their foot prints on the golden pages of history.”

ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸੰਪਰਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਮਤਭੇਦ ਸਨ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾਂ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਕਾਲਜ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਹੈ, ਪਰ ਅੰਤ ਵਿਚ ਇਹ ਚੋਣ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਤੇ ਪਈ। 1892 ਵਿੱਚ, ਇਸਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਾਲਜ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਗੁਰਮੁੱਖ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ। ਉਹ 1898 ਵਿੱਚ ਕਾਂਡਾ ਘਾਟ ਵਿਖੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਧੌਲ ਪੁਰ ਤੋਂ ਕਾਲਜ ਲਈ ਦਾਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਇਸ ਪਹਾੜੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਡੇਰਾ ਲਗਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਗਿਆਨੀ ਦਿਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ 1901 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਅਖਬਾਰ ਰਾਹੀਂ ਪੰਥ ਦੀ ਆਖਰੀ ਦਮ ਤੱਕ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਧਾਰਨ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਕੇ ਪੰਥ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਛੱਡ ਗਏ।

With the demise of these two Gursikhs, Panthic activities received a set back. But according to Gurbani, “he whose task it was accomplished it what is poor man?” Another set of devout Sikhs, Sardar Sunder Singh Majithia, a member of the Khalsa College Council, his life long friend and companion in Panthic activities, Sardar Harbans Singh Attari, and the legendary theologian Bhai Vir Singh appeared on the scene and engaged themselves in this task. Later Bhai Jodh Singh joined them. They not only made the College run smoothly by 1901, but also established a sound institution. “Chief Khalsa Diwan with Sardar Arjan Singh Bagrian as President and Sardar Sunder Singh as Secretary, In consultation with the Governor of Punjab, they organized a grand Darbar at the College premises in which all the Sikh Maharajas, nobles and sardars participated. Sardar Sunder Singh made a passionate appeal for donations. Maharaja Hira Singh of Nabha was the first to make a handsome offer and later all the rest followed generously. Instantly many lakhs were collected. In the same year, the Punjab Government charged one anna per rupee extra with the land revenue from all the Sikh land owners and paid it to the college management. In this way, the present magnificent college building came into being.

ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਨਾਲ ਪੰਥਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਝਟਕਾ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਪਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ “ਜਿਸ ਦਾ ਇਹ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਉਹ ਗਰੀਬ ਕੀ ਹੈ?” ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਮੂਹ, ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਰਦਾਰ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਥੀ ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਕੰਮ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਭਾਈ ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਕਾਲਜ ਨੂੰ 1901 ਤੱਕ ਸੁਚਾਰੂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾਇਆ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਸੰਸਥਾ ਵੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ। “ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਬਾਗੜੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ, ਕਾਲਜ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦਰਬਾਰ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ, ਮਹਾਂਪੁਰਖਾਂ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ। ਸਰਦਾਰ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦਾਨ ਦੇਣ ਦੀ ਭਾਵੁਕ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਨਾਭਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਾਕੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ। ਝੱਟ ਕਈ ਲੱਖ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ। ਉਸੇ ਸਾਲ, ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜ਼ਮੀਨ ਮਾਲਕਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਮਾਲੀਏ ਤੋਂ ਇੱਕ ਆਨਾ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁਪਿਆ ਵਾਧੂ ਵਸੂਲਿਆ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨੂੰ ਅਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਲਜ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਇਮਾਰਤ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ।

Establishment of a Gurmat institution as the “Chief Khalsa Diwan” and founding of an educational centre as the Khalsa College was tantamount to laying firm foundation of Gurmat preaching and spread of knowledge. Soon thereafter, with the efforts of Bhai Gulab Singh and under the aegis of the Chief Khalsa Diwan, a Sikh Educational Committee was formed. The first ever Sikh Educational Conference was held at Gujranwala in April 1909 during the Easter holidays. The first positive result appeared in the form of three educated young men, Master Tara Singh, Master Sunder Singh of Layall Pur, and Master Bishan Singh vowing to dedicate their lives for the spread of education among the Sikhs. They promised to open a high school at Layall Pur on a meager remuneration of taking meals in the Guru Ka Langar, which they did admirably. This institution in the Sandal Bar soon flourished into a magnificent centre of Sikh advancement.

“ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ” ਵਜੋਂ ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਵਜੋਂ ਵਿਦਿਅਕ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਅਤੇ ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਸਿੱਖ ਵਿਦਿਅਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪਹਿਲੀ ਸਿੱਖ ਵਿਦਿਅਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਈਸਟਰ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਅਪ੍ਰੈਲ 1909 ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਸੀ। ਪਹਿਲਾ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਨਤੀਜਾ ਤਿੰਨ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ, ਲਾਇਲ ਪੁਰ ਦੇ ਮਾਸਟਰ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਸਟਰ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਲੰਗਰ ਵਿਚ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਦੇ ਮਾਮੂਲੀ ਮਿਹਨਤਾਨੇ ‘ਤੇ ਲਾਇਲ ਪੁਰ ਵਿਖੇ ਇਕ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਿਭਾਇਆ। ਸਾਂਦਲ ਬਾਰ ਦੀ ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਿੱਖ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਵਧੀ।

Now every year a Sikh educational conference was held and funds raised. This made opening of new schools possible. In this way a large number of Khalsa schools were opened throughout Punjab where elementary Gurmat knowledge was also imparted from the beginning. This resulted in a higher percentage of educated Sikh youth as compared to other communities. Besides, Punjabi language and the Gurmukhi script so far neglected by the Punjab Government and ignored by the prevalent social scenario, began to come into its own. In addition, under patronage of the Chief Khalsa Diwan, large number of Singh Sabhas came into being enabling all forward looking Sikhs to become part of a single enlightened establishment. Although some Hindus and some Sikh centres under their influence continued opposition to the Singh Sabhas, yet these Sabhas resulted into a torrent which washed away every form of resistance and became a stepping stone for a still greater “Akali Movement.”

ਹੁਣ ਹਰ ਸਾਲ ਸਿੱਖ ਵਿਦਿਅਕ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਣੇ ਸੰਭਵ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੋਰ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਹੁਣ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਣਗੌਲਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸਮਾਜਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਕੇ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲੱਗੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ, ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸਿੰਘ ਸਭਾਵਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕੋ ਇਕ ਗਿਆਨਵਾਨ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਭਾਵੇਂ ਕੁਝ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਕੇਂਦਰਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਸਿੰਘ ਸਭਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਸਭਾਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਵਹਾਅ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਧੋ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡੀ “ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ” ਲਈ ਇੱਕ ਪੌੜੀ ਦਾ ਪੱਥਰ ਬਣ ਗਿਆ।

Government’s Vicious Policy and the Birth of the Akali Movement (ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਕੋਝੀ ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਜਨਮ)

Although the main advantage of the Akali agitation was Gurdwara reforms, yet it is a fact that this movement had an element of anti-government struggle as well. How much undesirable Government deemed Gurdwaras going into Panthic hands, is clear from the following letter dated August 1881, from the Punjab Governor, Mr. R. E. Egerton to the Viceroy of India, Lord Ripon.

ਭਾਵੇਂ ਅਕਾਲੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਫਾਇਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਹਕੀਕਤ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਤੱਤ ਵੀ ਸੀ। ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਥਕ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਅਣਖੀ ਸਮਝਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਮਿਸਟਰ ਆਰ.ਈ. ਐਗਰਟਨ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਲਾਰਡ ਰਿਪਨ ਨੂੰ ਅਗਸਤ 1881 ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੱਤਰ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

“My dear Lord Ripon, I think it would be politically dangerous to allow the management of Sikh temples to fall into the bands of a Committee emancipated from Government Control, and I trust your Excellency will assist to pass such orders in the case as will enable to continue the System which bas worked out successfully for more than thirty years.”

Believe me,
yours sincerely,
RE. Egerton
Simla 8 August, 1881

“ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਲਾਰਡ ਰਿਪਨ, ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਟਰੋਲ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਬੈਂਡ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੇਣਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੋਵੇਗਾ, ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਮਹਾਮਹਿਮ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਆਦੇਸ਼ ਪਾਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨਗੇ ਜੋ ਯੋਗ ਹੋਣਗੇ। ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜਿਸ ਨੇ ਤੀਹ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।”

ਮੇਰੇ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰੋ,
ਤੁਹਾਡਾ ਦਿਲੋ,
ਆਰ.ਈ. ਐਗਰਟਨ
ਸ਼ਿਮਲਾ 8 ਅਗਸਤ, 1881 ਈ

The Government of India firmly believed that the Sikhs were the only potential adversaries in India. Although the glorious era of Sikh rule had still not gone out of their psyche, yet it was the strength of their faith in Guru Granth Sahib, placed in their Gurdwaras, which always kept them in high spirits. Their history and astonishing tales of martyrs proved this again and again. The British were wise statesmen. They took measures to keep them deficient in all these three spheres, The writings of the British, the non-Sikhs and some of the Sikhs of this period, prove how they endeavoured to obscure history and Sikh tradition. They managed to start controversies regarding authenticity of Sri Guru Granth Sahib by raking up discussions regarding the desirability of retention of Bhagat Bani or Rag Mala etc in the holy Granth. Sri Harmandar Sahib and the entire complex were managed by the Government appointed Sarbrahs since the advent of the British rule in Punjab. The remaining Gurdwaras were looked after by the Udasi Mahants where introduction of Hindu practices was natural, and these Mahants were being used as tools. In spite of all this, Government was still not satisfied with this state of affairs, which one incident narrated by some Sikh elders, clearly proves. However, I would request historians to further probe it. The Government of India once devised a plan to sell or mortgage Sri Harmandar Sahib, including Sri Akal Takht Sahib to some non- Sikh, so that under the law of ownership and possession, the Sikhs would be permanently deprived of these holy shrines. This was deliberately leaked out to gauge the Sikh reaction Sardar Mangal Singh, Sarbrah, came to know of this. Despite being a pro-government person, the mischievous news left him distraught. “Along with some Sikh respectables, he met the Punjab Lt. Governor and enquired about the truth of this news. Although the Governor did not tell them anything specific, but his demeanour and his suggestion to enquire it from the Viceroy, further convinced them about this secret plan.

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਪੱਕਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਹੀ ਸੰਭਾਵੀ ਵਿਰੋਧੀ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਗੌਰਵਮਈ ਦੌਰ ਅਜੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਸਥਾ ਦੀ ਤਾਕਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਉੱਚਾ ਆਤਮਸਾਤ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਹੈਰਾਨੀ ਜਨਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੇ ਇਹ ਬਾਰ ਬਾਰ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਿਆਣੇ ਰਾਜਨੇਤਾ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਪਾਅ ਕੀਤੇ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ, ਗੈਰ-ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕੁਝ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਧੁੰਦਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਜਤਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਜਾਂ ਰਾਗ ਮਾਲਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇੱਛੁਕਤਾ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਛੇੜ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਬਾਰੇ ਵਿਵਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਹੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੁਕਤ ਸਰਬਰਾਹ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ, ਗੈਰ-ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕੁਝ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਧੁੰਦਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਜਤਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਜਾਂ ਰਾਗ ਮਾਲਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇੱਛੁਕਤਾ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਛੇੜ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਬਾਰੇ ਵਿਵਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਹੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੁਕਤ ਸਰਬਰਾਹ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਉਦਾਸੀ ਮਹੰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੁਦਰਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੰਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਦ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਰਕਾਰ ਅਜੇ ਵੀ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਇਕ ਘਟਨਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੈਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸਦੀ ਹੋਰ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕਰਾਂਗਾ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਸਮੇਤ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕੁਝ ਗੈਰ-ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਜਾਂ ਗਿਰਵੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਮਾਲਕੀ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਤਹਿਤ ਸਿੱਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਤੋਂ ਸਦਾ ਲਈ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿ ਜਾਣ। ਸਰਦਾਰ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਸਰਬਰਾਹ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਲੀਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਪੱਖੀ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। “ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸੱਜਣਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਭਾਵੇਂ ਗਵਰਨਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਖਾਸ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਤੋਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ-ਪੜਤਾਲ ਕਰਨ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਝਾਅ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਇਆ। ਇਹ ਗੁਪਤ ਯੋਜਨਾ.

The Viceroy was to hold his Darbar in the Gobind Garh fort Amritsar. Soon Sardar Mangal Singh and a Sikh deputation met the Viceroy there. They became extremely worried when they heard the Viceroy tell them that the British were lawfully entitled to own, manage or even dispose of all Properties previously owned or managed by the Sikh regime, as the Government deemed fit. They came out of the fort and sat in a nearby Gurdwara. As they found themselves incapable of standing against the Government, they decided that an Akhand Path be organized in the Harmandar Sahib and Ardas offered to the Guru to help save the dignity of the holy shrine.

ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣਾ ਦਰਬਾਰ ਗੋਬਿੰਦ ਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਸੀ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਸਰਦਾਰ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਡੈਪੂਟੇਸ਼ਨ ਉੱਥੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਤ ਹੋ ਗਏ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸੁਣਿਆ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਨ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਲਕੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹੋਣ, ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕਰਨ ਜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਹੱਕਦਾਰ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਉਚਿਤ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾ ਬੈਠੇ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ।

Next day the Sikh Sangat reached Harmandar Sahib in the early morning. An intelligence official was following them since their meeting with the Viceroy, He too reached the holy shrine. According to tradition, recitation of Asa Di Var began. Thousands of Sikhs were enjoying the Kirtan when at 4:30 a.m., there was a sudden flash inside the temple. A round blaze of light entered the northern door of Harmandar Sahib, halted for a while in front of Guru Granth Sahib, went out through the southern door and disappearcd passing over the holy tank. This miracle touched the innermost cords of the Sangat and everyone began reciting “Great is Gur Ram Das, Great is Guru Ram Das”. This happened on April 30, 1877. Even the intelligence official was so impressed with the incident that he advised the Government not to proceed with the intended measure. There was a lot of publicity about this. The Government sent for Sardar Mangal Singh Sarbrah, and some other Sikhs and advised them to arrange Akhand Path and serve food to the poor. Besides, a 4 feet x 2 1/2 feet metallic board with an entry explaining the entire incident of April 30 in English, with a holy verse in praise of Guru Ram Das, inscribed thereon and linking it with the glorious empire of Queen Victoria, was signed “B.K.” and was hung in the main entrance gate to the temple.

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਤੜਕੇ ਹੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਵਾਇਸਰਾਏ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਖੁਫੀਆ ਅਧਿਕਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਹ ਵੀ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਪਾਠ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਤੜਕੇ 4:30 ਵਜੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਚਾਨਕ ਝਟਕਾ ਲੱਗਾ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਗੋਲਾਕਾਰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਹੋਈ, ਜੋ ਕੁਝ ਦੇਰ ਲਈ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੁਕੀ, ਦੱਖਣੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੀ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੋਈ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਚਮਤਕਾਰ ਨੇ ਸੰਗਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀਆਂ ਡੋਰਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲਿਆ ਅਤੇ ਹਰ ਕੋਈ “ਮਹਾਨ ਹੈ ਗੁਰ ਰਾਮਦਾਸ, ਮਹਾਨ ਹੈ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ” ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਇਹ 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1877 ਨੂੰ ਵਾਪਰਿਆ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਖੁਫੀਆ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵੀ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਨਾ ਵਧਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਾਫੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹੋਇਆ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਸਰਬਰਾਹ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਛਕਾਉਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇੱਕ 4 ਫੁੱਟ x 2 1/2 ਫੁੱਟ ਦਾ ਧਾਤੂ ਦਾ ਬੋਰਡ 30 ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਉਸਤਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਬਾਣੀ ਉਕਰੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ, “B.K” ‘ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਟੰਗਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

Although this incident needs further probe, yet it leads to the conclusion that the Government was opposed to Gurdwaras management passing into the hands of the Panthic leadership, for they deemed the Reform Movement as anti- Government.

ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਹੋਰ ਪੜਤਾਲ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪੰਥਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮਝਦੀ ਸੀ।

M. K. Gandhi’s telegram to Baba Kharak Singh on the successful conclusion of “Keys Morcha” that the “First decisive battle of India’s freedom won. Congratulations” shows that Akali Movement was generally taken as anti-government rather than being only religious one.

“ਕੁੰਜੀ ਮੋਰਚੇ” ਦੀ ਸਫ਼ਲ ਸਮਾਪਤੀ ‘ਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਐਮ.ਕੇ. ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਤਾਰ ਕਿ “ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਲੜਾਈ ਜਿੱਤ ਗਈ। ਵਧਾਈ” ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

The radical Sikhs have always claimed that in Sikhism religion and politics are inseparable. The British Indian Government always advised the Sikhs to keep them apart. On this Issue the Government was able to create dissension amongst the Sikh people. Yet, whenever a question of honour and respect for their institutions was involved they always faced the challenge jointly, As- such, its would be a folly to consider the Akali Movement as merely result of their preaching Gurmat or spread of cducation. No doubt, Gurmat preaching, formation of Singh Sabhas, the Sikh cducational conferences and opening of schools and colleges did contribute towards the organızation of the Akali Movement, yct 1t was the political consciousness among the Sikhs which was primarily responsible for it. Before we explain the beginning of the Akali Movement, S would be appropriate to briefly record some episodes which gave impetus to this movement.

ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਟੁੱਟ ਹਨ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵੱਖ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਸਿੱਖ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਮਤਭੇਦ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ, ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੇ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ ਦਾ ਸਵਾਲ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਚੁਣੌਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਜਿਵੇਂ- ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਜਾਂ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸਮਝਣਾ ਮੂਰਖਤਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ, ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ, ਸਿੰਘ ਸਭਾਵਾਂ ਦਾ ਗਠਨ, ਸਿੱਖ ਵਿਦਿਅਕ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਖੋਲ੍ਹਣ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ, yct 1t ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਕ ਚੇਤਨਾ ਸੀ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੀਏ, ਸ.

The Ghadarite Movement and Koma Gata Maru (ਗਦਰੀ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਕੋਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ)

First of all Bhai Bhan Singh of Daska (Pakistan) comes to mind. He studied Gurmat in the Gharjakh Vidyala. In 1907 he went to the USA. An insignificant incident touched his inner chords and started ‘Ghadar Di Goonj‘. A Caucasian had described Indians as bearded women being slaves to the British. The paper was published in Canada and sent to India in thousands. It was distributed to young students in the Punjab. Its subject matter and its impact on the readers can be judged from the following poem:

Plant the Flag of Rebellion
Eliminate the oppressor and render their women widows,
There are forty million of them only
Indians are three hundred and thirty million there,
Only one comes to the share of eight
Eliminate the vicious ruler and render their women widows,
Awake O Indians, you are being annihilated,
You suffer unbearable heat in summer and cold in winter,
We are being starved and unable to pay land revenue
We had our own judiciary and abundance of milk and animals
Now our food is the barest minimum,
Awake O Indians, you are being annihilated.

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਡਸਕਾ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਦੇ ਭਾਈ ਭਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਘਰਜਾਖ ਵਿਦਿਆਲਾ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। 1907 ਵਿਚ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਕ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਹਿਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲਿਆ ਅਤੇ ‘ਗ਼ਦਰ ਦੀ ਗੂੰਜ’ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਇੱਕ ਕਾਕੇਸ਼ੀਅਨ ਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗੁਲਾਮ ਦੱਸਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਪੇਪਰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਅਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਉੱਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:

ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਓ
ਜ਼ਾਲਮ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੋ,
ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚਾਲੀ ਮਿਲੀਅਨ ਹੀ ਹਨ
ਉਥੇ ਭਾਰਤੀ ਤਿੰਨ ਸੌ ਤੀਹ ਕਰੋੜ ਹਨ,
ਅੱਠਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਇੱਕ ਹੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ
ਦੁਸ਼ਟ ਸ਼ਾਸਕ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੋ,
ਜਾਗੋ ਹੇ ਭਾਰਤੀਓ, ਤੁਸੀਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਰਹੇ ਹੋ,

ਤੁਸੀਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸਹਿ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਠੰਡ ਝੱਲਦੇ ਹੋ,
ਅਸੀਂ ਭੁੱਖੇ ਮਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਮਾਲੀਆ ਅਦਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਹਾਂ
ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ ਸੀ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਸੀ
ਹੁਣ ਸਾਡਾ ਭੋਜਨ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ,
ਜਾਗੋ ਹੇ ਭਾਰਤੀਓ, ਤੁਸੀਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਰਹੇ ਹੋ।

Simultaneously, there appeared on the Punjab landscape a uniquely dedicated son of the soil who inspired the injured psyche of the Punjab peasant in the fertile lands of Sandal Bar. Impresscd by him, the lyrical Bankey Dyal had echoed, “Pagri Sambhal Jatta“(O peasant, save thy honour). This was the first call to the aggrieved owners of these vast lands to make them conscious of the dangers ahead. But this legendary hero, Sardar Ajit Singh, unmindful of the consequences, as it were, remained an exile for whole of his life, but he gave a loud call for the country’s independence.

ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਂਦਲ ਬਾਰ ਦੀਆਂ ਉਪਜਾਊ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਜ਼ਖਮੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਗੀਤਕਾਰੀ ਬਾਂਕੇ ਦਿਆਲ ਨੇ “ਪਗੜੀ ਸੰਭਾਲ ਜੱਟਾ” (ਹੇ ਕਿਸਾਨ, ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਬਚਾਓ) ਗੂੰਜਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੇ ਦੁਖੀ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਤੋਂ ਸੁਚੇਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਸੱਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਮਹਾਨ ਨਾਇਕ, ਸਰਦਾਰ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਨਤੀਜੇ ਤੋਂ ਬੇਖ਼ਬਰ, ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਜਲਾਵਤਨੀ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਬੁਲੰਦ ਹੋਕਾ ਦਿੱਤਾ।

The British were averse to any such movement which could create freedom consciousness among the Indians. They designed ways and means so that Indians could not travel to foreign lands. With this in view, the Canadian Government enacted laws that no Indian could go to Canada through other regions. But a ship could go from India direct to Canada. As there were no Indian ships available, this legal pre-condition was laid in accordance with the policy of Indian Government. But the patriots could find ways to meet such legal hurdles. A noble knight of Majha region rented the Koma Gata Maru, a Japanese steamer. It was christened Guru Nanak ship which would sail direct to Canada. Wide publicity was made for this purpose. Many Sikhs thronged to get a seat in it, some even by mortgaging household goods. In short, the Koma Gata Maru set sail for Canada on April 4, 1914, from Hong Kong. Soon the ship covered the long sea route and reached near Canadian shores. Still some distance away from the harbour, the Canadian authorities obstructed its path. The Sikh Canadian immigrants and others took counsel among themselves and were convinced that according to the law, the ship could not be denied entry, “They filed a civil suit against the Canadian Government in court of law. The inmates of the ship had to stay there till the decision of the court. But Justice could not be expected where the Government was party to the suit. The court gave an adverse ruling and the ship resumed its course back to India.

ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਜਿਹੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਨ ਜੋ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਰੀਕੇ ਅਤੇ ਸਾਧਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਤਾਂ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕਣ। ਇਸ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਇਆ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਦੂਜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੈਨੇਡਾ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਇੱਕ ਜਹਾਜ਼ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਭਾਰਤੀ ਜਹਾਜ਼ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸ਼ਰਤ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਪਰ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਅਜਿਹੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅੜਿੱਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਲੱਭ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਮਜਬਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਇੱਕ ਨੇਕ ਨਾਈਟ ਨੇ ਕੋਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ, ਇੱਕ ਜਾਪਾਨੀ ਸਟੀਮਰ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਲਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਧੇ ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ, ਕਈਆਂ ਨੇ ਘਰੇਲੂ ਸਮਾਨ ਗਿਰਵੀ ਰੱਖ ਕੇ ਵੀ। ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ, ਕੋਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ 4 ਅਪ੍ਰੈਲ 1914 ਨੂੰ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਤੋਂ ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਜਹਾਜ਼ ਨੇ ਲੰਬਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਰਸਤਾ ਕਵਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਅਜੇ ਵੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਈ। ਸਿੱਖ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਾਖਲਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ”ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਨੂੰਨ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿਵਲ ਮੁਕੱਦਮਾ ਦਾਇਰ ਕੀਤਾ। ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਤੱਕ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਪਰ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਉਮੀਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਸਰਕਾਰ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਧਿਰ ਸੀ। ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਪ੍ਰਤੀਕੂਲ ਫੈਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜਹਾਜ਼ ਨੇ ਵਾਪਸ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਮੁੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

Compelled by circumstances, the ship returned with its passengers in depressed spirits. It was hard to fathom the intensity of their grief. This incident turned them into rebels and they resolved to throw the British out of India. They purchased fire arms in Japan during the return voyage. In the meantime, the first World War broke out which they learned from Emdon, a German steamer which they crossed.

ਹਾਲਾਤਾਂ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋ ਕੇ, ਜਹਾਜ਼ ਆਪਣੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਉਦਾਸ ਆਤਮਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਔਖਾ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਗੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਾਪਸੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਫਾਇਰ ਹਥਿਆਰ ਖਰੀਦੇ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਪਹਿਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਰਮਨ ਸਟੀਮਰ ਐਮਡਨ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਰ ਕੀਤਾ।

Back home, the Government applied stringent preventive measures against the hostile passengers. The steamer was still in the mouth of Hugli River, when Captain Sukha Singh of Indian Police, along with his staff and other officers, entered the ship under Government orders, and search of passengers began. The Japanese workers in the ship showed sympathy and dumped the illegal fire As such, Captain Sukha Singh could not arms the coal wagon. find anything incriminating.

ਘਰ ਵਾਪਸ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਖਤ ਰੋਕਥਾਮ ਉਪਾਅ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ। ਸਟੀਮਰ ਅਜੇ ਹੁਗਲੀ ਨਦੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਕੈਪਟਨ ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਅਮਲੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਸਮੇਤ ਸਰਕਾਰੀ ਹੁਕਮਾਂ ਤਹਿਤ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਹਾਜ ਵਿਚਲੇ ਜਾਪਾਨੀ ਕਾਮਿਆਂ ਨੇ ਹਮਦਰਦੀ ਦਿਖਾਈ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਬੁਝਾਇਆ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੈਪਟਨ ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਕੋਲੇ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੇ। ਕੁਝ ਵੀ ਦੋਸ਼ੀ ਲੱਭੋ|

On the forenoon of September 29, the ship arrived at Baj Baj harbour. British officers, army and police were present. There were 321 passengers in all, 17 Muslims, and the remaining Sikhs and all from Punjab. The Government wanted to take them to their homes so that they do not spread dissatisfaction in Calcutta or other places. It is not known how the Government intended to treat them after they reached their homes. A special train was ready at the harbour to take them to Punjab. They were ordered to embark the train. Fifty nine passengers including the 17 Muslims complied. The remaining 262, accompanied by Guru Granth Sahib, began moving towards Calcutta. They were prevented to proceed further. A British officer misbehaved with Baba Gurdit Singh. This resulted in a scuffle, when Baba Gurdit Singh received a body blow from that officer. The deeply aggrieved Sikh passengers could not pocket insult to their leader when a young man fired from his pistol and left the officer dead with several others wounded. The crowd which had assembled, ran hither and thither. On-the other hand, the British army contingent began shooting the passengers. Soon a good number of passengers were massacred. By then it was dark and many escaped. Majority of passengers were arrested by the army and police. However, Baba Gurdit Singh with several companions escaped. The Government constituted a Commission of enquiry comprising three British officers, a ruling prince of Bengal and Sir Daljeet Singh of Punjab to hold the enquiry. They submitted its report to the Government of Indian on December 3, 1916, saying that 20 passengers, 4 British officers, and 2 others were killed, Twenty two passengers, six Britishers and five policemen were injured. (These facts were related by a Koma Gata Maru passenger, wrestler Bishan Singh, nephew of Baba Vaisakha Singh).

29 ਸਤੰਬਰ ਦੀ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ, ਜਹਾਜ਼ ਬਾਜ ਬਾਜ ਬੰਦਰਗਾਹ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਫੌਜ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਕੁੱਲ 321 ਯਾਤਰੀ ਸਨ, 17 ਮੁਸਲਮਾਨ, ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਸਨ, ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਲਿਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਕਲਕੱਤੇ ਜਾਂ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਨਾ ਫੈਲਾਉਣ। ਇਹ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਿਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਬੰਦਰਗਾਹ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੇਲਗੱਡੀ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 17 ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਸਮੇਤ 59 ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੇ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ। ਬਾਕੀ 262 ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਲ ਕਲਕੱਤੇ ਵੱਲ ਵਧਣ ਲੱਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫਸਰ ਨੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਮੱਚ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵੱਲੋਂ ਸਰੀਰ ਦਾ ਝਟਕਾ ਲੱਗਾ। ਡੂੰਘੇ ਦੁਖੀ ਸਿੱਖ ਯਾਤਰੀ ਆਪਣੇ ਨੇਤਾ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਸਤੌਲ ਤੋਂ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਿਹੜੀ ਭੀੜ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਉਹ ਇਧਰ-ਉਧਰ ਭੱਜ ਰਹੀ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਨੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਹਨੇਰਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈ ਬਚ ਗਏ ਸਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਫੌਜ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਕਈ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਾਂਚ ਲਈ ਤਿੰਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫਸਰਾਂ, ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਰ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਜਾਂਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 3 ਦਸੰਬਰ 1916 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ 20 ਯਾਤਰੀ, 4 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫਸਰ ਅਤੇ 2 ਹੋਰ ਮਾਰੇ ਗਏ, 22 ਯਾਤਰੀ, 6 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਪੰਜ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। (ਇਹ ਤੱਥ ਕੋਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਯਾਤਰੀ, ਪਹਿਲਵਾਨ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਵਿਸਾਖਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ)।

Sixteen year old Harnam Kaur described the tragic scene of Baj Baj in a poem which was published in the “Khalsa Sewak“, which invited punishment of confiscation of surety amount of Rs 2000/- and closure of the paper.

16 ਸਾਲ ਦੀ ਹਰਨਾਮ ਕੌਰ ਨੇ “ਖਾਲਸਾ ਸੇਵਕ” ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਬਾਜ ਬਾਜ ਦੇ ਦੁਖਦਾਈ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 2000/- ਰੁਪਏ ਦੀ ਜ਼ਮਾਨਤੀ ਰਾਸ਼ੀ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕਾਗਜ਼ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

O countrymen we travellers have been done to death,
We are leaving empty handed
Neither coffin nor a piece of wood,
Nor anyone shed a tear for us
O countrymen, we travellers have been done to death.

ਹੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਓ ਅਸੀਂ ਮੁਸਾਫਿਰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤੇ।
ਅਸੀਂ ਖਾਲੀ ਹੱਥ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ
ਨਾ ਤਾਬੂਤ ਨਾ ਲੱਕੜ ਦਾ ਟੁਕੜਾ,
ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਹੰਝੂ ਵਹਾਏ
ਹੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਓ, ਅਸੀਂ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

Although the Government took several measures to condemn this incident, yet this was not to be. This incident ignited a spirit of revenge among the Guru’s initiated Sikhs of Punjab. The Koma Gata Maru passengers reached their villages, resolved to turn the British out of India and began preparations for it. An underground construction was built in village Dadehar near Taran Taran which was actually a bomb manufacturing factory. Contacts were established with revolutionaries from Calcutta to Peshawar.

ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਅਰੰਭੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਬਦਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਜਗਾਇਆ। ਕੋਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਣ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਤਰਨਤਾਰਨ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਦਦੇਹਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜ਼ਮੀਨਦੋਜ਼ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਫੈਕਟਰੀ ਸੀ। ਕਲਕੱਤੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਤੱਕ ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

The news about the Koma Gata Maru episode reached the North American immigrants who were already feeling greatly agitated at the Canadian government’s policy of discrimination, It flashed a wave of hatred against the British. They decided to quit the country and help Indian revolutionaries back home, get independence and take revenge through blood and arson. ‘These patriots travelled home in Tosha Maru ship. They reached India and went to their villages. Although these passengers travelled in two different ships, but their sentiments, plan of action and final target were the same. They fixed February 21, 1915, as the day of revolution and massacre of the rulers throughout India in military cantonments and other towns. The Dadchar village revolutionarics were to act in Lahore, Sant Randhir Singh and his companions were to tackle Ferozepur. In this manner, detailed programme was chalked out.

ਕੋਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਕਾਂਡ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀ ਨੀਤੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਇਸ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਿਰੁੱਧ ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਲਹਿਰ ਭੜਕ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਛੱਡਣ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਘਰ ਵਾਪਸੀ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਖੂਨ ਅਤੇ ਅੱਗਜ਼ਨੀ ਰਾਹੀਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ‘ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਨੇ ਤੋਸ਼ਾ ਮਾਰੂ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਘਰ-ਘਰ ਸਫ਼ਰ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਚਲੇ ਗਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੇ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ‘ਚ ਸਫਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਕਾਰਜ ਯੋਜਨਾ ਅਤੇ ਅੰਤਿਮ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਇੱਕੋ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ 21 ਫਰਵਰੀ, 1915 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਭਰ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਛਾਉਣੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦਿਨ ਵਜੋਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ। ਦਾਦਚਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨੀ ਸੀ, ਸੰਤ ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਉਲੀਕਿਆ ਗਿਆ।

A private room was hired inside Mochi Gate at Lahore where a member of the Dadehar group took up his residence. Bhai Wasakha Singh of village Gilwali and Bhai Kala Singh reached this place with boxes full of bombs a few days before the date of action. But fate played its celebrated trick. Kirpal Singh of village Madoke Brar was a member of Dadchar group and was in the know of carrying the bombs and its placement in Lahore. As soon as the materials reached its destination, Kirpal Singh informed the police, who raided the site and arrested the revolutionaries. Bhai Randhir Singh was arrested in a Gurdwara in Ferozepur. Many other places were raided and the revolutionaries were arrested. A fter the blood soaked Baj Baj episode, the second attempt at independence by the Punjab heroes also failed.

ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਮੋਚੀ ਗੇਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਕਮਰਾ ਕਿਰਾਏ ‘ਤੇ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਦਦੇਹਰ ਸਮੂਹ ਦੇ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਲਈ। ਪਿੰਡ ਗਿਲਵਾਲੀ ਦੇ ਭਾਈ ਵਸਾਖਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕਾਲਾ ਸਿੰਘ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਤਰੀਕ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਬਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਬਕਸੇ ਲੈ ਕੇ ਇਸ ਥਾਂ ਪਹੁੰਚੇ। ਪਰ ਕਿਸਮਤ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਚਾਲ ਖੇਡੀ. ਪਿੰਡ ਮੱਦੋਕੇ ਬਰਾੜ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਢੱਡਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਅਤੇ ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਬਾਰੇ ਜਾਣਦਾ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸਮੱਗਰੀ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੀ, ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਭਾਈ ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਈ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਛਾਪੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਲਹੂ ਭਿੱਜੇ ਬਾਜ ਬਾਜ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੀਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਦੂਜੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਨਾਕਾਮ ਹੋ ਗਈ।

The Government was taking all possible measures against political activities. But this episode set in motion yet another wave of brutalities against the Koma Gata Maru and Tosha Maru passengers. Out of those arrested 75, were given death sentence. They were lodged in different jails of Punjab. Arrangements for simultaneous hanging of 75 persons were not available. Therefore, along with one gallow three more in each jail were installed.

ਸਰਕਾਰ ਸਿਆਸੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹਰ ਸੰਭਵ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਕੋਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਅਤੇ ਤੋਸ਼ਾ ਮਾਰੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬੇਰਹਿਮੀ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 75 ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਸਨ। 75 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਲਗਾਏ ਗਏ।

Kunwar Harnam Singh of Kapurthala sought interview with the Viceroy and impressed upon him the desirability of not hanging 75 persons, for it would be a grave injustice besides bringing bad name to the British among foreign governments. The Viceroy concurred with his views and ordered life imprisonment instead of the death sentence for 50 convicts, while the remaining 25 were hanged. Among them was the legendary nineteen years old Kartar Singh Sarabha of Ludhiana who had travelled home in the Tosha Matu ship.

ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਕੁੰਵਰ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊ ਮੰਗੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ 75 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਨਾ ਦੇਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਬਦਨਾਮੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਘੋਰ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਅਤੇ 50 ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ 25 ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦਾ 19 ਸਾਲਾ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਵੀ ਸੀ ਜੋ ਤੋਸਾ ਮਾਟੂ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਘਰ ਪਰਤਿਆ ਸੀ।

The intensity of gloom that these convictions cast on the minds of people of Punjab, particularly the Sikhs, cannot be appreciated by the present generation. Not only those horrendous happenings could not be published, it was not even considered safe to talk about them inside the houses. The intelligence net was so thoroughly cast, that no institution could claim immunity from its operations. But the sacrifices made for the country’s independence seldom go waste and these bear fruit sooner or later. The heroic deeds of these noble knights and the hardships they went through entered the psyche of the people, which within four years laid the foundation for further struggle for independence. The vigour and tenacity of the Punjab patriots, coupled with their future sacrifices during the year 1919, proved landmarks in the country’s freedom struggle.

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ‘ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੇ ਜਿਸ ਉਦਾਸੀ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਪਾਈ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਅਜੋਕੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਨਾ ਸਿਰਫ ਉਹ ਭਿਆਨਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ, ਘਰਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ. ਖੁਫੀਆ ਜਾਲ ਇੰਨੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਛਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਸੰਸਥਾ ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਤੋਂ ਛੋਟ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੀਤੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਵਿਅਰਥ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਜਲਦੀ ਜਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਫਲ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੇਕ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਦੇ ਬਹਾਦਰੀ ਭਰੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੰਘੀਆਂ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਹੋਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ, ਸਾਲ 1919 ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭਵਿੱਖੀ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਸਾਬਤ ਹੋਈ।

The Jallianwala Tragedy and its aftermath (ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਹਾਲਾਤ)

The year 1919 has a special significance throughout India particularly in Punjab history. During this period communal harmony was at its peak when different communities began common catering. The Ram Naumi Hindu festival was jointly celebrated by the Hindus and Muslims. This was the golden era of communal harmony. The Government passed the Rowlat Act against which people organized demonstrations and passed resolutions for its annulment. In this connection a meeting was arranged in the Shahi Mosque, Lahore, on April 11. Congress leaders Harkishan Lal Pandit, Ch. Ram Bhaj Dhutt, Dr. Gokal Chand Narang, Dr. Kitchlu and Master Mota Singh delivered speeches from the pulpit. There was general strike in the city and there were multitudes of people in attendance in the Mosque. A Muslim intelligence agent was noticed in the gathering who was assaulted by the people. Soon, six aeroplanes were seen flying ove rhead. They threw pamphlets warning people to disperse. A horse troop arrived and encircled the Mosque complex. Around 1:00 PM, the Deputy Commissioner along with some officers was seen coming towards the Mosque. Some college students were going to the city when one of them threw pellet which hit the Deputy Commissioner’s face. A Muslim Honorary Magistrate, who was accompanying the Deputy Commissioner, shot at the student named Khushi Ram. This news reached the audience in the Mosque, The meeting was dispersed and the people reached the site where the wounded student was brought to the house of a doctor. The student expired there. The entire audience of about a hundred thousand was accompanying the dead body taken out in a procession for bis last rites. They were cursing the Government aloud. Jathedar Jhabbar was also at Lahore on school business and was accompanying the procession. At the burning Ghat, Jhabbar delivered his maiden political speech against the Government.

1919 ਦਾ ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਫਿਰਕੂ ਸਦਭਾਵਨਾ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਸੀ ਜਦੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਸਾਂਝਾ ਖਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਰਾਮ ਨੌਮੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਦੌਰ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰੋਲਟ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨ ਲਈ ਮਤੇ ਪਾਸ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ 11 ਅਪਰੈਲ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਮਸਜਿਦ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਇਸ ਮੌਕੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਹਰਕਿਸ਼ਨ ਲਾਲ ਪੰਡਿਤ, ਚੌ. ਰਾਮ ਭਜ ਧੱਤ, ਡਾ: ਗੋਕਲ ਚੰਦ ਨਾਰੰਗ, ਡਾ: ਕਿਚਲੂ ਅਤੇ ਮਾਸਟਰ ਮੋਤਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੰਚ ਤੋਂ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤੇ | ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹੜਤਾਲ ਰਹੀ ਅਤੇ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁਸਲਿਮ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਟ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਲਦੀ ਹੀ, ਛੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ ਸਿਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਉੱਡਦੇ ਦੇਖੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦੇ ਪਰਚੇ ਸੁੱਟੇ। ਘੋੜ-ਸਵਾਰ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਆਈ ਅਤੇ ਮਸਜਿਦ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। ਦੁਪਹਿਰ 1 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੂੰ ਕੁਝ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਮਸਜਿਦ ਵੱਲ ਆਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ। ਕਾਲਜ ਦੇ ਕੁਝ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵੱਲ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ ਜੋ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਲੱਗੀ। ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੇ ਨਾਲ ਆਏ ਇੱਕ ਮੁਸਲਿਮ ਆਨਰੇਰੀ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਰਾਮ ਨਾਮ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ‘ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਮੀਟਿੰਗ ਉਲਝ ਗਈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਉਸ ਥਾਂ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਖਮੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਘਰ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਉਥੇ ਹੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਲਈ ਜਲੂਸ ਵਿੱਚ ਕੱਢੀ ਗਈ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਲੱਖ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਮੁੱਚਾ ਦਰਸ਼ਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਉਹ ਉੱਚੀ-ਉੱਚੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕੋਸ ਰਹੇ ਸਨ। ਜੱਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਵੀ ਸਕੂਲੀ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਜਲੂਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਲਦੀ ਘਾਟ ‘ਤੇ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਸਿਆਸੀ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ।

The Baisakhi day of April 14, 1919, is a memorable event in the annals of Indian history when Hindus, Muslims and Sikhs attended a Congress meeting in the Jallianwala Bagh. The foreign Government functionaries opened fire on them and hundreds of people perished. This was the second unparalleled slaughter of patriots after the Baj Baj tragedy. The news spread far and wide like wildfire. Khalsa Diwan Khara Sauda was celebrating the Baisakhi festival in Gurdwara Sacha Sauda at Chuhar Kana. Jathedar Jhabbar, while addressing the congregation, also explained the details of the Rowlat Act.

14 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1919 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਦਿਨ, ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਘਟਨਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ ਅਤੇ ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਬਾਜ ਬਾਜ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਇਹ ਦੂਜਾ ਬੇਮਿਸਾਲ ਕਤਲੇਆਮ ਸੀ। ਖ਼ਬਰ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਵਾਂਗ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਫੈਲ ਗਈ। ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਖਾਰਾ ਸੌਦਾ ਵੱਲੋਂ ਚੂਹੜ ਕਾਨਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਵਿਖੇ ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਜੱਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਰੋਲਟ ਐਕਟ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ।

Jhabbar’s Role in the Happenings at Chutbar Kana (ਚੁਤਬਰ ਕਾਨਾ ਵਿਖੇ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਝੱਬਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ)

News about the Jallianwala Bagh tragedy was flashed in the dailies. The public was greatly agitated. On the 15th when two trains from Wazirabad for Lahore passed through Sangla, one of the trains halted at Chuhar Kana Railway Station. On enquiry, the railway driver informed that the people at Gujranwala had burnt the Railway station and dismantled the bridges and the rail way track. Therefore the trains were passing through the other route. Thereupon the young men of the area held a meeting, and on the following day, the conflagration began. Canal bridge, electric wires, railway station and the track and Government offices were blown up. Around 5 PM, a train arrived from Lahore side and the agitated mob looted Government goods from the railway carriages. Jhabbar was indisposed on that day. When he learned that people were looting trains, he reached the railway station so that the passengers did not suffer. He noticed that a considerable amount of money had fallen out of the container of an old man getting down the train. The mob helped the man in collecting his amount and again began looting Government goods. Diwan Chand, a railway official, was present at the site. This official had once taken action against his subordinate, who now struck a blow against Diwan Chand. The official appealed to Jhabbar for help. On Jhabbars shouting at the attacker, the official was saved. Jhabbar heard another cry for help from a 2nd class compartment. Jhabbar noticed that he was Bawa Budh Singh Superintending Engineer PWD. He confided to Jhabbar that apart from his entire family including ladies, he had considerable amount of cash with him and that he should be helped. On Jhabbar’s assurance, the family accompanied him. He took them to the residence of Sardar Jiwan Singh Lamba, a commission agent in the local market, along with their luggage carried by two men of Jhabbar, where the family passed the night. Next morning, a carriage was arranged for them and they took the train from a nearby railway station and reached Layall Pur.

ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਬਾਰੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਬਰਾਂ ਛਪੀਆਂ। ਜਨਤਾ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਰੋਸ ਸੀ। 15 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਵਜ਼ੀਰਾਬਾਦ ਤੋਂ ਲਾਹੌਰ ਲਈ ਦੋ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਸਾਂਗਲਾ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘੀਆਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਰੇਲਗੱਡੀ ਚੂਹੜ ਕਾਨਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਰੁਕ ਗਈ। ਪੁੱਛ-ਪੜਤਾਲ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਰੇਲਵੇ ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਲ ਅਤੇ ਰੇਲ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਗੱਡੀਆਂ ਦੂਜੇ ਰੂਟ ਤੋਂ ਲੰਘ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਹੰਗਾਮਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਨਹਿਰ ਦਾ ਪੁਲ, ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ, ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਟ੍ਰੈਕ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫਤਰਾਂ ਨੂੰ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸ਼ਾਮ 5 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ, ਲਾਹੌਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਇੱਕ ਰੇਲਗੱਡੀ ਆਈ ਅਤੇ ਭੜਕੀ ਹੋਈ ਭੀੜ ਨੇ ਰੇਲਵੇ ਡੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਸਾਮਾਨ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ਝੱਬਰ ਉਸ ਦਿਨ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਲੋਕ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਉਸ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਰੇਲਗੱਡੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਦੇ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੇ ਡੱਬੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਰਕਮ ਡਿੱਗ ਗਈ ਸੀ। ਭੀੜ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਰਕਮ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਵਿਚ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਰਕਾਰੀ ਸਾਮਾਨ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਰੇਲਵੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਇਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਮਾਤਹਿਤ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਹੁਣ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇੱਕ ਵਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਮਦਦ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਝੱਬਰ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾਵਰ ਦੇ ਰੌਲਾ ਪਾਉਣ ’ਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਾਲ-ਵਾਲ ਬਚ ਗਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਦੂਜੀ ਜਮਾਤ ਦੇ ਡੱਬੇ ਵਿੱਚੋਂ ਮਦਦ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੁਕਾਰ ਸੁਣੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਬਾਵਾ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਡੀ. ਉਸ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ ਉਸ ਦੇ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਕੋਲ ਕਾਫੀ ਨਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਝੱਬਰ ਦੇ ਭਰੋਸੇ ‘ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਗਿਆ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਝੱਬਰ ਦੇ ਦੋ ਬੰਦਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਸਮਾਨ ਸਮੇਤ ਸਥਾਨਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਏਜੰਟ ਸਰਦਾਰ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਲਾਂਬਾ ਦੇ ਘਰ ਲੈ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਰਾਤ ਕੱਟੀ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਡੱਬੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਨੇੜਲੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਰੇਲਗੱਡੀ ਲੈ ਕੇ ਲਾਇਲ ਪੁਰ ਪਹੁੰਚੇ।

The same midnight, another train reached from Lahore carrying British troops accompanied by Ram Chand Sood, Assistant Commissioner Sheikhupura With the help of search lights they could see up to a long distance. Soon they started indiscriminate firing which killed some people, while many were injured. They started arrests at day break. Jhabbar went to the shop of Hari Singh Bajaj where several other persons were present. The Assistant Commissioner accompanied by the British contingent reached the spot, encircled them and began beating Hari Singh. Sensing trouble ahead, Jhabbar escaped and informed the residents of the Mandi area and the school staff and students that fire had broken out in the market and therefore they should urgently seek safety elsewhere. The people ran helter skelter and saved themselves from the British contingent. This force arrested about four hundred people by the afternoon. They took them in trains from Mandi Chuhar Kana railway station to a site near the village and began shooting at the people. Many of the arrested people were killed and wounded. Jhabbar along, with school teacher Balbir Singh, Master Arjan Singh and 12 students, passed the night at village Dhilwan. In the morning it was decided that everyone should go to his village and return to the school when law and order was restored. Future was uncertain. Jhabbar took shelter in the bushes and reached he village in the darkness of night. He took Rs., 400 with him and went to village Fuletwani to enquire from Sardar Gurbachan Singh who had returned from Malaya, as to how one could escape to a foreign land. There he learned that his warrants of arrest and order for confiscation of property along with Bhai Teja Singh of Chuhar Kana had been passed and that the father and the brother of Teja Singh had been arrested and taken away. On hearing this he returned home, left the money there and next day appeared in the court of Sardar Amar Singh, Ilaqa Magistrate.

ਉਸੇ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪਹੁੰਚੀ ਜੋ ਰਾਮ ਚੰਦ ਸੂਦ, ਸਹਾਇਕ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ, ਸਰਚ ਲਾਈਟਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਉਹ ਕਾਫੀ ਦੂਰ ਤੱਕ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜਦਕਿ ਕਈ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਦਿਨ-ਦਿਹਾੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਝੱਬਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਬਜਾਜ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਕਈ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਨਾਲ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੁੱਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਗੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਝੱਬਰ ਨੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਕੇ ਮੰਡੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਸਟਾਫ਼ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਲੱਗ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਥਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਭੱਜ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ। ਇਸ ਫੋਰਸ ਨੇ ਦੁਪਹਿਰ ਤੱਕ ਕਰੀਬ ਚਾਰ ਸੌ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਡੀ ਚੂਹੜ ਕਾਣਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾ ਕੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਲੈ ਗਏ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਮਾਸਟਰ ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ 12 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਢਿਲਵਾਂ ਵਿਖੇ ਰਾਤ ਗੁਜ਼ਾਰੀ। ਸਵੇਰੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਮਨ-ਕਾਨੂੰਨ ਬਹਾਲ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਵਾਪਸ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਭਵਿੱਖ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਝਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ 400 ਰੁਪਏ ਲੈ ਕੇ ਪਿੰਡ ਫੁਲੇਤਵਾਨੀ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮਲਾਇਆ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਏ ਸਰਦਾਰ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਗਿਆ ਕਿ ਕੋਈ ਪਰਦੇਸ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਭੱਜ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਥੇ ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਚੂਹੜ ਕਾਣਾ ਦੇ ਭਾਈ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਇਦਾਦ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨ ਦੇ ਉਸਦੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਵਾਰੰਟ ਜਾਰੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਘਰ ਪਰਤਿਆ, ਪੈਸੇ ਉਥੇ ਹੀ ਛੱਡ ਕੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ, ਇਲਾਕਾ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ।

The Magistrate detained Jhabbar at Sangla for the night and sent him to Chuhar kana the following day. Here, the arrested people had been locked in the wagons of goods trains and Jhabbar was also placed among them. Next day Teja Singh was also brought here and locked. Commissioner Lahore Division reached Chuhar Kana on April 28 and Jhabbar was produced before him as the ringleader.

ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਸਾਂਗਲਾ ਵਿਖੇ ਰਾਤ ਲਈ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਚੂਹੜ ਕਾਨਾ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਥੇ ਫੜੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਲ ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ ਡੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਇਥੇ ਲਿਆ ਕੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ 28 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਚੂਹੜ ਕਾਨਾ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਰਗਨਾ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

On April 29, a public meeting was held at the Canal rest house at the government’s instance, The arrested people were seated in separate block and the Government supporters including the Mahant of Nankana Sahib were in another block. The newly arrived Deputy Commissioner Mr. Balsmith addressed the gathering in anger. He named this gathering as a meeting of shame. Then he began explaining the blessings of the British Raj, as providing canals, railways, pacca roads, telegraph and telephone system. In the end he threatened the people by saying that the Government had armed forces, guns, and large quantity of war material with which people could be butchered in no time. The more he spoke, the more furious he was becoming until he called them names ie: ‘You are pigs, you are dogs, and you are mere insects’

29 ਅਪਰੈਲ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਹਿਣ ’ਤੇ ਨਹਿਰੀ ਰੈਸਟ ਹਾਊਸ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਬਲਾਕ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਹੰਤ ਸਮੇਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਦੂਜੇ ਬਲਾਕ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਨਵ-ਨਿਯੁਕਤ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸ੍ਰੀ ਬਾਲਸਮਿਥ ਨੇ ਰੋਹ ਵਿੱਚ ਆਏ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਨਹਿਰਾਂ, ਰੇਲਵੇ, ਪੱਕਾ ਸੜਕਾਂ, ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਫ ਅਤੇ ਟੈਲੀਫੋਨ ਸਿਸਟਮ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਅਸੀਸਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਧਮਕਾਇਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲ, ਬੰਦੂਕਾਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਜੰਗੀ ਸਮੱਗਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਉਹ ਬੋਲਦਾ ਸੀ, ਓਨਾ ਹੀ ਉਹ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ: ‘ਤੁਸੀਂ ਸੂਰ ਹੋ, ਤੁਸੀਂ ਕੁੱਤੇ ਹੋ, ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਕੀੜੇ ਹੋ ।

After the meeting people were categorized into four parts. First parts. were the ringleaders numbering about thirty. They were told that cases against them would be proceeded in courts at Lahore. The money lending commission agents were convicted to two years punishment and a fine of Rs. 500 each. The rest were convicted to six month rigorous imprisonment each. The children among the accused were awarded dozens of lashes on their bodies. The ring leaders were sent to the Lahore Borstal jail and each one was locked separately on the first floot. When they were taken out of the jail for trial, those arrested from Gujranwala which included lawyers and other respectables, were also brought out. All of them looked dejected and dispirited. Looking at their condition, Jhabbar asked them why they looked sad and gloomy. The Government was going to punish them hard, why not face that rather courageously? Why show cowardice to the British? They would take pride in believing that we just could not stand this difficult situation. In this way Jhabbar consoled all of them.

ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਪਹਿਲੇ ਹਿੱਸੇ. ਕਰੀਬ ਤੀਹ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸਰਗਨਾ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲਾਹੌਰ ਦੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੇਸ ਚੱਲੇਗਾ। ਪੈਸੇ ਉਧਾਰ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਕਮਿਸ਼ਨ ਏਜੰਟਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਸਾਲ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਅਤੇ ਰੁਪਏ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। 500 ਹਰੇਕ। ਬਾਕੀਆਂ ਨੂੰ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ’ਤੇ ਦਰਜਨਾਂ ਕੋੜੇ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਰਿੰਗ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਬੋਰਸਟਲ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਫਲੋਰ ‘ਤੇ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕੱਦਮੇ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਾਹਰ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸਨ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦੇਖ ਕੇ ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਉਦਾਸ ਅਤੇ ਉਦਾਸ ਕਿਉਂ ਲੱਗ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਇਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ? ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਰਤਾ ਕਿਉਂ ਵਿਖਾਈਏ? ਉਹ ਇਹ ਮੰਨਣ ਵਿੱਚ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਗੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿਲਾਸਾ ਦਿੱਤਾ।

The court proceedings continued from May 19 to 21. The accused were taken into the court on foot, two abreast, handcuffed together and the Chuhar Kana group leading. On the very start, Jhabbar and Teja Singh would recite Gurbani Shabads in loud voice and others would follow till they entered the university hall where court proceedings were taking place. They returned to the jail in the like manner.

ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈ 19 ਤੋਂ 21 ਮਈ ਤੱਕ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ। ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਪੈਦਲ, ਦੋ ਅੱਡਿਆਂ, ਹੱਥਕੜੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਅਤੇ ਚੂਹੜ ਕਾਨਾ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਕੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੱਕ ਉਸ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ, ਜਿੱਥੇ ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ।

The evidence recorded against Jhabbar is worth noting. A prosecution witness Bhai Shisha Singh of Sheroka deposed that Jhabbar had broken the window panes of the train, ungrateful Diwan Chand, the rail way official, whom Jhabbar had rescued from his assaulting subordinates, deposed that Jhabbar was instigating the mob to thrash him and loot the goods from the train. Defense witness Bawa Budh Singh and his Sikh sentiment. Jhabbar summoned Bawa Budha Singh, Superintending Engineer, PWD, as a defense witness. When he learned about it Bawa Budh Singh readily agreed. The police threatened him of dire consequences including dismissal from service and possibly some punishment. but he stuck to his resolve to appear as a defense witness.

ਝੱਬਰ ਵਿਰੁੱਧ ਦਰਜ ਸਬੂਤ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹਨ। ਇਸਤਗਾਸਾ ਪੱਖ ਦੇ ਗਵਾਹ ਭਾਈ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਰੋਕਾ ਨੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਝੱਬਰ ਨੇ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਤੋੜ ਦਿੱਤੇ ਸਨ, ਰੇਲ ਮਾਰਗ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ, ਜਿਸਨੂੰ ਝੱਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਸੀ, ਨੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਝੱਬਰ ਨੇ ਭੀੜ ਨੂੰ ਕੁੱਟਣ ਅਤੇ ਲੁੱਟਣ ਲਈ ਉਕਸਾਇਆ ਸੀ। ਰੇਲਗੱਡੀ ਤੋਂ ਮਾਲ. ਬਚਾਅ ਪੱਖ ਦੇ ਗਵਾਹ ਬਾਵਾ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਿੱਖ ਭਾਵਨਾ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਬਚਾਅ ਪੱਖ ਦੇ ਗਵਾਹ ਵਜੋਂ ਲੋਕ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਬਾਵਾ ਬੁੱਢਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤਲਬ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਬਾਵਾ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਝੱਟ ਮੰਨ ਗਿਆ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਬਰਖਾਸਤਗੀ ਅਤੇ ਸੰਭਵ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਸਜ਼ਾ ਸਮੇਤ ਗੰਭੀਰ ਨਤੀਜੇ ਭੁਗਤਣ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਉਹ ਬਚਾਅ ਪੱਖ ਦੇ ਗਵਾਹ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਹੋਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਇਰਾਦੇ ‘ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਿਹਾ।

On May 22, the accused were led towards the university hall, reciting Gurbani Shabads. They were made to stand in a line. Three session judges constituted the bench. They had a close look at each of the accused. This continued for about half an hour. Those who had impressive bearing but wore somewhat spoiled clothes were set free. They were seven in number including Dial Singh Nazaria from whose residence stolen property from the train had been recovered.

22 ਮਈ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹਾਲ ਵੱਲ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਤਿੰਨ ਸੈਸ਼ਨ ਜੱਜਾਂ ਨੇ ਬੈਂਚ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰ ਦੋਸ਼ੀ ‘ਤੇ ਨੇੜਿਓਂ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਤਕਰੀਬਨ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬੇਅਰਿੰਗ ਸੀ ਪਰ ਕੁਝ ਖਰਾਬ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਨਜ਼ਰੀਆ ਸਮੇਤ ਸੱਤ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਰੇਲਗੱਡੀ ਵਿੱਚੋਂ ਚੋਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਾਮਾਨ ਬਰਾਮਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

Seventeen persons were convicted to transportation for life to Andaman Islands. Kattar Singh Jhabbar, Teja Singh and Kahn Singh of Chuhar Kana, Jagir Singh of Mareedke, Mahna Singh and Mehar Din blacksmith were awarded death sentence. On hearing this, Jhabbar recited “Sat Sri Akal” slogan in a loud voice for five times, which echoed the university hall. He then spoke to the sympathizers who had assembled to witness their trial to return to their homes and bid them his last Guru Fateh exhorting all of ithem not to worry over their conviction.

17 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂਆਂ ਨੂੰ ਉਮਰ ਭਰ ਲਈ ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੱਟਰ ਸਿੰਘ ਝੱਬਰ, ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਚੂਹੜ ਕਾਨਾ ਦੇ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ, ਮੜੇਕੇ ਦੇ ਜਗੀਰ ਸਿੰਘ, ਮਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮੇਹਰ ਦੀਨ ਲੁਹਾਰ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਝੱਬਰ ਨੇ ਪੰਜ ਵਾਰ ਉੱਚੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ‘ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ’ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹਾਲ ਗੂੰਜ ਉੱਠਿਆ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਹਮਦਰਦਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਪਰਤਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਆਖਰੀ ਗੁਰੂ ਫਤਹਿ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ।

These 23 convicts were taken to the Central jail and made to sit in a separate room in the main entrance gate of the jail. A clerk began recording their addresses with castes, and sub-castes. In the meanwhile Jhabbar had sound sleep for an hour and half and then gave his particulars. Those convicted to death sentence were taken to ward No 16 and locked in separate cells alternately with other convicts.

ਇਨ੍ਹਾਂ 23 ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾਇਆ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਕਲਰਕ ਨੇ ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਉਪ-ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਤੇ ਦਰਜ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਝੱਬਰ ਨੇ ਡੇਢ ਘੰਟਾ ਚੰਗੀ ਨੀਂਦ ਲਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰਡ ਨੰਬਰ 16 ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਦਲਵੇਂ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

Adjoining the Jhabbar’s cell was another Sikh convict, Kirpal Singh of Tehsil Ajnala. Jhabbar heard him reciting the Reh Ras prayer in the evening and weeping all along, Jhabbar enquired of him about his whereabouts and then explained to him the importance of Gurbani and then advised that his prayer and simultaneous weeping were not in accordance with the Will of God. He informed Jhabbar that he had committed a double murder, was convicted to death sentence and that his last appeal had been rejected. I Now when he imagined the hanging scene he could not help weeping. Jhabbar compassionately advised him to read the Gurbani verses in the Sukhmani Sahib-ino one is born nor any one dies, it is all the play of the Lord (GGS p.281). The soul is imperishable, only the body takes a new form. Therefore he should be brave and not be afraid on this account. Jhabbar continued preaching Gurbani to him for three days and consoled him. On the fourth day Kirpal Singh said that he was grateful to Sat Guru who showered his blessings on him by sending Jhabbar to this jail adding that he was no longer afraid of death. On the 5th of June, this man faced the gallows unafraid shouting Sat Sri Akal slogan.

ਝੱਬਰ ਦੀ ਕੋਠੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਤਹਿਸੀਲ ਅਜਨਾਲਾ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਰਹਿਰਾਸ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦਿਆਂ ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਰੋਂਦੇ ਹੋਏ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਉਸ ਦਾ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਸਮਝਾਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਅਤੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰੋਣਾ ਰੱਬ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਦੋਹਰਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਆਖਰੀ ਅਪੀਲ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਹ ਰੋਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚਲੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ- ਨਾ ਕੋਈ ਜੰਮਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕੋਈ ਮਰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਸਭ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਖੇਡ ਹੈ (ਗੁ.ਗ੍ਰੰ.ਸਾ. ਪੰ. 281)। ਆਤਮਾ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ, ਕੇਵਲ ਸਰੀਰ ਹੀ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਧਾਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਬਹਾਦਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਡਰਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ। ਝੱਬਰ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਦਿਲਾਸਾ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ। ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਕੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਮੌਤ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ। 5 ਜੂਨ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਸਤਿ ਅਕਾਲ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਡਰ ਦੇ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖਤੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ।

Guru Gobind Singh ji’s Darshan (ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ)

The convicts were supplied only a mug of water daily. They washed their faces and hands and recited the usual Sikh prayers, read Gurbani and offered Ardas. One day, after reciting his prayer and Ardas, Jhabbar had a nap. In a dream, he saw Guru Gobind Singh in blue costume along with the five devout Sikhs standing at the doot of his cell. Greatly impressed with the Godly blessing, Jhabbar stood up: In the meantime Guruji moved further. Jhabbar prayed to take him along also, but Guru ji desired him to stay back, for, he should not accompany him. Now Jhabbar woke up. Teja Singh’s cell was close by and Jhabbar enquired if he was awake. He then explained to Teja Singh about his dream and said that the matter had gone awry. He interpreted the dream as their having been spared the death sentence. Teja Singh took the incident as a mere dream. Jhabbar said it was his ardent wish to die for the country’s independence but now this appeared to have gone amiss.

ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਗਲਾਸ ਪਾਣੀ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹ ਅਤੇ ਹੱਥ ਧੋਤੇ ਅਤੇ ਆਮ ਸਿੱਖ ਅਰਦਾਸਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹੀ ਅਤੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਆਪਣੀ ਅਰਦਾਸ ਅਤੇ ਅਰਦਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਝੱਬਰ ਨੇ ਝਪਕੀ ਲਈ। ਇੱਕ ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਕੋਠੜੀ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਵੇਖਿਆ। ਰੱਬੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਝੱਬਰ ਉੱਠ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾਣ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਰਹਿਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕੀਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਹੁਣ ਝੱਬਰ ਜਾਗ ਪਿਆ। ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੋਠੜੀ ਨੇੜੇ ਹੀ ਸੀ ਤੇ ਝੱਬਰ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਜਾਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਫਿਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨੇ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਾਮਲਾ ਵਿਗੜ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸੁਪਨੇ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਮਹਿਜ਼ ਸੁਪਨਾ ਹੀ ਸਮਝ ਲਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਮਰਨਾ ਉਸ ਦੀ ਦਿਲੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ਭੁੱਲ ਗਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ।

In Borstal Jail, Lahore, nine convicts were hanged for riots at Kasur. Now it was their turn. These patriots were waiting for the day when they would proudly stand among the line of martyrs. But fate intervened.

ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਬੋਰਸਟਲ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕਸੂਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਦੰਗਿਆਂ ਲਈ ਨੌਂ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਾਰੀ ਸੀ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਉਸ ਦਿਨ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਮਾਣ ਨਾਲ ਖੜੇ ਹੋਣਗੇ। ਪਰ ਕਿਸਮਤ ਨੇ ਦਖਲ ਦਿੱਤਾ|

On the evening of May 30, the superintendent jail came to ward no 14 and informed the six Chuhar Kana convicts that their death sentence had been changed into transportation for life and therefore they were being taken to ward no 12.

30 ਮਈ ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਜੇਲ੍ਹ ਵਾਰਡ ਨੰਬਰ 14 ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਅਤੇ ਛੇ ਚੂਹੜ ਕਾਨਾ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਉਮਰ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰਡ ਨੰਬਰ 12 ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

In ward no 12, iron cages each six feet long and two and a half feet wide had been constructed. Arrangement for call of nature were inside the cages. During the summer, life in them was extremely miserable. In the evening Jhabbar began reciting Rehiras prayer in loud voice. There was a guard for their supervision. He told Jhabbar not to shout aloud and to keep quiet. Jhabbar told him that he was performing his prayers. In the morning the guard made a complaint against all of them and they were given shoe beatings. When the superintendent came to Jhabbar, he asked if the superintendent himself were in that cell, would he perform his Namaz as a Muslim or not? Jhabbar added that he was Just performing the daily evening prayer. The superintendent was satisfied and advised that he may do so in a low voice. Jhabbar replied that he always recited like that. Nobody complained thereafter.

ਵਾਰਡ ਨੰਬਰ 12 ਵਿੱਚ ਛੇ ਫੁੱਟ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਢਾਈ ਫੁੱਟ ਚੌੜੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਪਿੰਜਰੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੀ। ਗਰਮੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬੇਹੱਦ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਝੱਬਰ ਨੇ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਰਹਿਰਾਸ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਲਈ ਇਕ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਨਾ ਚੀਕਣ ਅਤੇ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਵੇਰੇ ਗਾਰਡ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਖਿਲਾਫ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੁੱਤੀਆਂ ਮਾਰੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਜਦੋਂ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਝੱਬਰ ਕੋਲ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਜੇ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਆਪ ਉਸ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਹੈ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵਜੋਂ ਨਮਾਜ਼ ਅਦਾ ਕਰੇਗਾ ਜਾਂ ਨਹੀਂ? ਝੱਬਰ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਧੀਮੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।

On June 6 these six life convicts were medically examined before sending them to Andaman islands. Those above forty could not be deported there under the rules. Jhabbar was then forty four years old. On the asking of his companions, he reported his age as 39 years. The doctor imagined that he seemed older. Jhabbar confessed that he was doing so on the request of his companions. Convicts from Gujranwala, Amritsar and Nizamabad informed their villages by telegrams that they were being taken to Andaman islands on June 7, and that they should come and see them.

6 ਜੂਨ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੇ ਉਮਰ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂਆਂ ‘ਤੇ ਭੇਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਡੀਕਲ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਚਾਲੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯਮਾਂ ਤਹਿਤ ਉੱਥੇ ਡਿਪੋਰਟ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਉਦੋਂ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ। ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ‘ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਉਮਰ 39 ਸਾਲ ਦੱਸੀ। ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਬਜ਼ੁਰਗ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਕਬੂਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਨਿਜ਼ਾਮਾਬਾਦ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰ ਰਾਹੀਂ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 7 ਜੂਨ ਨੂੰ ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂਆਂ ‘ਤੇ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਆ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ।

On June 7, fifty convicts, 25 being martial law convicts, were taken out of the jail, were chained and after handcuffing in twos were handed over to the police. They were taken to the military platform under escort of a mounted defense force. Two wagons, with iron bars on them, were attached close to the engine. The convicts were made to sit in them. The convicts and their relatives were weeping bitterly. It was an extremely heart-rending scenario. The wagons were partitioned with iron bars. Arrangements for the call of nature and a pitcher full of water was placed on one side of the wagons.

7 ਜੂਨ ਨੂੰ, 50 ਦੋਸ਼ੀਆਂ, 25 ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਸਨ, ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਲਿਆਇਆ ਗਿਆ, ਜੰਜ਼ੀਰਾਂ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੋ ਨੂੰ ਹੱਥਕੜੀਆਂ ਲਗਾ ਕੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਊਂਟਡ ਡਿਫੈਂਸ ਫੋਰਸ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੇਠ ਮਿਲਟਰੀ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ‘ਤੇ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਦੋ ਵੈਗਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਸਲਾਖਾਂ ਸਨ, ਇੰਜਣ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਫੁੱਟ-ਫੁੱਟ ਕੇ ਰੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਬੇਹੱਦ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸੀ। ਗੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਸਲਾਖਾਂ ਨਾਲ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਸੱਦੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਤੇ ਗੱਡੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਘੜਾ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

The relations of the convicts were allowed to meet their dear ones while they were sitting inside the wagons. The meetings began in a highly emotional atmosphere. Parting with dear ones when they were not to see each other again, was exceedingly tormenting. According to Gurbani, Torture of separation are like terrible pincers unbearable’ (p. 520. GGS). Such scenes were before every window, but the one exhibited by Din Mohd blacksmith, sitting in front of Jhabbar, and his newly wed wife was especially the most heart rending, indescribable as it was.

ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਗੱਡੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਭਾਵੁਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਪਿਆਰਿਆਂ ਨਾਲ ਵਿਛੜਨਾ ਜਦੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣਾ ਸੀ, ਬਹੁਤ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਸੀ. ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਤਸੀਹੇ ਅਸਹਿ ਭਿਆਨਕ ਪਿੰਜਰੇ ਵਰਗੇ ਹਨ’ (ਪੰਨਾ 520. ਗੁ.ਗ੍ਰੰ. ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਹਰ ਖਿੜਕੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਨ, ਪਰ ਝੱਬਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠੇ ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਲੁਹਾਰ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਨਵੀਂ ਵਿਆਹੀ ਪਤਨੀ ਦੁਆਰਾ ਜੋ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਿਲ ਨੂੰ ਟੁੰਬਣ ਵਾਲਾ, ਵਰਣਨਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ।

Din Mohammad’s wife was accompanied by his mother. The newly wed was weeping bitterly and repeatedly asking what was her future now` Din Mohammad would merely say he was helpless. Both of them were repeating these words again and again. The old woman standing closeby by was in great distress. Din Mohammad’s wife had placed het husbands hand on her chest and the same words were being said with their throats chocked and tears welling from their eyes.

ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਪਤਨੀ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ। ਨਵ-ਵਿਆਹੁਤਾ ਫੁੱਟ-ਫੁੱਟ ਕੇ ਰੋ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪੁੱਛ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਉਸਦਾ ਭਵਿੱਖ ਕੀ ਹੈ।” ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸਿਰਫ਼ ਇੰਨਾ ਹੀ ਕਹੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਬੇਵੱਸ ਸੀ। ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਦੁਹਰਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੋਲ ਖੜ੍ਹੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਸੀ। ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਛਾਤੀ ‘ਤੇ ਪਤੀ ਦਾ ਹੱਥ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹੀ ਸ਼ਬਦ ਗਲਾ ਘੁੱਟ ਕੇ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ‘ਚੋਂ ਹੰਝੂ ਵਹਿ ਰਹੇ ਸਨ।

When the train whistled, the police started separating the visitors but this woman would not leave the window. At last the train started and she would run along for a while and then throwing away her veil and raising both of her hands, shouted in extreme desperation, ‘O the cruel train may thy wheels break for thou are carrying away my husband.

ਜਦੋਂ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀ ਸੀਟੀ ਵੱਜੀ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਇਹ ਔਰਤ ਖਿੜਕੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲੀ। ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਰੇਲਗੱਡੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਕੁਝ ਦੇਰ ਲਈ ਨਾਲ ਦੌੜਦੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣਾ ਪਰਦਾ ਸੁੱਟ ਕੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਉੱਚੇ ਕਰ ਕੇ ਅਤਿ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਚੀਕਣ ਲੱਗੀ, ‘ਓਏ ਜ਼ਾਲਮ ਰੇਲਗੱਡੀ ਤੇਰਾ ਪਹੀਆ ਟੁੱਟ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ।

The fidelity of this love lorn woman intensely moved every one around and they shed tears of pity over this. The train reached Delhi in the morning. No one from the city was allowed to come near these wagons. The people of Delhi had come to know about the arrival of the convicts by train. Sardar Kartar Singh of Saranwali a bank employee at Delhi, stood at the platform in front of Jhabbar and enquired about refreshments. Jhabbar declined but asked for some books. In about two hours time. he brought a Sikh prayer book and a copy of Hanuman Natak. The Central Intelligence Division reported this fact and his increment was stopped for three years and he was black listed.

ਇਸ ਪਿਆਰ ਵਾਲੀ ਇਸਤਰੀ ਦੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨੇ ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਤੀਬਰਤਾ ਨਾਲ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਤਰਸ ਦੇ ਹੰਝੂ ਵਹਾਏ। ਟਰੇਨ ਸਵੇਰੇ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੇਲ ਰਾਹੀਂ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਆਉਣ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਸਰਾਂਵਾਲੀ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਬੈਂਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਸਨ, ਝੱਬਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਰਿਫਰੈਸ਼ਮੈਂਟ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਕੁਝ ਕਿਤਾਬਾਂ ਮੰਗੀਆਂ। ਲਗਭਗ ਦੋ ਘੰਟੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਪੁਸਤਕ ਅਤੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਨਾਟਕ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ। ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਤੱਥ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਵਾਧਾ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਲੈਕ ਲਿਸਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

The train started from Delhi in the late afternoon reaching Aligarh at 1 a.m. the following morning. Some one from Delhi had sent telegraphic information regarding the arrival of the convicts by this train. About 200 young Muslim students shouted Bande Matram slogans at the platform and forcibly threw fruits and other eatables inside the convict’s wagons.

ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਦੁਪਹਿਰ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਰੇਲਗੱਡੀ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ 1 ਵਜੇ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਪਹੁੰਚੀ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਇਸ ਟਰੇਨ ਰਾਹੀਂ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਆਉਣ ਬਾਰੇ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਫਿਕ ਸੂਚਨਾ ਭੇਜੀ ਸੀ। ਲਗਭਗ 200 ਨੌਜਵਾਨ ਮੁਸਲਿਮ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ‘ਤੇ ਬਾਂਦੇ ਮਾਤਰਮ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ੀ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ।

Next day the train reached Calcutta. The convicts were taken to Ali Pur police station, and eight of them namely Jhabbar, Teja Singh, Shangara Singh, Mangal Sen, and Ram, etc. locked into separate rooms. They were taken out of their cells only for an hour in the morning and evening.

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਟਰੇਨ ਕਲਕੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਅਲੀ ਪੁਰ ਥਾਣੇ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅੱਠ ਝੱਬਰ, ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ, ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ, ਮੰਗਲ ਸੇਨ ਅਤੇ ਰਾਮ ਆਦਿ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ-ਸ਼ਾਮ ਇਕ ਘੰਟੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

Journey to Andaman and Hunger Strike (ਅੰਡੇਮਾਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ)

The convicts remained at Calcutta for 10 days. Next day they were taken to the Ali Pur Ghat, They were made to stand in a line. Each one was called by name and informed that they were no longer citizenS of India. In the evening vessel of Raja Company took a Andaman. It had gone about five miles when them on way to Mohammad Din of Amritsar began reciting verses from the Punjabi folk tale “Heer”

ਦੋਸ਼ੀ 10 ਦਿਨ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿਚ ਰਹੇ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਲੀ ਪੁਰ ਘਾਟ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਨਾਮ ਨਾਲ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਰਾਜਾ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਜਹਾਜ਼ ਅੰਡੇਮਾਨ ਲੈ ਗਿਆ। ਇਹ ਤਕਰੀਬਨ ਪੰਜ ਮੀਲ ਚੱਲਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀਨ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ “ਹੀਰ” ਦੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਸੁਣਾਉਣ ਲੱਗੇ।

No one can alter the course of fate,
When Moses bad crossed the sea
The fate drowned the chasing Pharaoh and his hordes
The free birds have been caged
None can predict what fate might bring about.

ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦਾ,
ਜਦੋਂ ਮੂਸਾ ਬੁਰਾ ਸਮੁੰਦਰ ਪਾਰ ਕਰ ਗਿਆ
ਕਿਸਮਤ ਨੇ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੇ ਫ਼ਿਰਊਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਡੋਬ ਦਿੱਤਾ
ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ
ਕੋਈ ਵੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਕਿਸਮਤ ਕੀ ਲਿਆ ਸਕਦੀ ਹੈ.

On hearing this soul stirring song in melodious voice the passengers were in ecstasy, for, it depicted their own condition.

Evening meals were served to the convicts. Muslims were provided with rice and pulse which they relished. The Hindus and Sikhs were given parched gram and sugar which they declined. The matter was reported to the Captain of the ship. He came to the convict’s apartment and explained his inability to meet their demand, for, he had been given such provisions for them. Out of the 125 passengers, 80 were Hindus and Sikhs. Martial law passengers decided to go on strike till they reached Andaman, for such rations were intended to starve them. For one meal all the Hindus and Sikhs observed hunger strike. Next day there was a violent storm in the sea and the ship could not go further. It took the steamer six days to reach port Blair. The Police took them to jail. Master Chattar Singh, a life convict, was standing on the 2nd floor of the jail. He was convicted for his murderous assault on a British professor which he mistook for the principal of Khalsa College, Amritsar. Earlier, he was a teacher in the Sangla Hill School. He recognized Jhabbar and said “Jhabbar ji you too have arrived!” Jhabbar replied that they had come to take him back home.”

ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਖਾਣਾ ਪਰੋਸਿਆ ਗਿਆ। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਦਾਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਉਹ ਸੁਆਦ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਛੋਲੇ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਕੈਪਟਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਹ ਦੋਸ਼ੀ ਦੇ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਅਸਮਰੱਥਾ ਦੱਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। 125 ਯਾਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 80 ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਨ। ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਦੇ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨੇ ਅੰਡੇਮਾਨ ਪਹੁੰਚਣ ਤੱਕ ਹੜਤਾਲ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਜਿਹੇ ਰਾਸ਼ਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਖੇ ਮਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਭੋਜਨ ਲਈ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਰੱਖੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਤੂਫ਼ਾਨ ਆਇਆ ਅਤੇ ਜਹਾਜ਼ ਅੱਗੇ ਨਾ ਜਾ ਸਕਿਆ। ਪੋਰਟ ਬਲੇਅਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਸਟੀਮਰ ਨੂੰ ਛੇ ਦਿਨ ਲੱਗ ਗਏ। ਪੁਲਿਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਲੈ ਗਈ। ਉਮਰ ਕੈਦੀ ਮਾਸਟਰ ਛਤਰ ਸਿੰਘ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਦੂਜੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਉੱਤੇ ਉਸਦੇ ਕਾਤਲਾਨਾ ਹਮਲੇ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਨੇ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਲਈ ਗਲਤ ਸਮਝਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਸਾਂਗਲਾ ਹਿੱਲ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, “ਝੱਬਰ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਆ ਗਏ ਹੋ!” ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਘਰ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਆਏ ਸਨ।”

The convicts were kept for a fortnight in the wooden barracks. The eight Martial law convicts were still on hunger strike. On the seventh day, they were produced before the Commissioner. They repeated their demand for change of rations which was accepted. Thereupon the convicts gave up the hunger strike.

ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਲੱਕੜ ਦੀਆਂ ਬੈਰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਦਰਵਾੜੇ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਦੇ ਅੱਠ ਦੋਸ਼ੀ ਅਜੇ ਵੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ‘ਤੇ ਸਨ। ਸੱਤਵੇਂ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਸ਼ਨ ਬਦਲਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮੰਗ ਦੁਹਰਾਈ ਜੋ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ।

On the 16th day their shoes were removed and sent to the cells where manually operated oil crushing machines were installed. The convicts were required to extract oil by crushing sixty pounds of coconut. Earlier, Sikh convicts of 1915 conspiracy cases had warned the newly arrived convicts not to do that hard labour. On the third day, a white man came and made these convicts stand in a line. He gave each of the convicts two pounds of coconut strands to twist into ropes.

16ਵੇਂ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੁੱਤੀਆਂ ਉਤਾਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਜਿੱਥੇ ਹੱਥੀਂ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤੇਲ ਪਿੜਾਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸੱਠ ਪੌਂਡ ਨਾਰੀਅਲ ਨੂੰ ਕੁਚਲ ਕੇ ਤੇਲ ਕੱਢਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, 1915 ਦੇ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਨਵੇਂ ਆਏ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਇਕ ਗੋਰੇ ਨੇ ਆ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਲਾਈਨ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਹਰੇਕ ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਰੱਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਰੋੜਨ ਲਈ ਦੋ ਪੌਂਡ ਨਾਰੀਅਲ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ।

Jhabbar was included among the previous political convicts. He was pleased to meet the old associates. He was transferred to apartment no 6. Master Kirpa Ram of Gujrat, a conspiracy convict of 1915, and another convict Hirde Ram of Hoshiarpur, were also there. The latter was well-versed in English and was conversant with political thoughts. For one month he daily explained to Jhabbar political theories as contained in a book Science of State. Also, among them was Bhai Kapur Singh of Ludhiana. He had returned from USA leaving immense property behind to take part in the freedom movement and was convicted in the Burma case. Jhabbar was briefed by them in politics. In return, Jhabbar imparted to them basic Gurmat knowledge.

ਝੱਬਰ ਪਿਛਲੇ ਸਿਆਸੀ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਉਹ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੂੰ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਨੰਬਰ 6 ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1915 ਦੇ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਮਾਸਟਰ ਕ੍ਰਿਪਾ ਰਾਮ ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਦੋਸ਼ੀ ਹਿਰਦੇ ਰਾਮ ਵੀ ਉੱਥੇ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਾਲਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਕਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੂ ਸੀ। ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਉਹ ਰੋਜ਼ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਸਾਇੰਸ ਆਫ਼ ਸਟੇਟ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੇ ਭਾਈ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸਨ। ਉਹ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜਾਇਦਾਦ ਛੱਡ ਕੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਰਮਾ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਢਲਾ ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨ ਦਿੱਤਾ।

During these days Bhai Parma Nand used to be in the hospital. His duty was to check temperatures of the sick and to distribute milk among them. If the political prisoners wanted to see each other, they would go to the hospital. One day Jhabbar received a message from a previous convict, Bhai Udham Singh, to come to the hospital. Both were highly pleased to meet each other. The latter guided Jhabbar regarding the whole gamut of a convict’s life in Andaman.

ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਪਰਮਾ ਨੰਦ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਬੀਮਾਰਾਂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਚੈੱਕ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਦੁੱਧ ਵੰਡਣਾ ਸੀ। ਜੇ ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਹਸਪਤਾਲ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਿਛਲੇ ਦੋਸ਼ੀ ਭਾਈ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਹਸਪਤਾਲ ਆਉਣ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲਿਆ। ਦੋਵੇਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ। ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਨੇ ਅੰਡੇਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੋਸ਼ੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪੂਰੇ ਦੌਰ ਬਾਰੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।

Likewise, Bhai Parma Nand also expressed regards for Jhabbar. Another old convict of Burma case told Jhabbar that he had been to this jail thrice. During his first term, a Namdhari Saint lived for 2 years in Jhabbar’s cell. Then caps were given to the convicts as head gear. The saint did not wear the cap and was given a sheet of cloth a yard and a half in length.Then it became a precedent for all future Sikh convicts.

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਈ ਪਰਮਾ ਨੰਦ ਨੇ ਵੀ ਝੱਬਰ ਲਈ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਬਰਮਾ ਕੇਸ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੁਰਾਣੇ ਦੋਸ਼ੀ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਇੱਕ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੰਤ ਝੱਬਰ ਦੀ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ 2 ਸਾਲ ਰਿਹਾ। ਫਿਰ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਹੈੱਡ ਗੇਅਰ ਵਜੋਂ ਟੋਪੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਸੰਤ ਨੇ ਟੋਪੀ ਨਹੀਂ ਪਹਿਨੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਡੇਢ ਗਜ਼ ਲੰਬਾਈ ਦੀ ਚਾਦਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਫਿਰ ਇਹ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਗਿਆ।

On the night of June 27-28, Jhabbar woke up at 2 a.m. and heard some convicts in the front barracks reciting Gurbani Sukhmani Sahib. From another cell he heard Japf being recited He imagined village of Gursikhs rather than a jail. He peeped through ventilator towards another side and heard Asa Di Var being this place to be read, Jhabbar realized that actually he was in Sach Khand. But when he looked towards the door, he noticed the usual iron gate and the same dark dungeon. In the adjoining cell was a Muslim convict, Jhallah by name, from Jhelam District. Jhabbar enquired of him about those reciting prayers. Jallah replied they are Bhai Jees. “Who Bhai Jees?, Jabbar asked. “Baj Baj Wala Bhai Jees,” he replied. Hearing this reply, Jhabbar greatly regretted the historic blunder of Sarbrah Aroor Singh who had issued a distorted edict from Sri Akal Takht Sahib that they were not Gursikhs who had bravely faced the British and police brutalities at Baj Baj Ghat.

27-28 ਜੂਨ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ, ਝੱਬਰ 2 ਵਜੇ ਜਾਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਸੁਣਿਆ। ਇਕ ਹੋਰ ਕੋਠੜੀ ਤੋਂ ਉਸ ਨੇ ਜਾਪ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣਿਆ, ਉਸ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਬਜਾਏ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਵੈਂਟੀਲੇਟਰ ਰਾਹੀਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਝਾਕਿਆ ਅਤੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਪੜ੍ਹਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਸੁਣੀ ਤਾਂ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸੱਚਖੰਡ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵੱਲ ਵੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਆਮ ਲੋਹੇ ਦਾ ਗੇਟ ਅਤੇ ਉਹੀ ਹਨੇਰੇ ਕੋਠੜੀ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੋਸ਼ੀ, ਝੱਲਾ ਨਾਮ ਦਾ, ਜੇਹਲਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਜੱਲ੍ਹਾ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਉਹ ਭਾਈ ਜੀ ਹਨ। “ਕੌਣ ਭਾਈ ਜੀ?”, ਜੱਬਰ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। “ਬਾਜ ਬਾਜ ਵਾਲਾ ਭਾਈ ਜੀ,” ਉਸਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਜਵਾਬ ਸੁਣ ਕੇ ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਰਬਰਾਹ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੁੱਲ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਪਛਤਾਵਾ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਇਹ ਵਿਗਾੜਿਆ ਫੁਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਜ ਬਾਜ ਘਾਟ ਵਿਖੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।

There was a library of convicts’ own books at a lower floor of the jail central tower. Bhai Kapur Singh brought a book for Jhabbar by Lala Hardial “Our Mother Tongue”. Jhabbar had already read his “National Education”. Jhabbar noticed that the author had strongly pleaded for adoption of Hindi as the National language. After finding fault with all other regional languages, ie: Bengali, Marathi, Sindhi, Punjabi, etc, he had described Punjabi’ as undeveloped. Guru Teg Bahadur’s name in Persian words was described rather sarcastically. Jhabbar threw away the book in anger resulting in its being torn. Bhai Kapur Singh used to speak high of Lala Hardial, Jhabbar exclaimed, “You deem this idiot your leader who does not understand that martyrdom of Guru Teg Bahadur remains engraved in millions of Hindus hearts. How does he dare disrespect the Guru in the name of Punjabi language being undeveloped? Thousand pities on such a leader and his attainments.” After discussion, Kapur Singh agreed with Jhabbar’s views. This became a subject matter of talk among all political prisoners.

ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਟਾਵਰ ਦੀ ਹੇਠਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਝੱਬਰ ਲਈ ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਦੀ ਕਿਤਾਬ “ਸਾਡੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ” ਲੈ ਕੇ ਆਏ। ਝੱਬਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਪਣੀ “ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ” ਪੜ੍ਹ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਲੇਖਕ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਅਪਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਸਾਰੀਆਂ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ: ਬੰਗਾਲੀ, ਮਰਾਠੀ, ਸਿੰਧੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸ ਕੱਢਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਅਵਿਕਸਤ ਦੱਸਿਆ ਸੀ। ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਵਿਅੰਗਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ‘ਚ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਫਾੜ ਗਈ। ਭਾਈ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਦਾ ਉੱਚਾ ਬੋਲ ਬੋਲਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਝੱਬਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਮੂਰਖ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨੇਤਾ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ਜੋ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਕਰੋੜਾਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਕਰਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਅਜਿਹੇ ਆਗੂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ‘ਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਤਰਸ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।” ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਝੱਬਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀਆਂ ਵਿਚ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਿਆ।

After 5 months Jhabbar was transferred to number 4 barrack. There he met Bhai Hardit Singh Lame wala and other Gursikhs from the Malwa region. After two months, he was sent to Barrack number 3. There he met Baba Nidhan Singh of Chugha. He was very old, yet he would wash with a mug of water at 5 p.m. and begin reciting Gurbani till 8 A.M. of the following morning He would not speak to any one until he had performed his prayers.

5 ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਝੱਬਰ ਦਾ ਤਬਾਦਲਾ ਨੰਬਰ 4 ਬੈਰਕ ਵਿੱਚ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਥੇ ਉਹ ਭਾਈ ਹਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਲੰਮਿਆਂ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹੋਰ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਬੈਰਕ ਨੰਬਰ 3 ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉੱਥੇ ਉਹ ਚੁੱਘਾ ਦੇ ਬਾਬਾ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਬੁੱਢਾ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਸ਼ਾਮ 5 ਵਜੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਇੱਕ ਮੱਗ ਨਾਲ ਧੋ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ 8 ਵਜੇ ਤੱਕ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਤੱਕ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲੈਂਦਾ।

After six months, entries on the martial law convicts cards were changed from life imprisonment to “seven years imprisonmenť?. They learned that this had been done through the efforts of Lokmanya Tilak in England. The Hunter Commission had arrived in Punjab. After scrutiny of all the cases, the Commission had identified 86 leaders, including Lala Hakrishan Lal, Gokal Chand Narang, and others, who had delivered speeches during the martial law days Life sentences were then changed into seven years imprisonment. There was one life convict of Mandi Chuhar Kana, Babu Ram Narayan, who was released the same day. He had a shop at Calcutta. He requested Jhabbar to meet him at Calcutta on his release. At that time both the Savarkar brothers were also at Andaman, and so was Bhai Madan Singh Gaga there.

ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਡਾਂ ‘ਤੇ ਐਂਟਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਤੋਂ “ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ” ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਲੋਕਮਾਨਿਆ ਤਿਲਕ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਲਾਲਾ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਲਾਲ, ਗੋਕਲ ਚੰਦ ਨਾਰੰਗ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਸਮੇਤ 86 ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤੇ ਸਨ, ਫਿਰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਨੂੰ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਡੀ ਚੂਹੜ ਕਾਣਾ ਦਾ ਇੱਕ ਉਮਰ ਕੈਦੀ ਬਾਬੂ ਰਾਮ ਨਰਾਇਣ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸੇ ਦਿਨ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਲਕੱਤੇ ਵਿਖੇ ਉਸ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੀ ਰਿਹਾਈ ‘ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕਲਕੱਤੇ ਮਿਲਣ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੋਵੇਂ ਸਾਵਰਕਰ ਭਰਾ ਵੀ ਅੰਡੇਮਾਨ ਵਿਖੇ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਦਨ ਸਿੰਘ ਗਾਗਾ ਵੀ ਉਥੇ ਸਨ।

Return to Punjab after Release

In March 1920, the martial law prisoners learned about their release through a Government press release in a local daily. Soon they received orders to this effect. But as ship was to arrive after three days, they were detained in Barrack 6. There were two Muslim convicts in jail. When Jhabbar met one of them, he requested Jhabbar that on reaching Calcutta, he should pay obeisance to the motherland on his behalf. Jhabbar got permission to meet all the political prisoners.

ਮਾਰਚ 1920 ਵਿੱਚ, ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰੈਸ ਰਿਲੀਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਈ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਆਦੇਸ਼ ਮਿਲ ਗਏ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਜਹਾਜ਼ ਆਉਣਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੈਰਕ 6 ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੋਸ਼ੀ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਝੱਬਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕਲਕੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਤਰਫੋਂ ਮਾਤ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ। ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਗਈ।

After four days sea voyage the convicts reached Calcutta. The police took them to a police station where they were to report twice daily. They passed the night at the police station. After report in the Police station they went out to bazaar. They were still wearing the clothes provided in the jail.

ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਸ਼ੀ ਕਲਕੱਤਾ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਪੁਲਿਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਥਾਣੇ ਲੈ ਗਈ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੋ ਵਾਰ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਰਾਤ ਥਾਣੇ ਵਿਚ ਹੀ ਲੰਘ ਗਏ। ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਇਤਲਾਹ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਜੇ ਵੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਸਨ।

They reached the shop of Ram Narayan who gave them rupees one hundred. They were sitting at a tailor’s shop where their clothes were being stitched. A procession in connection with a Khilafat meeting was passing by and some Congressmen from Punjab were participating in it. Jhabbar was accompanied by wrestler Chirag from Amritsar whom Dr Kitchlu recognized, The latter made further enquiries about the return of the martial law prisoners. The convicts went to the police station to report their presence. Some Congressmen came there and invited them to lunch at the residence of Mohd Ali and Shaukat Ali, Congress leaders so that they would meet them the following morning. When the convicts reached the leader’s residence they were welcomed by a contingent of about 500 Khilafat volunteers in uniform and were taken in a procession.

ਉਹ ਰਾਮ ਨਰਾਇਣ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੌ ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ। ਉਹ ਇੱਕ ਦਰਜ਼ੀ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ ਬੈਠੇ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਸਿਲਾਈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਖ਼ਿਲਾਫਤ ਮੀਟਿੰਗ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਲੂਸ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਕਾਂਗਰਸੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ। ਝੱਬਰ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਪਹਿਲਵਾਨ ਚਿਰਾਗ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਕਿਚਲੂ ਨੇ ਪਛਾਣ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਨੇ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ। ਦੋਸ਼ੀ ਆਪਣੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦੇਣ ਲਈ ਥਾਣੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਥੇ ਕੁਝ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਦੇ ਘਰ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ। ਜਦੋਂ ਦੋਸ਼ੀ ਨੇਤਾ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 500 ਖਿਲਾਫਤ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਨੇ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਕ ਜਲੂਸ ਵਿਚ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ।

The procession terminated at the residence of Mohd Ali around mid-day. Leaders from Punjab received them and expressed warm regards. Later Mohd Ali, while inviting all of them to lunch, requested that Muslims, Hindus and Sikhs should sit in separate blocks, so that meals could be served. Jhabbar intervened and said that they would share the vegetarian meals together. They had undergone extreme hardships for the sake of unity of the nation. Now they would not part from each other. Together the Hindus, Muslims and Sikhs ate from same plates. Everyone was surprised at this symbolic unity. After the meal was over, the household steward asked his assistants to separate the left over part of food so that part of it could be distributed to the scheduled castes. A Muslim barrister sitting close by observed that the food left overs was consecrated Parsad at the hands of the patriots and would be distributed among the people as such. Thereafter, he began eating from the left over desserts in Jhabbar’s plate. Jhabbar also joined him. It became a news item in the morning dailies.

ਇਹ ਜਲੂਸ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਆਏ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਿੱਘਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਬਲਾਕਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਖਾਣਾ ਪਰੋਸਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਦਖਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਇਕੱਠੇ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੌਮ ਦੀ ਏਕਤਾ ਦੀ ਖਾਤਰ ਅਤਿਅੰਤ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਝੱਲੀਆਂ ਸਨ। ਹੁਣ ਉਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਕੱਠੇ ਇੱਕੋ ਪਲੇਟ ਵਿੱਚ ਖਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਏਕਤਾ ‘ਤੇ ਹਰ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨ ਸੀ। ਭੋਜਨ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਘਰ ਦੇ ਮੁਖ਼ਤਿਆਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਹਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਨੇੜੇ ਬੈਠੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਿਮ ਬੈਰਿਸਟਰ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਬਚੇ ਹੋਏ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਪ੍ਰਸਾਦ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਝੱਬਰ ਦੀ ਥਾਲੀ ਵਿੱਚ ਬਚੀ ਹੋਈ ਮਿਠਆਈ ਖਾਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਝੱਬਰ ਵੀ ਉਸ ਨਾਲ ਰਲ ਗਿਆ। ਸਵੇਰ ਦੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਬਣ ਗਈ।

Next day the convicts were arrested and detained in police lock-up. They began reciting shabads in loud voice using iron plates which they had brought from Andaman, as musical instruments. The station house officer arrived and enquired why they were crying? Jhabbar told him to shut up as they were praying. Jhabbar had to repeat his threat to silence the police sub inspector. Another police party came and took them to the railway station. Police officers in charge of different groups purchased railway tickets and took them to their respective districts in Punjab from where they reached their villages each escorted by a police constable.

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਲਾਕ-ਅੱਪ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਉੱਚੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਾਉਣ ਲੱਗੇ ਜੋ ਉਹ ਅੰਡੇਮਾਨ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੇ ਸਨ, ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸਾਜ਼ ਵਜੋਂ। ਸਟੇਸ਼ਨ ਹਾਊਸ ਅਫਸਰ ਨੇ ਆ ਕੇ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਰੋ ਕਿਉਂ ਰਹੇ ਹਨ? ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਧਮਕੀ ਦੁਹਰਾਉਣੀ ਪਈ। ਇਕ ਹੋਰ ਪੁਲਸ ਪਾਰਟੀ ਆਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਲੈ ਗਈ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗਰੁੱਪਾਂ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਰੇਲਵੇ ਟਿਕਟਾਂ ਖਰੀਦੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਲੈ ਗਏ ਜਿੱਥੋਂ ਉਹ ਇਕ-ਇਕ ਪੁਲਿਸ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚੇ।

In the Midst of Political Arena (ਸਿਆਸੀ ਅਖਾੜੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ)

The early part of Jhabbar’s career was devoted to the spread of Gurmat knowledge and organizing of Sikh religious institutions on sound basis. He had delivered his first political speech on April 11, 1919 at the Hindu Muslim joint conference at Lahore. After about one year Jhabbar returned to his village in Sheikhupura district. Since then the Government considered him a dangerous political leader. His activities were closely watched by the Central Intelligence Division, for, besides being an ardent religious preacher, now he had been catapulted into a political leader after being convicted to death sentence and transportation for life.

ਝੱਬਰ ਦੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਹਿੱਸਾ ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੋਸ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਸਿਆਸੀ ਭਾਸ਼ਣ 11 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਿਮ ਸਾਂਝੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਝੱਬਰ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਤਰਨਾਕ ਸਿਆਸੀ ਨੇਤਾ ਮੰਨਦੀ ਸੀ। ਕੇਂਦਰੀ ਖੁਫੀਆ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਨੇੜਿਓਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ, ਇੱਕ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਹੁਣ ਉਸਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਅਤੇ ਉਮਰ ਭਰ ਲਈ ਆਵਾਜਾਈ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਏ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨੇਤਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

It was a quantum jump in his career. Not only Jhabbar went through extreme brutalities of jail life for about a year but also availed of this period in studying and understanding political theories. This changed his view point of life. When he returned home, he was taken as a political leader. No Sikh meeting was deemed successful until Jhabbar spoke on the political situation of the times. It would be safe to record that the history of India’s independence movement and Gurdwara Reform Movement would be incomplete without telling the life story of Jathedar Jhabbar. His contribution in freedom struggle is exemplary. He was more of an institution than an individual. He was devoted and consistent leader whose exploits 2 are an epic. He considered himself a humble crusader. For his fearlessness and steadfastness, the principal ingredients of leadership, he can be called an eminent Sikh leader of the time. In short, Jathedar Jhabbar was like one of the brilliant stars of the Guru period 1469-1708, whom Professor Hari Ram Gupta described thus: “They kept the heights around them ablaze with noble and enduring lessons of valour. Their deeds of daring dazzled history. To strive, to brave all hazards, to persist, to persevere, to grapple with destiny, to hold fast and to hold hard, such is the example which nations need to electrify them and the period was full of such examples.”

ਇਹ ਉਸਦੇ ਕਰੀਅਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੁਆਂਟਮ ਜੰਪ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਾਲ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਅਤਿਅੰਤ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਗੁਜ਼ਰਿਆ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਿਆਸੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਘਰ ਪਰਤਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਕੋਈ ਵੀ ਸਿੱਖ ਮੀਟਿੰਗ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ਗਈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੇਗਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਜਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਸੁਣਾਏ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਮਿਸਾਲੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲੋਂ ਇਕ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਸਮਰਪਿਤ ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਨੇਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮੇ 2 ਇੱਕ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਮਾਣਾ ਧਰਮੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਨਿਡਰਤਾ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ, ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦਾ ਉੱਘੇ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ, ਜਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਗੁਰੂ ਕਾਲ ਦੇ 1469-1708 ਦੇ ਇੱਕ ਚਮਕਦੇ ਸਿਤਾਰੇ ਵਾਂਗ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਵਰਣਨ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹਰੀ ਰਾਮ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ: “ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਮਹਾਨ ਅਤੇ ਸਥਾਈ ਪਾਠਾਂ ਨਾਲ ਜਗਾਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਲੇਰਾਨਾ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਚਮਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਾਰੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਦ੍ਰਿੜ ਰਹਿਣਾ, ਦ੍ਰਿੜ ਰਹਿਣਾ, ਕਿਸਮਤ ਨਾਲ ਲੜਨਾ, ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਫੜਨਾ ਅਤੇ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਫੜਨਾ, ਅਜਿਹੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੌਮਾਂ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਦੇਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਮਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।”

This period was the beginning of political awakening among the Sikhs. Since 1849, the beginning of British ascendancy in Punjab, Government had undertaken such measures that the Sikhs had almost forgotten their glorious past. After the first half of the nineteenth century, the period of their glory, this was the era of deprivations and difficulties. Although there were still some instances of excellence here and there, but the Government was determined to extinguish them as well. Inspite of their so called victory during the Anglo-Sikh wars, they were always keen to deprive the Sikhs of all the means which could strengthen them. They gave the Sikhs jobs and put them on the way to business and commerce. Also, they kept them engaged in clearing jungles for the development of new lands in western Punjab.

ਇਹ ਦੌਰ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸਿਆਸੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਆਰੰਭ ਸੀ। 1849 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਉਪਾਅ ਕੀਤੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਤੀਤ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਭੁੱਲ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਦਾ ਦੌਰ, ਇਹ ਕਮੀਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਦੌਰ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਜੇ ਵੀ ਇੱਥੇ ਉੱਤਮਤਾ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਸਨ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ ਸੀ। ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਖੌਤੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਕਰਨ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਸਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਵਣਜ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਨਾਲ ਹੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਵੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਰੱਖਿਆ।

In this manner the Sikhs were not only weaned from political activity but wherever Government noticed such movement it was forcibly crushed as the Koma Gata Maru episode.

ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਬਲਕਿ ਜਿੱਥੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਉਸਨੂੰ ਕੋਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਕਾਂਡ ਵਜੋਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

Holding of political meetings and criticizing Government is routine these days. But it was a tough job in the beginning of the 20th century. Government reaction had to be kept 1n view while holding Political meetings. Attendance in these meetings was a bug bear for Government sympathizers, its helpers and the student community. At such a difficult period Jhabbar began his political career. Hardly had he reached his village after release from Andaman jail, when he received an invitation from village Bachiwind where a conference had been arranged. So far, Jhabbar was known as Gurmat preacher. After his sojourn at the Andaman, Jhabbar realized that the Sikhs were far behind other communities in political conciousness. Although the Amritsar Congress session of 1919 had left its political traits resulting in the formation of Sikh League, yet there was hardly any general awakening among the Sikh people. When Jhabbar began speaking on political situation in detail in the Bachiwind conference, its managers and the audience were worried regarding Government reaction. But when after the meeting, Jhabbar counselled the elderly people there, they were satisfied.

ਸਿਆਸੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨਾ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਰੁਟੀਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਔਖਾ ਕੰਮ ਸੀ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੂੰ 1n ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਰੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹਮਦਰਦਾਂ, ਇਸ ਦੇ ਸਹਾਇਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾੜੀ ਰਿਸ਼ਵ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਔਖੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਝੱਬਰ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿਆਸੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਅੰਡੇਮਾਨ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋ ਕੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਬਚੀਵਿੰਡ ਤੋਂ ਸੱਦਾ ਮਿਲਿਆ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅੰਡੇਮਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਚੇਤਨਾ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਪਿੱਛੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ 1919 ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਇਜਲਾਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਸਿੱਖ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਆਮ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਝੱਬਰ ਨੇ ਬਚੀਵਿੰਡ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਬੋਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਅਤੇ ਸਰੋਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਚਿੰਤਤ ਸਨ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਝੱਬਰ ਨੇ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋ ਗਏ।

Along with political activity, preaching for conversion of the apostates had also begun. On the following day Jhabbar spoke in a meeting on the subject of conversion. A Muslim young woman of village Rani Ke was in the audience. She was the daughter of a Muslim wife of a Sikh who had lately embraced Islam. She was married to a Muslim young man of Gujranwala. She was not satisfied in the social atmosphere of her in-laws home and was inclined to adopt Sikhism. She was attending the meeting with some people of her village. On listening to Jhabbar’s sermon, she made up her mind to be initiated as a Sikh. In the company of her village people, she met Jhabbar and expressed her desire. Jhabbar pointed out the difficulty of her stay in her parents or in-laws house after initiation as a Sikh. She disclosed that she was in love with Harnam Singh of her village who was prepared to marry her. It was decided that Harnam Singh should also be present and date was fixed for the purpose. Jhabbar reached their village on the appointed date. Harnam Singh and that woman were initiated and thereafter were married in the presence of her mother. Her former Muslim husband filed a civil suit, which on Jhabbar’s evidence, was dismissed.

ਰਾਜਸੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਧਰਮ-ਤਿਆਗੀਆਂ ਦੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਝੱਬਰ ਨੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਇਕ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਪਿੰਡ ਰਾਣੀ ਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮੁਟਿਆਰ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਦੀ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪਤਨੀ ਦੀ ਧੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਿਮ ਨੌਜਵਾਨ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਹੌਲ ਤੋਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਝੁਕ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਸਿੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਿੱਖ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਜਾਂ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਮਿਤੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਝੱਬਰ ਮਿਥੀ ਤਰੀਕ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਔਰਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੀ ਮਾਤਾ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁਸਲਿਮ ਪਤੀ ਨੇ ਸਿਵਲ ਮੁਕੱਦਮਾ ਦਾਇਰ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਝੱਬਰ ਦੇ ਸਬੂਤਾਂ ‘ਤੇ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

After the Bachiwind conference, Jhabbar came to village Attari and passed the night at the residence of Sardar Harbans Singh Attari, the great grandson of the legendary Sardar Sham Singh Attari. Jhabbar counselled the Sardar to enter political arena but he gently replied as was his wont, that he considered Gurmat preaching to be his life’s mission for it was the antidote for the troubled psyche of humanity, and that he always prayed to Satguru to bless him to continue that his sewa. He spoke with such passion from the inner recesses of his heart that tears rolled down from his eyes. In this manner they talked of Panthic problems till late at night. In the morning, Jhabbar left Attari after taking breakfast.

ਬਚੀਵਿੰਡ ਕਾਨਫਰੰਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਝੱਬਰ ਨੇ ਪਿੰਡ ਅਟਾਰੀ ਆ ਕੇ ਮਹਾਨ ਸਪੂਤ ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਦੇ ਪੜਪੋਤੇ ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਰਾਤ ਕੱਟੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਆਉਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਮਰਿਆਦਾ ਅਨੁਸਾਰ ਨਰਮੀ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਮਿਸ਼ਨ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਦੁਖੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦਾ ਇਲਾਜ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਅਸੀਸ ਦੇਣ। ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੋ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਵਲਗਣਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅਜਿਹੇ ਜਜ਼ਬੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੰਝੂ ਵਹਿ ਤੁਰੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਰ ਰਾਤ ਤੱਕ ਪੰਥਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਸਵੇਰੇ ਝੱਬਰ ਨਾਸ਼ਤਾ ਲੈ ਕੇ ਅਟਾਰੀ ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ।

This period can be described as one of political awakening among the Sikhs. Although the elderly Sikhs like Sardar Harbans Singh Attari were still engaged in Gurmat preaching, yet some young men like Jhabbar and Master Mota Singh were delivering political speeches in Sikh congregations where even resolutions were passed against those who cooperated with the Government. One such resolution was passed in the conference at Faisalpur which was published, “O Khalsa ji, this meeting has passed a resolution that the Sikh leaders who organized a farewell function in honour of the retiring Governor O’Dwyer, should be ex-communicated from the Panth, especially Sardar Bahadur Sunder Singh Majithia, Aroor Singh Sarbrah, Harmandat Sahib, S, B, Gajjan Singh of Ludhiana, Risaldar Gopal Singh Bhagowalia. No Sikh should wish them Fateh”

ਇਸ ਦੌਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸਿਆਸੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਦੌਰ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਵਰਗੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਮਾਸਟਰ ਮੋਤਾ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਨੌਜਵਾਨ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿਚ ਸਿਆਸੀ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਮਤੇ ਵੀ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਫੈਸਲਾਪੁਰ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, “ਹੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਜੀ, ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਰਹੇ ਗਵਰਨਰ ਓਡਵਾਇਰ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿਦਾਇਗੀ ਸਮਾਗਮ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ. ਪੰਥ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਦਾਰ ਬਹਾਦਰ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ, ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਸਰਬਰਾਹ, ਹਰਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਸ, ਬੀ, ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੇ ਗੱਜਣ ਸਿੰਘ, ਰਿਸਾਲਦਾਰ ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਫਤਹਿ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ।

Both Jhabbar and Master Mota Singh made political speeches in a conference at Baharwal which resulted in confiscation of two and half thousand worth of Jagir of Sardar Hardial Singh who presided over the meeting. Such conferences were held at several places like Laliani in Lahore district, Vacchoa in Amritsar district, Dharowali in Sheikhupura district and Khushal Pur Kotha in Gurdas Pur district. Government functionaries like Zaildars and Lambardars worked hard against the success of such conferences, while the general public condemned such Government activities. People were influenced by the speeches of political leaders and freedom fighters. At the time of Dharowali conference. Headmaster Khalsa High School, Sangla Hill, put up a notice warning students not to attend the conference and those disobeying would receive flogging punishment. However, the school manager, Sardar Dalip Singh received such inspiration that he turned a freedom fighter. He donned cotton clothes and became an ardent supporter of Gurdwara Reform Movement. The very next day he joined the Jatha with ten companions whose journey expenses to Sialkot he paid for taking posession of Gurdwara Babe Di Ber. Within one year he received the crown of martyrdom at Nankana Sahib during the Gurdwara Reform Movement.

ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਮਾਸਟਰ ਮੋਤਾ ਸਿੰਘ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਬਹਿੜਵਾਲ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਰਦਾਰ ਹਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਢਾਈ ਹਜ਼ਾਰ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਈ ਗਈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਲਾਹੌਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਲਲਿਆਣੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵੱਛੋਆ, ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਧਾਰੋਵਾਲੀ ਅਤੇ ਗੁਰਦਾਸ ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਪੁਰ ਕੋਠੇ ਵਰਗੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਜ਼ੈਲਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਲੰਬੜਦਾਰਾਂ ਵਰਗੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਮੀਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ, ਜਦਕਿ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਨਿਖੇਧੀ ਕੀਤੀ। ਲੋਕ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂਆਂ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਧਾਰੋਵਾਲੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਮੌਕੇ ਸ. ਖਾਲਸਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, ਸਾਂਗਲਾ ਹਿੱਲ ਦੇ ਹੈੱਡਮਾਸਟਰ ਨੇ ਇੱਕ ਨੋਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਅਣਆਗਿਆਕਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕੋਰੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਕੂਲ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ, ਸਰਦਾਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲੀ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੈਨਾਨੀ ਬਣ ਗਏ। ਉਸਨੇ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜੇ ਪਾਏ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬਲ ਸਮਰਥਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਅਗਲੇ ਹੀ ਦਿਨ ਉਹ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਜਥੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਖਰਚੇ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬੇ ਦੀ ਬੇਰ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਦਾ ਕੀਤੇ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਤਾਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।

When Jhabbar was speaking at the Dharowali conference Mahant Sunder Dass of Shatab Garh and Sant Hari Das of Sayyad Wala stood among the audience. Jhabbar noted that they had come to gather information regarding future panthic plans to assume control of Gurdwaras. Jhabbar changed the subject of his speech and exposed Mahant Narain Dass of Nankana Sahib’s evil deeds. He declared that time had come to finally deal with the arrogant Mahant who threatened Sikh pilgrims who visited the holy shrine, and was keeping a prostitute there.

ਜਦੋਂ ਝੱਬਰ ਧਾਰੋਵਾਲੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਬੋਲ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਸ਼ਤਾਬ ਗੜ੍ਹ ਦੇ ਮਹੰਤ ਸੁੰਦਰ ਦਾਸ ਅਤੇ ਸੱਯਦ ਵਾਲਾ ਦੇ ਸੰਤ ਹਰੀ ਦਾਸ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਪੰਥਕ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਆਏ ਸਨ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਕੇ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਹੰਤ ਨਰਾਇਣ ਦਾਸ ਦੇ ਮਾੜੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਆਖਰਕਾਰ ਹੰਕਾਰੀ ਮਹੰਤ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਏ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਧਮਕੀਆਂ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਥੇ ਵੇਸਵਾ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਸੀ।

Instantly, a young man stood up with folded hands and begged Permission to cut off Mahant’s head. Jhabbar counselled him to sit down. Later, the stage secretary wanting to dilute this impression said that the young man actually did not mean what he had said. The young man again stood up and repeated his words adding that he also had a spear in his possession. He further said that he only wanted permission. He would be a bastard if he failed to perform this deed. Soon, that young man was to receive martyrdom along with the 130 of them at Nankana Sahib.

ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮਹੰਤ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗਣ ਲੱਗਾ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਬੈਠਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸਟੇਜ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਪਤਲਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨ ਦਾ ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਹ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਨੌਜਵਾਨ ਫਿਰ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦੁਹਰਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਬਰਛੀ ਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਜਾਜ਼ਤ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਜੇ ਉਹ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਬਦਮਾਸ਼ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਸ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ 130 ਸਿੰਘਾਂ ਸਮੇਤ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨੀ ਸੀ।

The Beginning of Gurdwara Reform Movement (ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ)

Jhabbar received a telegram on the last day of Dharowali conference from Bhai Teja Singh Bhuchar requesting to reach Gurdwara Babe Di Ber (Sialkot) with his Jatha, for the anti-Sikh elements were increasing and that Hindu rituals were being performed in the historic Gurdwara. Jhabbar announced the contents of the telegram to the congregation and appealed to young men to get ready for this mission. Many offered their services. Others showing willingness to join the Jatha, but regretted inability for want of journey expenses. Several members offered to pay for the needy. Bhai Dalip Singh offered to pay for ten members. Rs 150 were collected in cash on the spot. The Jatha was to reach Sangla railway station the following morning for the onward rail journey.

ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਧਾਰੋਵਾਲੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਦਿਨ ਭਾਈ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਭੁੱਚਰ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਸਮੇਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬੇ ਦੀ ਬੇਰ (ਸਿਆਲਕੋਟ) ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਤਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਅਨਸਰਾਂ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਰਸਮਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਮ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਕਈਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਦੂਸਰੇ ਜਥੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਖਰਚੇ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਅਸਮਰੱਥਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦੇਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਭਾਈ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦਸ ਮੈਂਬਰਾਂ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦੇਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਮੌਕੇ ‘ਤੇ 150 ਰੁਪਏ ਨਕਦੀ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਅਗਲੇ ਰੇਲ ਸਫ਼ਰ ਲਈ ਜਥੇ ਨੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਸਾਂਗਲਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੀ।

Panthic Control over Babé Di Bér Gurdwara (ਬਾਬੇ ਦੀ ਬੇਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ ਪੰਥਕ ਕੰਟਰੋਲ)

Management of this Gurdwara was very well administered under Mahant Prem Singh as compared to all other Mahants during the British period. He had helped Giani Gian Singh when he was compiling his Khalsa Tawarikh. Also, he contributed towards other panthic activities. On his demise, his young son assumed charge. The Gurdwara income was susbstantial which he could not administer properly. He indulged in vicious life resulting in his early death. He had one son. His young widow was inexperienced. The local Hindus misled her. She appointed her minor son as Mahant and Ganda Singh as manager, who had become an apostate after a visit to England. The local Sikhs were greatly agitated over this. But no one could legally intervene in this arrangement. Nor was there any Sikh institution that could help.

ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਮਹੰਤਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮਹੰਤ ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਉਦੋਂ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਤਵਾਰੀਖ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਪੰਥਕ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਵਾਨ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਚਾਰਜ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਆਮਦਨ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਉਹ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਉਲਝਿਆ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਦੀ ਜਲਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਜਵਾਨ ਵਿਧਵਾ ਭੋਲੇ ਭਾਲੀ ਸੀ। ਸਥਾਨਕ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਬਾਲਗ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਮਹੰਤ ਅਤੇ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੈਨੇਜਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਫੇਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਧਰਮ-ਤਿਆਗੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸਥਾਨਕ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਰੋਸ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਖਲ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾ ਸੀ ਜੋ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕੇ।

The local Sikhs of Sialkat had formed Kirtani Jatha who performed Kirtan in all Gurdwaras in the town on weekends by turn. When the Jatha went to Babe Di Ber Gurdwara for Kirtan, the manager did not allow this. This resulted even in scuffle. Next day the Kirtani Jatha again went there and gain they were not allowed. In the meantime, the manager filed a case in a court against the five members of the Jatha under Section 107 of the Criminal Procedure Code. As no local Sikh came to their help, they reached Tarn Taran and repotted the situation to the Central Majha Diwan. Sardar Jaswant Singh Jhabal was present there. It was decided that Sardar Jaswant Singh should accompany the Jatha members to Sialkot. He promised to comply with this. On reaching home, he learned that his elder brother, Sardar Amar Singh had already decided to go to Sialkot on a private visit who would attend to this work also. Sardar Amar Singh, on return reported the situation as it obtained there to the Diwan.

ਸਿਆਲਕਟ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥਾ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਜੋ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਵੀਕੈਂਡ ‘ਤੇ ਕਸਬੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਜਥਾ ਕੀਰਤਨ ਲਈ ਬਾਬੇ ਦੀ ਬੇਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੱਥੋਪਾਈ ਵੀ ਹੋਈ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥਾ ਫਿਰ ਉਥੇ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਜਥੇ ਦੇ ਪੰਜ ਮੈਂਬਰਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਫ਼ੌਜਦਾਰੀ ਜ਼ਾਬਤਾ ਸੰਘਤਾ ਦੀ ਧਾਰਾ 107 ਤਹਿਤ ਕੇਸ ਦਾਇਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਸਥਾਨਕ ਸਿੱਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਇਆ, ਉਹ ਤਰਨਤਾਰਨ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਮਾਝਾ ਦੀਵਾਨ ਨੂੰ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ। ਸਰਦਾਰ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਝਬਾਲ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਫੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸਰਦਾਰ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜਥੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਸਿਆਲਕੋਟ ਚਲੇ ਜਾਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਿਆਲਕੋਟ ਨੂੰ ਨਿਜੀ ਦੌਰੇ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਜੋ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਦੀਵਾਨ ਨੂੰ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ।

The Central Majha Diwan sent a 50 member Jatha under Bhai Teja Singh Bhuchar. The Jatha members with black turbans and kirpans in their hands wearing shorts and marching in great style surprized the local people. There assembled a crowed of about 1,500 people, who reached the courts in a procession. The Magistrate came out of the court room and took the accused inside the court. He asked the accused to provide sureties of Rs 1,000 each, which they refused. Then he asked for personal bonds, which also they declined. The Magistrate then ordered them to go saying that they would be summoned when required. This encouraged the local Sikhs who felt happy at the outcome of the case. The Jatha then went to Gurdwara Babe Di Ber to pay obeisance. Later, they settled themselves in a room in the Gurdwara. Next morning the manager saw the superintendent of police and returned to the Gurdwara with a police party. The police officer in charge threatened Bhai Teja Singh and the Jatha members. They retorted that they were pilgtims and that he need not talk nonesense. Incidently, some Sikh cavalry horsemen from the nearby catonment were riding that way in routine exercise. The police officials thought that the horsemen were coming in support of the Jatha and soon left the place. The Hindus were intrigued over the situation. Bhai Teja Singh then telegraphically summoned Jhabbar along with his Jatha, who reached there the following morning.

ਕੇਂਦਰੀ ਮਾਝਾ ਦੀਵਾਨ ਨੇ ਭਾਈ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਭੁੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ 50 ਮੈਂਬਰੀ ਜਥਾ ਭੇਜਿਆ। ਕਾਲੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਜਥੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਰਟ ਪਹਿਨੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਮਾਰਚ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉੱਥੇ ਲਗਭਗ 1,500 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ, ਜੋ ਇੱਕ ਜਲੂਸ ਵਿੱਚ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ। ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਕਮਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਏ ਅਤੇ ਮੁਲਜ਼ਮ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੈ ਗਏ। ਉਸ ਨੇ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ 1-1000 ਰੁਪਏ ਦੀ ਜ਼ਮਾਨਤ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਬਾਂਡ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਲੋੜ ਪੈਣ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਲਬ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਮਿਲਿਆ ਜੋ ਕੇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ‘ਤੇ ਖੁਸ਼ ਸਨ। ਜਥਾ ਫਿਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬੇ ਦੀ ਬੇਰ ਵਿਖੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੈਟਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਮੈਨੇਜਰ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਆ ਗਿਆ। ਥਾਣਾ ਇੰਚਾਰਜ ਨੇ ਭਾਈ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜਥੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਧਮਕੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਲੋੜੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਤਫਾਕਨ, ਨੇੜੇ ਦੇ ਕੈਟੋਨਮੈਂਟ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਘੋੜਸਵਾਰ ਘੋੜਸਵਾਰ ਰੁਟੀਨ ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਾਸੇ ਸਵਾਰ ਸਨ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਘੋੜਸਵਾਰ ਜਥੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿਚ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਛੱਡ ਗਏ। ਹਿੰਦੂ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸਨ। ਭਾਈ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਤਾਰ ਰਾਹੀਂ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਸਮੇਤ ਬੁਲਾਇਆ, ਜੋ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।

In the evening the Jatha took rations from the Gurdwara and prepared their langar In the morning the same local Jatha performed Asa Di Var Kirtan and Guru Ka Langar was served. The Jatha now comprised about 300 members. Manager Ganda Singh and local Hindus felt concerned. Next day Jhabbar broke open the lock of store room and took possession. By then it was widely known that the Jatha had taken possession of the Gurdwara. In about four days time Sikhs from rural areas also arrived. A meeting was held. A local person proposed that Gurdwara Management Committee comprising representatives of Singh Sabhas from all over Punjab be constituted including Jathedars Jhabbar and Teja Singh Bhuchar. Both of them declined and instead suggested that the Committee members should be from the district alone. This was approved. It was further decided that the members should be amritdharis, teetotallers and observing . Sikh Rehat Maryada. A committee comprising nine members was formed, and on Jhabbar’s suggestion Sardar Kharak Singh was appointed President. In this way Sardar Kharak Singh entered the Akali Movement. A sub committee was formed to prepare a list of Gurdwara asssets. Control over this Gurdwara thus formed the beginning of Gurdwara Reform Movement.

ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਜਥੇ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਨ ਲਿਆ ਅਤੇ ਲੰਗਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਸਵੇਰੇ ਉਕਤ ਸਥਾਨਿਕ ਜਥੇ ਨੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਅਤੁੱਟ ਵਰਤਾਇਆ ਗਿਆ। ਜਥੇ ਵਿੱਚ ਹੁਣ 300 ਦੇ ਕਰੀਬ ਮੈਂਬਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਮੈਨੇਜਰ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਚਿੰਤਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਟੋਰ ਰੂਮ ਦਾ ਤਾਲਾ ਤੋੜ ਕੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜਥੇ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਤਕਰੀਬਨ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆ ਗਏ। ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਹੋਈ। ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਤਜਵੀਜ਼ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਭੁੱਚਰ ਸਮੇਤ ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਦੀਆਂ ਸਿੰਘ ਸਭਾਵਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਵਾਲੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ ਇਕੱਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਅੱਗੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂਬਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ, ਤਪੱਸਵੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ। ਨੌਂ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਾਲੀ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਦੇ ਸੁਝਾਅ ‘ਤੇ ਸਰਦਾਰ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰਦਾਰ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਗਏ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਪਤੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਬ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਗਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਉੱਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।

About 25 members of Central Majha Diwan were left in the Gurdwara for any emergency. The Jatha returned to attend the political conference being held at Khushal Pur Kotha in Gurdaspur district Some members walked on foot and reached Khushalpur after paying obeisance at Gurdwara Kartarpur and Dehra Baba Nanak.

ਕੇਂਦਰੀ ਮਾਝਾ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਕਰੀਬ 25 ਮੈਂਬਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਜਥਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਪੁਰ ਕੋਠੇ ਵਿਖੇ ਹੋ ਰਹੀ ਸਿਆਸੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ ਸੀ।

By the evening of October 9, 1920, Jhabbar reached there. Next day Bhai Teja Singh Chuhar Kana also arrived. Bhai Teja Singh Bhuchar, Pandit Ram Bhaj and some other Hindu and Muslim Congress leaders also arrived. On October 11, Lamberdar Wasawa Singh resigned his post. There were such a multitude of people that even Guru Ka Langar ran short. The election of the Punjab Legislative Council was due and the Congress had boycotted it. Jhabbar and Teja Singh Chuhar Kana had composed a poem on this subject which they recited. Its refrain was somewhat like this, “The Muslims have been denied access to Mecca and the Sikhs to the Golden Temple, therefore, we shall not vote. The wall of Rakab Ganj demolished and reconstruction not allowed, therefore we shall not vote. Chattar Singh is locked in a cage and is not released, therefore, we shall not vote. In all, there were 12 cantos in the poem which greatly impressed the audience.

9 ਅਕਤੂਬਰ 1920 ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਝੱਬਰ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਭਾਈ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਚੂਹੜ ਕਾਨਾ ਵੀ ਆ ਗਏ। ਭਾਈ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਭੁੱਚਰ, ਪੰਡਿਤ ਰਾਮ ਭੱਜ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਵੀ ਪਹੁੰਚੇ। 11 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਲੰਬੜਦਾਰ ਵਸਾਵਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇੰਨੀ ਭੀੜ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਵੀ ਘੱਟ ਹੀ ਚੱਲਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਹੋਣੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਚੂਹੜ ਕਾਨਾ ਨੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਕਵਿਤਾ ਰਚੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਠ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦਾ ਫਰਮਾਨ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ, “ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮੱਕੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਵੋਟ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਗੇ। ਰਕਾਬ ਗੰਜ ਦੀ ਕੰਧ ਢਾਹੀ ਗਈ ਅਤੇ ਮੁੜ ਉਸਾਰੀ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਵੋਟ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਗੇ। ਛਤਰ ਸਿੰਘ। ਇੱਕ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸਲਈ, ਅਸੀਂ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 12 ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।

Panthic Control over Harmandar Sahib (ਹਰਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਪੰਥਕ ਕੰਟਰੋਲ )

Sikh religion’s basic tenets are peace and harmony. The first five Gurus promoted it through God oriented thought. The fifth Guru Arjan Dev even received the crown of martyrdom which further strengthened it. The Sixth Guru constructed a platform and called it Sri Akal Takht in front of Sri Harmandar Sahib, where the dhadis would sing melodious ballads of brave warriors in the afternoon and enthuse the audience with patriotism and chivalry. This was the first court of Sikhs where the Guru disposed of disputes among Sikhs. Such were the findings of the Guru that he began to be addressed as the Sacha Padshah (the true king). During the Misal period of Sikh ascendancy, their mutual conflicts were also resolved there. On petition by a brahmin of Kasur at Sri Akal Takht for recovery of his wife from the Pathan ruler, the Khalsa warriors rescued her after sacrifice of many lives. The present building of Sri Akal Takht Sahib was constructed by Maharaja Ranjit Singh.

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਹਨ। ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਪੱਖੀ ਵਿਚਾਰ ਰਾਹੀਂ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਤਾਜ ਮਿਲਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ। ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਥੜ੍ਹਾ ਬਣਵਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਕਿਹਾ, ਜਿੱਥੇ ਢਾਡੀ ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲੇ ਬਹਾਦਰ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਸੁਰੀਲੇ ਗੀਤ ਗਾ ਕੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਨਾਲ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣਗੇ। ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦਰਬਾਰ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਝਗੜਿਆਂ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਸਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹ (ਸੱਚਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹ) ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਸਿੱਖ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦੇ ਮਿਸਲ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਕਲੇਸ਼ ਵੀ ਉਥੇ ਹੀ ਹੱਲ ਹੋ ਗਏ। ਕਸੂਰ ਦੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵੱਲੋਂ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਠਾਣ ਸ਼ਾਸਕ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਬਰਾਮਦਗੀ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦਰਖਾਸਤ ‘ਤੇ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਕਈ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਛੁਡਵਾਇਆ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਇਮਾਰਤ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਣਵਾਈ ਸੀ।

Jhabbar and Teja Singh Chuharkana boarded the train at Batala and reached Amritsar. Master Chanda Singh, editor Panth Sewak, informed them that some newly converted Sikhs had gone to Harmandar Sahib but the Pujaris were not accepting Parsad from them Hearing this, they hurriedly reached Harmandar Sahib and occupied front seats.

ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਚੂਹੜਕਾਣਾ ਬਟਾਲਾ ਤੋਂ ਰੇਲਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਪੰਥ ਸੇਵਕ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਮਾਸਟਰ ਚੰਦਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਸਿੱਖ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਪੁਜਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਾਦ ਨਹੀਂ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ, ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਅਤੇ ਅਗਲੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।

In consultation with the Chief Khalsa Diwan, the Khalsa brotherhood, the Ravidasia Sikhs from all over Punjab, held a convention in the Jallianwala Bagh, Amritsar, on October 10-12, 1920. They passed a resolution that as Pujaris of Harmandar Sahib Akal Takht Sahib do not generally accept parsad from them, they would repeat the exercise to end the discrimination against this practice. They were encouraged in passing this resolution by some professors and students of Khalsa College. Accordingly, on October 12th Khalsa brotherhood accompanied by Khalsa College Professors and students (this writer also accompanied as a student) reached Harmandar Sahib in a procession. The Pujaris first objected to their entry into Harmandar Sahib. But as they were in large number they forced their entry to go in. When they requested for Ardas for their Parsad, the Pujaris straight away refused. ‘The professors and students pleaded with the Pujaris in vain. At this point of time Bawa Harkishan Singh, Professor, observed that the Pujaris had no monopoly to offer Ardas. They could themselves do it as Sikhs. A Khalsa college student performed Ardas for the Khalsa brotherhood.

ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਾਈਚਾਰਾ, ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਦੇ ਰਵਿਦਾਸੀਆ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਾਲ 10-12 ਅਕਤੂਬਰ, 1920 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿਖੇ ਇਕ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਵਜੋਂ ਸ. ਸਾਹਿਬ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਾਦ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ, ਉਹ ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਤਕਰੇ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਦੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ 12 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ (ਇਹ ਲੇਖਕ ਵੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਜੋਂ ਨਾਲ ਸੀ) ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਜਲੂਸ ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲੇ ‘ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਸਾਦ ਲਈ ਅਰਦਾਸ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ‘ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਅਰਥ ਮਿੰਨਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਬਾਵਾ ਹਰਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ, ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਖੁਦ ਸਿੱਖ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ।

The distribution of Parsad was yet to begin when Jathedar Jhabbar and Bhai Teja Singh arrived, Jhabbar learned that the Pujaris had neither accepted the Parsad nor offered the Ardas nor had they acceded to the pleadings of the congregation. Jhabbar stood up and asked not to distribute the Parsad for a while. Addressing the Pujaris he asked whether Harmandar Sahib was their ancestral property? Was not the temple built by Guru Ram Das and Guru Arjan Dev? As such the Sikh Panth was the rightful owner of that holy shrine The Pujaris were mere employees. Could they quote scriptural of any other evidence in support of their refusal to accept Parsad from the Khalsa Brotherhood Satisfy the congregation about this. A Pujari replied that they were not scholars to provide evidence on this. Jhabbar replied that they must comply with the sentiments of the congregation, otherwise they would be turned out and others would be employed instead. After some argument on Jhabbar’s suggestion, it was decided that Guru Granth Sahib’s Hukamnama” be sought which the head Pujari did : (Sorath 3″ Guru ji P 638)

ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੀ ਵੰਡ ਅਜੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਜਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਭਾਈ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਨਾ ਤਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਨਾ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਬੇਨਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਲਈ ਪ੍ਰਸਾਦ ਨਾ ਵੰਡਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੱਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਹੈ? ਕੀ ਇਹ ਮੰਦਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਨਹੀਂ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ? ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਉਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਸਹੀ ਮਾਲਕ ਸੀ, ਪੁਜਾਰੀ ਮਹਿਜ਼ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਸਨ। ਕੀ ਉਹ ਖਾਲਸਾ ਬ੍ਰਦਰਹੁੱਡ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਾਦ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਬੂਤ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰੋ। ਇੱਕ ਪੁਜਾਰੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਬੂਤ ਦੇਣ ਲਈ ਵਿਦਵਾਨ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਤ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਝੱਬਰ ਦੇ ਸੁਝਾਅ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਬਹਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਮੰਗਿਆ ਜਾਵੇ ਜੋ ਹੈੱਡ ਪੁਜਾਰੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ: (ਸੋਰਠ 3″ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪੰਨਾ 638)

Brother! Himself the Lord saves those without merit,
inspiring them to the holy Masters devotion.
Brother! ennobling is the holy masters service
in which the heart to the Lords name is devoted (1).
Himself the Lord saves and grants union.
Devoid of merit, sinful are we brother! The holy master to us union has granted (pause).
Countless are the sinners saved, my cherished one,
by contemplating the body word.
The Holy master seating them in his boat has rowed them across the ocean of the world (2).
The master with his touch like the philosopher’s stone,
our iron dross into gold bas turned and to himself united us,
by his guidance have we discarded egoism,
guidance and in the mind lodged the name brother!
Our light merged with his light (3)
May I be a sacrifice time and again,
Everlastingly to the holy master.
Who the treasure of the holy Name on us has bestowed
and by his guidance, in spiritual poise absorbed us (4).
Brother! Ask the enlightened ones –
without the master’s guidance comes Not spiritual poise
serve ever the holy preceptor,
eliminating the ego (5)
By enlightenment by the
master given arises fear of God
whatever in the Lords fear is done, is true and holy.
From prop of the holy name, Brother!
Is formed boon of devotion (6)
Brother, I bow at the feet of those
that serve the holy Preceptor,
saved themselves, their family are saved too (7)
In the holy word lies the essence of revealed truth
this by the masters grace is realized.
Saith Nanak one in whose self is lodged the holy name,
never any impediment faces (8) (2)

ਭਾਈ! ਸੁਆਮੀ ਆਪ ਹੀ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ,
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਮਾਸਟਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ।
ਭਾਈ! ennobling ਪਵਿੱਤਰ ਮਾਲਕ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੈ
ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਹਿਰਦਾ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ (1)।
ਆਪ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਬਖਸ਼ਦਾ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ।
ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ, ਪਾਪੀ ਹਾਂ ਭਾਈ! ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰੂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸੰਘ (ਵਿਰਾਮ) ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਅਣਗਿਣਤ ਪਾਪੀ ਬਚਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ,
ਦੇਹ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਕੇ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੇੜੀ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾ ਕੇ ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ
ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਦੇ ਪੱਥਰ ਵਾਂਗ ਆਪਣੀ ਛੋਹ ਨਾਲ ਮਾਲਕ,
ਸਾਡੀ ਲੋਹੇ ਦੀ ਧੂੜ ਸੋਨੇ ਦੇ ਟੋਲੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਾ ਲਿਆ,
ਉਸਦੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਅਸੀਂ ਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਹੈ,
ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਵਸਾਇਆ ਭਾਈ!
ਸਾਡੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਉਸ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਈ (3)
ਮੈਂ ਵਾਰ ਵਾਰ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋਵਾਂ,
ਸਦਾ ਲਈ ਪਵਿੱਤਰ ਮਾਲਕ ਨੂੰ. ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਨਾਮ ਦਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ, ਆਤਮਿਕ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਲੀਨ ਕੀਤਾ (4)।
ਭਾਈ! ਗਿਆਨਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛੋ –
ਮਾਲਕ ਦੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ
ਸਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਉਪਦੇਸ਼ਕ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰੋ,
ਹਉਮੈ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ (5)
ਦੁਆਰਾ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ
ਮਾਲਕ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਰੱਬ ਦਾ ਡਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਭੈ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸੱਚਾ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪਵਿਤ੍ਰ ਨਾਮ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਤੋਂ, ਹੇ ਭਾਈ!
ਭਗਤੀ ਦਾ ਵਰਦਾਨ ਬਣਦਾ ਹੈ (6)
ਹੇ ਭਾਈ, ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦਾ ਹਾਂ
ਜੋ ਪਵਿੱਤਰ ਉਪਦੇਸ਼ਕ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ,
ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਬਚ ਗਿਆ (7)
ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਸੱਚ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ
ਮਾਲਕਾਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਕਥੈ ਨਾਨਕ ਜਿਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਵਿੱਤਰ ਨਾਮ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ,
ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਰੁਕਾਵਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ (8) (2)

For the faithfuls, the “Hukamnama” was holy injunction in accordance with the situation. The congregation began reciting “Great is Guru Ram Das.” This was new hope for the wavering minds.

ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ, “ਹੁਕਮਨਾਮਾ” ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਵਿੱਤਰ ਹੁਕਮ ਸੀ। ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ “ਮਹਾਨ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ” ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਡਗਮਗਾਉਂਦੇ ਮਨਾਂ ਲਈ ਨਵੀਂ ਉਮੀਦ ਸੀ।

The head Pujari observed that they submitted to the holy injunction, and asked for fresh Parsad to be brought. Bhai Mehtab Singh complied.

ਮੁੱਖ ਪੁਜਾਰੀ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਮੰਨ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਤਾਜ਼ਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ

The Ardasia performed the Ardas. There was huge congregation inside Harmandar Sahib. Jhabbar asked that distribution of Parsad should begin with the granthis for they were the managers of the shrine. At this point some of the Pujaris left the place. When enquired why they were leaving, it was stated that they were the Pujaris of Sri Akal Takht Sahib. Jhabbar requested the congregation not to leave the complex as they would soon perform the same ceremony at Akal Takht Sahib as well.

ਅਰਦਾਸੀਆ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ। ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਭਾਰੀ ਸੰਗਤ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੀ ਵੰਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਸਨ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਕੁਝ ਪੁਜਾਰੀ ਉੱਥੋਂ ਚਲੇ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਿਉਂ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਸਨ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨਾ ਛੱਡਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਸਮਾਗਮ ਕਰਨਗੇ।

Panthic Control over Sri Akal Takht Sahib (ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਪੰਥਕ ਕੰਟਰੋਲ)

The congregation then reached the Akal Takht Sahib. Jhabbar learned that the Akal Takht Pujaris had left for their homes. He enquired if there was any companion of the Pujaris so that they were informed of the same ceremony as at Sri Darbar Sahib, being performed at Akal Takht Sahib and that they should be present within 20 minutes. Mahant Sunder Singh accompanied by Master Chanda Singh, Bhai Sunder Singh and others reached the house of house of the Pujari. All the Pujaris wcre discussing about the situation there., Master Chanda Singh asked them to come to the Akal Takht Sahib but they declined. Thereafter, Jhabbar addressed the congregation.

ਸੰਗਤਾਂ ਫਿਰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪੁੱਜੀਆਂ। ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਥੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਾਂਗ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਮਾਗਮ ਬਾਰੇ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਹ 20 ਮਿੰਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ। ਮਹੰਤ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਸਟਰ ਚੰਦਾ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਪੁਜਾਰੀ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ। ਸਾਰੇ ਪੁਜਾਰੀ ਉਥੋਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਮਾਸਟਰ ਚੰਦਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਝੱਬਰ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ।

“While in Andaman jail, woke up at the small hours of June 28, 1920, and heard some Gursikhs reciting Japji Asa Di Var and Sukhmani Sahib in different cells. I was a martial law convict condemned to transportation for life. But it seemed as if I were in a blissful place. It seemed as if I was having a dream. But I soon realized that I was in the same dark dungeon. I learned from a convict in the neighbouring cellthat those reciting Gurbani were the convicts of Baj Baj Ghat tragedy. This reminded me of Sardar Aroor Singh’s having got issued through these Pujaris a bogus edict from Sri Akal Takht Sahib, that those patriots were not Gursikhs. Sardar Aroot Singh formed a Committee of these Pujaris under his chairmanship which forbids observing Singh Sabha code of Rehat Maryada in their homes and social contact with them. For instance, Jhabbar pointed towards Bhai Narayan Singh whose services as a Pujari were terminated for he had taken Parsad at the residence of Sant Lakhmir Singh. Then Jhabbar posed a question to the congregation whether a person who boycotts social contacts with Gursikhs and observes , Hindu rituals at his home could be a Gursikh ? There was a loud chorus of “No, No”. Then Jhabbar proposed the following Gurmatta “This congregation at Akal Takht Sahib resolves that those who faced the British brutalities at Baj Baj Ghat where Gursikhs and not those who observe anti-Gurmat Rehat Maryada at their homes., Sardar Aroor Singh who is anti-Gurmat and is a Government stooge is not a Gursikh. The Gurmatta was unanimously passed with the resounding slogans of Bole So Nihal Sat Sri Akal.

ਅੰਡੇਮਾਨ ਜੇਲ ਵਿਚ 28 ਜੂਨ 1920 ਦੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿਚ ਉੱਠ ਕੇ ਕੁਝ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੋਠੜੀਆਂ ਵਿਚ ਜਪੁਜੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਅਤੇ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣਿਆ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਉਮਰ ਭਰ ਲਈ ਆਵਾਜਾਈ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪਰ ਇੰਝ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਅਨੰਦਮਈ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਹਾਂ। ਇੰਝ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਕੋਈ ਸੁਪਨਾ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸੇ ਹਨੇਰੇ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਗੁਆਂਢੀ ਕੋਠੜੀ ਦੇ ਇੱਕ ਦੋਸ਼ੀ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਾਜ-ਬਾਜ ਘਾਟੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਦਾ ਯਾਦ ਆਇਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਫਰਜ਼ੀ ਫੁਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਗੁਰਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਸਰਦਾਰ ਅਰੂਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਹੇਠ ਇਹਨਾਂ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਤ ਮਰਿਯਾਦਾ ਦੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮਰਯਾਦਾ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵਰਜਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਭਾਈ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੁਜਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਇਸ ਲਈ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਸੰਤ ਲਖਮੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਲਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਝੱਬਰ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕੀ ਜਿਹੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਗੁਰਸਿੱਖ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? “ਨਹੀਂ, ਨਹੀਂ” ਦੀ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ। ਫਿਰ ਝੱਬਰ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੁਰਮੱਤ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤੀ, “ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਹ ਸੰਗਤ ਸੰਕਲਪ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਬਾਜ ਬਾਜ ਘਾਟ ਵਿਖੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਹਨ ਨਾ ਕਿ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਰੋਧੀ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ। ਸਰਦਾਰ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਜੋ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਰੋਧੀ ਹਨ। ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਠਪੁਤਲੀ ਹੈ, ਗੁਰਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਨਾਲ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

In the meantime Master Chanda Singh and his companions returned and informed that the Pujaris were at the residence of Mahant Sunder Singh and had refused to come over, whatever might take place there at the Akal Takht Sahib. Jhabbar then had observed that he had a directive from Sri Gutu Hargobind Sahib,. a hunch and Twenty five young men are needed to convey it to them. I offer myself as one of them. Their qualifications are : to face the gallows willingly, to face transportation for life and confiscation of property without hesitation, life imprisonment should be acceptable.

ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਮਾਸਟਰ ਚੰਦਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੁਜਾਰੀ ਮਹੰਤ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਝੱਬਰ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁੱਟੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ 25 ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਹਨ: ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ, ਉਮਰ ਭਰ ਲਈ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਝਿਜਕ ਦੇ ਜਾਇਦਾਦ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨਾ, ਉਮਰ ਕੈਦ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

Jhabbar called for volunteers, besides himself. Firstly there were only two whom Jhabbar repeated the conditions which they accepted. Then there were seventeen of them all who accepted their supposedly tigorous future. Jhabbar asked them to come forward and requested the audience to keep sitting, Jhabbar performed the Ardas, the seventeen volunteers standing beside him, “O Lord these Gursikhs offer their body, mind and soul in thy service. Bestow them the strength to perform it.”

ਝੱਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਹੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਝੱਬਰ ਨੇ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੁਹਰਾਈਆਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੰਨ ਲਈਆਂ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਤਾਰਾਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਠੋਰ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੂੰ ਬੈਠਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ, ਕੋਲ ਖੜ੍ਹੇ ਸਤਾਰਾਂ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ, “ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਤਨ, ਮਨ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਤੁਹਾਡੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਅਰਪਣ ਕਰਨ ਦਾ ਬਲ ਬਖਸ਼ੋ। “

Jhabbar declared that as the Pujaris had declined to serve at this holy Takht any more, so this service is now entrusted to the Guru Panth. This is the directive of the Guru. As such these seventeen volunteers may go on the rostrum and begin service.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਤਖ਼ਤ ‘ਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਹੁਣ ਇਹ ਸੇਵਾ ਗੁਰੂ ਪੰਥ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸਤਾਰਾਂ ਵਲੰਟੀਅਰ ਰੋਸਟਰਮ ‘ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸੇਵਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

Jhabbar asked Bhai Mehtab Singh Bir to bring Parsad, which he did. The Bhai also made cash offering of Rs 25. The Parsad was distributed after Ardas. Jhabbar again addressed the congregation “Khalsa ji: these Pujaris had shut the doors against Guru Teg Bahadur Sahib, when he came to pay obeisance at Sri Harmandar Sahib. Also, when Sardar Sunder Singh Majithia after the marriage of his son Kirpal Singh came to Sri Akal Takht Sahib with his son and daughter- in-law to offer Parsad and Rs 10 as cash offering, the Pujaris declined, for, the marriage ceremony had been performed according to Gurmat. The story of their follies and sins is long. Today this has ended. The services at Sri Akal Takht Sahib would henceforth be performed by the Panth”. There should be a Jathedar of Sri Akal Takht Sahib and he proposed the name of Bhai Teja Singh Bhuchar.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਨੇ 25 ਰੁਪਏ ਦੀ ਨਗਦ ਭੇਟਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਅਰਦਾਸ ਉਪਰੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਫਿਰ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ, “ਖਾਲਸਾ ਜੀ: ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਆਏ ਸਨ। ਨਾਲ ਹੀ, ਜਦੋਂ ਸਰਦਾਰ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਨੂੰਹ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਦ ਅਤੇ 10 ਰੁਪਏ ਨਗਦ ਭੇਟ ਕਰਨ ਲਈ ਆਏ ਤਾਂ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਰਸਮ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਖਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੁਨਾਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲੰਬੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਇਹ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੁਣ ਪੰਥ ਵੱਲੋਂ ਨਿਭਾਈ ਜਾਵੇਗੀ।ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਭਾਈ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਭੁੱਚਰ ਦਾ ਨਾਮ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤਾ।

Bhuchar ji was wearing black turban with a steel khanda over it, like the stalwarts of yore. Jhabbar requested him to stand up and meet the congregation. The Jathedar with his commanding bearing was loudly cheered with the slogan of Sat Sri Akal. Jhabbar then requested the Jathedar to take his seat at the rostrum. Parsad was brought and distributed by members of the Khalsa brotherhood. They also brought two swords and presented to the two Jathedars, Bhuchar ji and Jhabbar ji, as siropas.

ਭੁੱਚਰ ਜੀ ਨੇ ਕਾਲੀ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਸਟੀਲ ਦਾ ਖੰਡਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਾਲੇ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਜੱਥੇਦਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਮਾਂਡਿੰਗ ਬੇਅਰਿੰਗ ਨਾਲ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਨਾਲ ਗੂੰਜਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਫਿਰ ਜਥੇਦਾਰ ਨੂੰ ਰੋਸਟਰਮ ‘ਤੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਖਾਲਸਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਸਾਦ ਲਿਆਇਆ ਅਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਵੀ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਅਤੇ ਦੋ ਜਥੇਦਾਰਾਂ, ਭੁੱਚਰ ਜੀ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਜੀ ਨੂੰ ਸਿਰੋਪਾਓ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭੇਟ ਕੀਤੇ।

A False Rumour (ਇੱਕ ਝੂਠੀ ਅਫਵਾਹ )

Out of the seventeen persons who had offered to serve at Sri Akal Takht Sahib, ten were Ramdasia and lower caste Sikhs. The Parsad was also brought by the Khalsa brotherhood. Jathedar Bhuchar also was not of fair complexion. All of them were sitting at the rostrum. The anti-Sikh elements spread mischievous rumours in the city that the holy Akal Takht was under seige by the lower castes. The news spread even to the rural areas. Next day armoured groups from the Majha region began pouring in the Golden Temple complex. But on meeting Jathedar Bhuchar and Jhabbar they felt satisfied Jathedar Bhuchar selected some young men out of them and retained them at Akal Takht Sahib. More than 300 young men stayed with them at the complex.

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਤਾਰਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦਸ ਰਾਮਦਾਸੀਆ ਅਤੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸਨ। ਪ੍ਰਸਾਦ ਵੀ ਖਾਲਸਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਜੱਥੇਦਾਰ ਭੁੱਚਰ ਵੀ ਨਿਰਪੱਖ ਰੰਗ ਦੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਰੋਸਟਰਮ ‘ਤੇ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਅਨਸਰਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਅਫਵਾਹਾਂ ਫੈਲਾਈਆਂ ਕਿ ਪਵਿੱਤਰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਨੂੰ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਘੇਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫੈਲ ਗਈ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਬਖਤਰਬੰਦ ਦਸਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿਚ ਆਉਣ ਲੱਗੇ। ਪਰ ਜਥੇਦਾਰ ਭੁੱਚਰ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜਥੇਦਾਰ ਭੁੱਚਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਨੌਜਵਾਨ ਚੁਣ ਕੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੌਜਵਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹੇ।

The Pujaris incited some rowdy elements in the city to fight with them. A sympathizer informed the Jathedars of this mischief, They also bought some sticks etc. Some more young members of Khalsa brotherhood also arrived. Jhabbar counselled everyone that they must avoid fighting in the holy complex. But in case some ruffians attacked them, they should be firmly dealt with. If anybody demanded our leaving the complex, we should throw them away.

ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੁਝ ਧਾੜਵੀ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਉਕਸਾਇਆ। ਕਿਸੇ ਹਮਦਰਦ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਰਾਰਤ ਬਾਰੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਡੰਡੇ ਆਦਿ ਵੀ ਖਰੀਦ ਲਏ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਤੋਂ ਬਚਣ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਕੁਝ ਬਦਮਾਸ਼ਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਨਿਪਟਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਕੰਪਲੈਕਸ ਛੱਡਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁੱਟ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

On October 11, 1920, Sarbrah Sunder Singh Ramgarhia arrived at Harmandar Sahib and informed that the Deputy Commissioner had desired Jathedar Bhuchar and ]habbar to see him. He asked them to accompany him to the Deputy Commissioner.

11 ਅਕਤੂਬਰ 1920 ਨੂੰ ਸਰਬਰਾਹ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਜਥੇਦਾਰ ਭੁੱਚਰ ਅਤੇ ਹੱਬਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਕੋਲ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।

Formation of Shiromani Committee (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ)

Jhabbar replied that the Deputy commissioner may send the police to arrest and take them to his court. The Sarbrah reported this to the Deputy Commissioner, and again came back and delivered the Deputy Commissioner’s response that they were called to his residence and not to his court. Risalder Basant Singh and Sardar Dharam Singh Usman were also present. They advised that the Jathedars should go to see the Deputy Commissioner. They agreed but as they were not conversant with English language, they decided to take some Khalsa College professors with them. Both the Jathedars accompanied by Risalder Basant Singh and Sardar Usman reached the Deputy Commissioner’s residence. Four professors and some other people also arrived. ‘The Deputy Commissioner and Superintendent of police received them standing: All of them sat on chairs around a table.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਭੇਜ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਰਬਰਾਹ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਮੁੜ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ‘ਤੇ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ। ਰਿਸਾਲਦਾਰ ਬਸੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਉਸਮਾਨ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮੰਨ ਗਏ ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਦੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਦੋਵੇਂ ਜਥੇਦਾਰ ਰਿਸਾਲਦਾਰ ਬਸੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਉਸਮਾਨ ਨਾਲ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ’ਤੇ ਪੁੱਜੇ। ਚਾਰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਲੋਕ ਵੀ ਪਹੁੰਚੇ। ‘ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਨੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ: ਉਹ ਸਾਰੇ ਇੱਕ ਮੇਜ਼ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਗਏ।

Risalder Basant Singh introduced all of them to each other. Jhabbar enquired as to the purpose of the meeting. The Deputy Commissioner informed them that he had received orders from the Governor, which he first read in original and later explained it in vernacular. Its purport was that as the Sikhs had taken control of Harmandar Sahib complex, the Government would not interfere in the matter being their religious affair. The Government have remained concerned with he management of Gurdwaras in the past, which they no longer wanted to continue. It was, therefore, advised that the Sikhs should form a Committee for their management. Jhabbar repled that it could be possible only after a general meeting of the entire Panth. The Deputy Commissioner suggested that a temporary one may be formed for the present, so that possession o the complex in writing could be given to them. This committee would hand over the charge to the new one when constituted. This was approved by all. They came out and formed e committee comprising of 9 members including both the Jathedars. Baba Kehar Singh of Patti, two professors of the Khalsa college and some others,. The Deputy Commissioner handed over the possession of the entire Golden Temple Complex to this committee.

ਰਿਸਾਲਦਾਰ ਬਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਕਰਵਾਈ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਮੀਟਿੰਗ ਦੇ ਮਕਸਦ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਪਾਲ ਤੋਂ ਆਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਦਖਲ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗੀ। ਸਰਕਾਰ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਤ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਹੁਣ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਥ ਦੀ ਆਮ ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਰਜ਼ੀ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਹ ਕਮੇਟੀ ਗਠਿਤ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਨਵੇਂ ਨੂੰ ਚਾਰਜ ਸੌਂਪੇਗੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਦੋਵਾਂ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਸਮੇਤ 9 ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਾਲੀ ਈ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ। ਪੱਟੀ ਦੇ ਬਾਬਾ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ, ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ, ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ।

The party returned to Sri Harmandar Sahib and informed the congregation of what had taken place at the Deputy Commissioner’s residence.

ਪਾਰਟੀ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਾਪਸ ਪਰਤੀ ਅਤੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ‘ਤੇ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ।

Jhabbar again addressed the congregation in the complex and said that some mischievous groups were holding meetings here and there for the past few days. They were also indulging in loose talk. This is a religious centre for prayer and singing God’s praises. Let us all jointly listen to the celestial Kirtan. Otherwise they should leave the place. If any one interferes in our arrangements we would deal with him, if necessary, with force. On hearing this warning the rowdy elements left the place.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਮੁੜ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਟੋਲੇ ਇੱਥੇ-ਉੱਥੇ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਵੀ ਢਿੱਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਲਝੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਆਉ ਸਾਰੇ ਰਲ ਮਿਲ ਕੇ ਸਰਬੰਸਦਾਨੀ ਕੀਰਤਨ ਸਰਵਣ ਕਰੀਏ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਗ੍ਹਾ ਛੱਡਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਦਖ਼ਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨਾਲ, ਜੇ ਲੋੜ ਪਈ, ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਾਂਗੇ। ਇਹ ਚੇਤਾਵਨੀ ਸੁਣ ਕੇ ਭੜਕੀਲੇ ਅਨਸਰ ਉੱਥੋਂ ਚਲੇ ਗਏ।

On the morning of October 15, 1920, Asa Di Var Kirtan was performed. Everyone in the congregation was very happy on the possession of the complex having been officially delivered to the Panth. There were difficulties in arranging the Langar the previous evening, An elderly man told Jhabbar that he Was very young when Sardar “Thakar Singh Sandhanwalia had formed the Singh Sabhas These Pujaris would not let the Singh Sabhas have any right of worship in the holy complex. Now the Sikhs would ever remain in high spirits, May Sat Guru bless you people. He then enquired about the Langar arrangements and requested Jhabbar to send someone with him so that he could bring rations from his shop. He sent 25 bags of wheat flour and other provisions and promised to send more soon. But he declined to give his name.

15 ਅਕਤੂਬਰ 1920 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸਰਕਾਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੰਥ ਨੂੰ ਸੌਂਪੇ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿਚ ਹਰ ਕੋਈ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਸੀ। ਬੀਤੀ ਸ਼ਾਮ ਲੰਗਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸਰਦਾਰ “ਠਾਕਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾਵਾਲੀਆ ਨੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾਵਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਸਨ, ਇਹ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਸਿੱਖ ਸਦਾ ਹੀ ਬੁਲੰਦ ਹੌਂਸਲੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਗੇ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਮੇਹਰ ਕਰਨ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਲੰਗਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਭੇਜਣ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੀ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਨ ਲਿਆ ਸਕੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ 25 ਬੋਰੀਆਂ ਕਣਕ ਦਾ ਆਟਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਨ ਭੇਜਿਆ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਹੋਰ ਭੇਜਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਦੱਸਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

On conclusion of Asa Di Var Kirtan Jhabbar again addressed the congregation and spoke on the current events. Then individuals made offers for the Guru ka Langar. Large quantity of wheat flour, fuel wvood, sugar and several other items were offered and collected. Jhabbar suggested formation of a Committee of the city people who should have proper records of provisions. Also, they should be over allin-charge of Langar arrangements. The mid-day meal was prepared in Maharaja Sher Singh Bunga.

ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ‘ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਝੱਬਰ ਨੇ ਫਿਰ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਾਗਮਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਪਰੰਤ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਅਤੁੱਟ ਵਰਤਾਇਆ। ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦਾ ਆਟਾ, ਬਾਲਣ ਵੂਵੂਡ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਕੋਲ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਬੁੰਗਾ ਵਿੱਚ ਮਿਡ-ਡੇ-ਮੀਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

Next day the office holders of Chief Khalsa Diwan came to pay their obeisance at the Golden temple. But they did not come to the Akal Takht Sahib. They returned from the clock tower site. Jhabbar sighted them. Sardar Jogindera Singh Rasulpur was leading, Jhabbar hurriedly met them and enquired why they had not come to the Akal Takht Sahib. They confessed their lapse. Jhabbar told Sardar Jogindera Singh that he was a prominent Sikh statesman and had once rightly predicted through a public statement in 1913 that at that time Lala Hardial was instigating the Sikh immigrants in North America against the British and had suggested that the Panth should send some intelligent and devout Sikh scholars there to stop this, otherwise the Sikhs would suffer great hardships Jhabbar added that his prophecy had proved correct. Large numbers of those immigrants on reaching India and taking up arms against the British were hanged, transported for life, and several others were still rotting in jails. No one had rendered them any help. No one has even prepared a list of such patriots. Jhabbar further said that today he would also herald a prophecy. All out Gurdwaras were under control of the Mahants, Gurdwata properties in billions were being misused. Lots of evil deeds were committed in the holy shrines, Neither Sikh Rehat Maryada was observed. ‘They were determined to continue their crusade of reforms in Gurdwaras. The Mahants were rich people and enjoyed Government support and influence. They themselves had neither funds nor influence with Government, The Mahants could easily entangle them in some conspiracy. You would then repent. Jhabbar asked for their support in this crusade although they may not join them in day to day work. But with their help, the Panth would be very much stronger. Sardar Jogindera Singh replied that they would inform them the following day. “

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਆਏ। ਪਰ ਉਹ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਆਏ। ਉਹ ਕਲਾਕ ਟਾਵਰ ਸਾਈਟ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਸਰਦਾਰ ਜੋਗਿੰਦਰਾ ਸਿੰਘ ਰਸੂਲਪੁਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਝੱਬਰ ਜਲਦੀ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਏ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭੁੱਲ ਕਬੂਲ ਕੀਤੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਜੋਗਿੰਦਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਉੱਘੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੇਤਾ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ 1913 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਬਿਆਨ ਰਾਹੀਂ ਸਹੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਭੜਕਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਥ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸੂਝਵਾਨ ਭੇਜਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨ ਇਸ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਸਹੀ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ‘ਤੇ ਲਟਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਉਮਰ ਭਰ ਲਈ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਅਜੇ ਵੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਅਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਉਹ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਵੀ ਕਰਨਗੇ। ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਮਹੰਤਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਸਨ, ਅਰਬਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਧਰਮ ਅਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾੜੇ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਨਾ ਹੀ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ‘ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ ਸਨ। ਮਹੰਤ ਅਮੀਰ ਲੋਕ ਸਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨਾ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਫੰਡ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ, ਮਹੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਫਸ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਤੁਸੀਂ ਫਿਰ ਤੋਬਾ ਕਰੋਗੇ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਨਾ ਹੋਣ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਪੰਥ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਰਦਾਰ ਜੋਗਿੰਦਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨਗੇ। “

On October 19, 1920, Sardar Harbans Singh Attari came to Akal Takht Sahib and met Jhabbar. They discussed the pros and cons of their cooperation in the Gurdwara Reform Movement for f about two hours. He informed that after a meeting of the Chief ◦ Khalsa Diwan, Professor Jodh Singh and Sardar Harban Singh Attari were deputed to work with them. Earlier, Jhabbar had differences with the policy of Chief Khalsa Diwan, particularly for their non participation in the Rakab Ganj wall demolition agitation. But now both sides promised to jointly work in this Gurdwara Reform Movement.

19 ਅਕਤੂਬਰ 1920 ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਆਏ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਫਾਇਦਿਆਂ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਦੋ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਚੀਫ਼ ◦ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਹਰਬਣ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਝੱਬਰ ਦੇ ਚੀਫ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨਾਲ ਮਤਭੇਦ ਸਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਕਾਬ ਗੰਜ ਦੀ ਕੰਧ ਢਾਹੁਣ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ। ਪਰ ਹੁਣ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।

The Lahore Sikh League (ਲਾਹੌਰ ਸਿੱਖ ਲੀਗ)

Convention of Sikh League was fixed for October 1820 in Bradlaugh Hall Lahore. Jhabbar reached there on October 19. Executive Councillor Risaldar Bhagowalia met and informed him that d he had been sent by the Punjab Governor who had promised to meet all the Sikh political demands such as Gurdwara Reforms, 33% “seats in the Punjab Council, release of political prisoners, etc, if they did not pass the non-cooperation resolution in the convention. Also, phe conveyed this message to Sardar Amar Singh of Layall Gazette. Jhabbar replied that they had prepared the people’s mind for non- cooperation. How could they get out of it at that time? He thought it was impossible. Jhabbar spoke for two hours in the convention He stressed two points : 1) to organize themselves in a strong organization and make maximum sacrifices for the for the country’s independence but not to join Congress until their political rights were guaranteed by Congress; 2) that they should pass the non cooperation resolution before Gandhi addressed the convention so as to avoid the impression that it was passed at his instance. But as the arrangements for the convention were in the hands of the pro Congress elements among the Sikh League, non cooperation resolution was passed after Gandhi spoke, who said, “I understand that some Sikh young men were taking possession of Gurdwaras. It was unjust to turn out Mahants by force. Rather they should do Congress work.”

ਸਿੱਖ ਲੀਗ ਦੀ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਅਕਤੂਬਰ 1820 ਨੂੰ ਬਰੈਡਲਾਫ ਹਾਲ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਝੱਬਰ 19 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਉਥੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕੌਂਸਲਰ ਰਿਸਾਲਦਾਰ ਭਾਗੋਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਵੱਲੋਂ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਸਿਆਸੀ ਮੰਗਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ, ਪੰਜਾਬ ਕੌਂਸਲ ਦੀਆਂ 33% ਸੀਟਾਂ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੈਦੀਆਂ ਆਦਿ, ਜੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਅਸਹਿਯੋਗ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਨਾਲ ਹੀ, ਉਸਨੇ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਲਾਇਲ ਗਜ਼ਟ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮਨ ਅਸਹਿਯੋਗ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਵੇਂ ਨਿਕਲ ਸਕਦੇ ਸਨ? ਉਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਹ ਅਸੰਭਵ ਸੀ. ਝੱਬਰ ਨੇ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਵਿਚ ਦੋ ਘੰਟੇ ਤਕ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ, ਉਸਨੇ ਦੋ ਨੁਕਤਿਆਂ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ: 1) ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੰਗਠਨ ਵਿਚ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗਰੰਟੀ ਹੋਣ ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ; 2) ਕਿ ਉਹ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸੰਮੇਲਨ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸਹਿਯੋਗ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਨ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਿੱਖ ਲੀਗ ਵਿਚਲੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪੱਖੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਸੀ, ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਬੋਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸਹਿਯੋਗ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਇਹ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਸੀ। ਮਹੰਤਾਂ ਨੂੰ ਧੱਕੇ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

Dr. Saif Ud Din Kitchlu firmly asserted “Gandhi’s remarks were not correct. The measure of success which the Hindus had achieved thus far through Congress in 35 years and the Muslims through the Muslim League in 25 years, the K halsa yi has done in five months. He further said, We are happy that the British strength with which they had bui!t their empire was now weakened. At the same time Congress organization was stronger to that extent.

ਡਾ: ਸੈਫ-ਉਦ-ਦੀਨ ਕਿਚਲੂ ਨੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ਗਾਂਧੀ ਦੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ 35 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ 25 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੁਆਰਾ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜੋ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਹ ਕਾਹਲਸਾ ਯੀ ਨੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ, “ਸਾਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਸੀ, ਹੁਣ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਉਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।

Assault at Sri Akal Takht by the Nihangs (ਨਿਹੰਗਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ)

The Pujaris of Sri Akal Takht approached the Nihangs at Burj Akali Phoola Singh with good quantity of rations including five goats bags of sugar, wheat flour etc. They exhorted them to take control of the holy Akal Takht Sahib and remove the Singh Sabhaites and the malechhas from the premises. We hand over the possession to you today for being the rightful custodians of the premises.” The Nihangs were in a state of intoxication for having taken narcotic drugs. Their leader asked the Nihangs to get ready.

ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਬੁਰਜ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਵਿਖੇ ਨਿਹੰਗਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਚੰਗੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਨ ਸਮੇਤ ਪੰਜ ਬੋਰੀਆਂ ਖੰਡ, ਕਣਕ ਦੇ ਆਟੇ ਆਦਿ ਸਮੇਤ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮਲੇਛਿਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ। ਅਹਾਤੇ ਤੱਕ. ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਸਹੀ ਰਖਵਾਲੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਬਜ਼ਾ ਸੌਂਪਦੇ ਹਾਂ।” ਨਿਹੰਗਾਂ ਨੇ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਗੂ ਨੇ ਨਿਹੰਗਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।

By mid-day a Jatha of fifty Nihangs reached Sri Akal Takht and went up the rostrum. Jhabbar was in the nearby Mai Sewan bazar when he learned about this incident. He reached the complex. A Nihang introduced himself to Jhabbar as Giani Gopal Singh, secretary of the Nihang Jatha. He threateningly added that the Nihangs have assumed control of the Takht and that the Singh Sabhaites and others had no business there now. Jhabbar admonished him saying that they need not challenge the Singhs in that rude manner and that they would soon meet them.

ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਪੰਜਾਹ ਨਿਹੰਗਾਂ ਦਾ ਜਥਾ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਰੋਸ ਮੁਜ਼ਾਹਰੇ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਨੇੜਲੇ ਮਾਈ ਸੇਵਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਉਹ ਕੰਪਲੈਕਸ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਨਿਹੰਗ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਨਿਹੰਗ ਜਥੇ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਗਿਆਨੀ ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਕਰਵਾਈ। ਉਸ ਨੇ ਧਮਕੀਆਂ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਿਹੰਗਾਂ ਨੇ ਤਖ਼ਤ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਹੁਣ ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਕਾਰੋਬਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਨਸੀਹਤ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਰੁੱਖੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣਗੇ।

Soon a Jatha arrived accompanied by Jathedar Teja Singh Bhuchar. Jhabbar informed them of the new situation and advised to hold back, for the Nihangs were too many. A Malvai Jatha also reached the premises. Jhabbar counselled all of them that they need not fight with the Nihangs if they submitted to persuasion, for they too were Sikhs. He went close to Akal Takht Sahib and asked them to vacate the holy place. The Nihangs were under the drug influence and would not relent. Rather they spoke discourteously.

ਜਲਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਜਥਾ ਜਥੇਦਾਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਭੁੱਚਰ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਗਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਰੁਕਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਨਿਹੰਗਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਮਲਵਈ ਜਥਾ ਵੀ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਨਿਹੰਗਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਜੇਕਰ ਉਹ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਮੰਨਣ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਨ। ਉਹ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਖਾਲੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਨਿਹੰਗ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਸਨ ਅਤੇ ਹੌਂਸਲਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ ਸਨ। ਸਗੋਂ ਉਹ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਨਾਲ ਬੋਲੇ।

Jhabbar then summoned the Jatha. They went up the rostrum and forced the Nihangs to get down. A young woman in the Jatha played a prominent part in pushing down the Nihangs. Majority of the Nihangs escaped. The remaining were caught. Several more Sikhs arrived from nearby places on hearing about the scuffle. One of them suggested to take them to the Kotwali Police Station. Another advised the Nihang Jathedar to tender apology in writing so that he could be released. The Jathedar instantly complied and was released. It was learned that Secretary Gopal Singh Nihang had already escaped through the back door.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਫਿਰ ਜਥੇ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ। ਉਹ ਰੋਸਟਰਮ ਦੇ ਉੱਪਰ ਗਏ ਅਤੇ ਨਿਹੰਗਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਜਥੇ ਵਿਚਲੀ ਇਕ ਮੁਟਿਆਰ ਨੇ ਨਿਹੰਗਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਧੱਕਣ ਵਿਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਬਹੁਤੇ ਨਿਹੰਗ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਬਾਕੀ ਫੜੇ ਗਏ। ਝਗੜੇ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣ ਕੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਤਵਾਲੀ ਥਾਣੇ ਲੈ ਜਾਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਨੇ ਨਿਹੰਗ ਜਥੇਦਾਰ ਨੂੰ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਤਾਮੀਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਸਕੱਤਰ ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਿਛਲੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਰਾਹੀਂ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

One day Master Mota Singh came to Amritsar. By mutual discussion it was decided to call a general meeting of Sikhs at Sri Akal Takht Sahib on November 15, 1920, to constitute a Gurdwara management committee. A Hukamnama was issued from Sri Akal Takht Sahib, with the following qualifications for the members of the committee: a) he should be a practising Sikh, b) he should be free from the four prescribed vices, c) he should be contributing Daswandh.

ਇਕ ਦਿਨ ਮਾਸਟਰ ਮੋਤਾ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਏ। ਆਪਸੀ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਲਈ 15 ਨਵੰਬਰ 1920 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਨਰਲ ਮੀਟਿੰਗ ਬੁਲਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਇਕ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਸਨ: a) ਉਹ ਅਭਿਆਸੀ ਸਿੱਖ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਅ) ਉਹ ਚਾਰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, c) ਦਸਵੰਧ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

On the fixed day, about ten thousand people participated in the meeting. After recitation of Asa Di Var, speeches were delivered After handing over control of the complex to the temporary committee of nine members, Government had appointed another 36 members to the committee. A proposal to include all of those in the new committee was not approved by the congregation.

ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਦਿਨ ‘ਤੇ ਕਰੀਬ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮੀਟਿੰਗ ‘ਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ। ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੇ ਪਾਠ ਉਪਰੰਤ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਨਵੀਂ ਕਮੇਟੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਕਲੀਸਿਯਾ ਦੁਆਰਾ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

Membership for each district on the basis of Sikh population had already been fixed. The people from each district were asked to select their members in two hours time.

ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਹਰੇਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਲਈ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਰੇਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਘੰਟੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ।

Finally, 175 unanimously selected members were constituted into the Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee. Thereupon Professor Jodh Singh proposed the name of Sardar. Sunder Singh Majithia as President. Baba Kehar Singh Patti seconded. Master Mota Singh proposed the name of Sardar Harbans Singh Attari and Jhabbar seconded it. Sardar Harbans Singhs stood up and said that both of them hold the same views and have the same programme for the general uplift of the Sikhs and therefore appealed to select Sardar Sunder Singh Majithia. Professor Jodh Singh then took them into confidence that Sardar Majithia would remain President for about a month when he would be appointed Executive Councillor of Punjab Government. He further revealed that Pandit Daya Kishan Kaul might be appointed councillor in preference to Sardar Majithia but his appointment would be certain if he was selected as President of the Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee.

ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਵਿੱਚ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਚੁਣੇ ਗਏ 175 ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਦਾ ਨਾਮ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਾਇਆ। ਬਾਬਾ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਪੱਟੀ ਨੇ ਕੀਤੀ। ਮਾਸਟਰ ਮੋਤਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਵਿਚਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਰਬਉੱਚ ਤਰੱਕੀ ਲਈ ਇੱਕੋ ਹੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਸਰਦਾਰ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਨੂੰ ਚੁਣਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਰੋਸੇ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਕਿ ਸਰਦਾਰ ਮਜੀਠੀਆ ਕਰੀਬ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ ਰਹਿਣਗੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕੌਂਸਲਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਡਿਤ ਦਇਆ ਕਿਸ਼ਨ ਕੌਲ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਮਜੀਠੀਆ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਕੇ ਕੌਂਸਲਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਉਦੋਂ ਹੀ ਯਕੀਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

Sardar Amar Singh of Layall Gazette who was a friend of Pandit Daya Kishan Kaul had already told Jhabbar about this. They discussed the matter again and withdrew the name of Sardar Harbans Singh Attari. Sardar Majithia was declared President unanimously. But before withdrawing Sardar Harbans Singh Attari’s name, Jhabbar told Sardar Majithia that he generally cooperated with the Government and that in future he would avoid that. In reply Sardar Majithia told them that the had always acted in the larger Sikh interests.

ਲਾਇਲ ਗਜ਼ਟ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਜੋ ਪੰਡਿਤ ਦਇਆ ਕਿਸ਼ਨ ਕੌਲ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਸਨ, ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੱਸ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ‘ਤੇ ਮੁੜ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਦਾ ਨਾਂ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ। ਸਰਦਾਰ ਮਜੀਠੀਆ ਨੂੰ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਧਾਨ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪਰ ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਮਜੀਠੀਆ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਣਗੇ। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਮਜੀਠੀਆ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਵੱਡੇ ਸਿੱਖ ਹਿੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।

Death of Mahant Mitha Singh and Panthic Possession of Gurdwara Panja Sahib (ਮਹੰਤ ਮਿੱਠਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਪੰਥਕ ਕਬਜ਼ਾ)

Mahant Mitha Singh of Gurdwara Punjab Sahib had given contract to a Hindu grocer for preparation of Prasad for the Gurdwara. Among his wares, he sold tobacco articles as well. One day a Sikh army soldier paid for the Prasad to the grocer and went for a dip in the holy tank. When he returned he found the grocer smoking. The soldier declined to accept the Prasad for the Gurdwara from the hand of a smoker. He took back his money went inside the Gurdwara and paid obeisance to the Guru Granth Sahib, The Mahant charged Rs 3600 annually from the grocer as contract money. He was not sorry for this sacrilege. Instead his brother Sant Singh fired at the soldier who was wounded in the leg. This news was flashed in the daily papers.

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਹੰਤ ਮਿੱਠਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਠੇਕਾ ਇਕ ਹਿੰਦੂ ਕਰਿਆਨੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਸਮਾਨ ਵਿਚ, ਉਹ ਤੰਬਾਕੂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਵੀ ਵੇਚਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀ ਨੇ ਕਰਿਆਨੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਕਰਿਆਨੇ ਸਿਗਰਟ ਪੀ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਸਿਗਰਟ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੈਸੇ ਵਾਪਸ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ, ਮਹੰਤ ਨੇ ਕਰਿਆਨੇ ਤੋਂ 3600 ਰੁਪਏ ਸਾਲਾਨਾ ਠੇਕੇ ਦੇ ਪੈਸੇ ਵਜੋਂ ਵਸੂਲ ਕੀਤੇ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਬੇਅਦਬੀ ਦਾ ਕੋਈ ਅਫ਼ਸੋਸ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿਪਾਹੀ ‘ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ ਜੋ ਲੱਤ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਸੀ।

Possession of the Golden Temple complex had been taken over by the Panth. Mahant Mitha Singh came to Amritsar to see for himself how the arrangements under the Akalis worked, When he saw the tall and sturdy central Majha Diwan volunteers in blue uniforms with drawn kirpans and steel khandas around their turbans guarding the shrine he was overawed, went back. lost his mental balance and died within a week in spite of medical aid, Bhai Mohar Singh Granthi of Campbell Pur Singh Sabha Gurdwara sent telegram to Sri Akal Takht Sahib, “Mahant Mitha Singh died. Send Jatha to Punja Sahib Gurdwara.

ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਪੰਥ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਮਹੰਤ ਮਿੱਠਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਦੇਖਣ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਇਆ ਕਿ ਅਕਾਲੀਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਚੇ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੇਂਦਰੀ ਮਾਝਾ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਨੀਲੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸਟੀਲ ਦੇ ਖੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦੇ ਦੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਪਣਾ ਦਿਮਾਗੀ ਸੰਤੁਲਨ ਗੁਆ ਬੈਠਾ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰ ਹੀ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਿਆ, ਕੈਂਪਬੈਲ ਪੁਰ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਭਾਈ ਮੋਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਤਾਰ ਭੇਜੀ, “ਮਹੰਤ ਮਿੱਠਾ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ ਹਨ। ਜਥਾ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਭੇਜੋ।

Incidentally, there was a meeting of the Gurdwara Committee on that day. Jhabbar and members of the Central Majha Diwan were present. It was decided that Jhabbar with 25 members Jatha should go to Panja Sahib. But there was no money for the railway journey expenses of the Jatha. Jathedar Bhuchar’s father had come to Amritsar a day earlier who gave him rupees one hundred. The journey expenses were met out of this amount.

ਇਤਫਾਕ ਨਾਲ ਉਸ ਦਿਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਮਾਝਾ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਫੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਝੱਬਰ 25 ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣ। ਪਰ ਜਥੇ ਦੇ ਰੇਲ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਖਰਚੇ ਲਈ ਕੋਈ ਪੈਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਥੇਦਾਰ ਭੁੱਚਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੌ ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਇਸ ਰਕਮ ਵਿੱਚੋਂ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਖਰਚੇ ਪੂਰੇ ਕੀਤੇ ਗਏ।

Next day the Jatha left for Punja Sahib, It was the date of hearing of a case against Master Mota Singh at Lahore. Some of the Jatha members were to accompany from Lahore. Jhabbar and party were waiting in the Shahid Ganj Gurdwara at Lahore. In the meantime pro-Congress Sikhs sent Sardar Amar Singh Jhabal to meet Jhabbar and persuade him not to go to Punja Sahib quoting Gandhi’s views that India would get independence by the year end and that rather than taking possession of Gurdwaras, the Sikhs should do Congress work.

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਜਥਾ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ, ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਮਾਸਟਰ ਮੋਤਾ ਸਿੰਘ ਵਿਰੁੱਧ ਕੇਸ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਦੀ ਤਰੀਕ ਸੀ। ਜਥੇ ਦੇ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਵੀ ਨਾਲ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਕਾਂਗਰਸ ਪੱਖੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਝਬਾਲ ਨੂੰ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਨਾ ਜਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਵੇਗਾ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

Jhabbar replied that he did not believe that the British would leave India that soon because of Gandhi’s non-cooperation in case they did and India became independent, our Gurdwaras would be in greater danger under the Hindu majority rule. At present they were taking control of Gurdwaras and Government did not interfere. During the Hindu Raj they would not be able to take control from the Mahants with Hindu leanings- It would not only be difficult but absolutely impossible.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਭਾਰਤ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਅਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਿੰਦੂ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹੋਣਗੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਦਖਲ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਹਿੰਦੂ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਹਿੰਦੂ ਝੁਕਾਅ ਵਾਲੇ ਮਹੰਤਾਂ ਤੋਂ ਕੰਟਰੋਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਣਗੇ- ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਔਖਾ ਹੋਵੇਗਾ ਸਗੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਅਸੰਭਵ ਹੋਵੇਗਾ।

The Jatha left Lahore by train for Punja Sahib and Sardar Amar Singh also went along. The train was to stop at Rawalpindi for two hours. Giani Sher singh invited the Jatha to Singh Sabha Gurdwara so that some more volunteers could accompany them. Jhabbar decided to proceed further and asked them to join at Punja Sahib, The Jatha reached its destination on November 19, 1920. The Jatha marched from the railway station towards the Gurdwara four abreast in military discipline with Jhabbar leading and small sharp edged weapons in their hands. On reaching the Gurdwara they paid obeisance to Guru Granth Sahib, They met Sant Singh, brother of the late Mahant, and asked for accommodation for the stay of the Jatha.

ਜਥਾ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਰੇਲਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਨਾਲ ਗਏ। ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਵਿਖੇ ਦੋ ਘੰਟੇ ਰੁਕਣਾ ਸੀ। ਗਿਆਨੀ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਥੇ ਨੂੰ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬੁਲਾਇਆ ਤਾਂ ਜੋ ਕੁਝ ਹੋਰ ਵਲੰਟੀਅਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜਾ ਸਕਣ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਥਾ 19 ਨਵੰਬਰ, 1920 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਜਥੇ ਨੇ ਝੱਬਰ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਤੇਜਧਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਫੌਜੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ, ਉਹ ਮਰਹੂਮ ਮਹੰਤ ਦੇ ਭਰਾ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਜਥੇ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਲਈ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।

On Sant Singh’s request, police had reached the Gurdwara before the Jatha arrived there. When the Jatha was shown a hall for their stay, a police sub inspector arrived and threatened them to get out of the place. Jhabbar and Sardar Amar Singh both rebuked the sub inspector for being rude. They warned that the police could not enter a Gurdwara in uniform. Sant Singh then asked for the Langar arrangements for the Jatha. Jhabbar demanded rations and prepared their own meals.

ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਜਥੇ ਦੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਜਥੇ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਲਈ ਹਾਲ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਕ ਥਾਣੇਦਾਰ ਉਥੇ ਪੁੱਜਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਮਕੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਕਿ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਚਲੇ ਜਾਣ। ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੂੰ ਬਦਤਮੀਜ਼ੀ ਕਰਨ ਲਈ ਝਿੜਕਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੁਲੀਸ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਜਥੇ ਲਈ ਲੰਗਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਰਾਸ਼ਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।

Around 10 PM Bhai Uttam Chand Bajaj informed Jhabbar that Sant Singh had arranged a group of ruffians to fight with them who were already in the Gurdwara. A Magistrate was also accompanying the police. Jhabbar informed him about Sant Singh’s mischievous plan. He ordered the police to arrest the conspirators. This news spread in the town and nearby villages. In a neighbouring village lived some descendants of Pir Bhudhu Shah. They came to Jhabbar and offered help in men and material. Jhabbar thanked them and told them that he would inform them in case of need. But these noble well wishers continued coming to the Gurdwara and meeting the Jatha during its twenty days stay there.

ਰਾਤ 10 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਭਾਈ ਉੱਤਮ ਚੰਦ ਬਜਾਜ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਰਫਲਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਵੀ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਯੋਜਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ। ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਕਸਬੇ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ। ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਪੀਰ ਭੂਧੂ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਕੁਝ ਵੰਸ਼ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਝੱਬਰ ਕੋਲ ਆਏ ਅਤੇ ਆਦਮੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮੱਗਰੀ ਵਿਚ ਮਦਦ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਲੋੜ ਪੈਣ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨਗੇ। ਪਰ ਇਹ ਸ਼ੁਭਚਿੰਤਕ ਆਪਣੇ ਵੀਹ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਜਥੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਰਹੇ।

In the morning during the Asa Dir Var recitation, Jhabbar asked Sant Singh to give time to the Jatha to recite part of the Var, but Sant Singh declined.

ਸਵੇਰੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੇ ਪਾਠ ਦੌਰਾਨ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਾਰ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਸੁਣਾਉਣ ਲਈ ਜਥੇ ਨੂੰ ਸਮਾਂ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

After the Kirtan, a local Hindu, Lala Ram Chand, addressed the congregation and said that he was a railway contractor for four years in Jathedar Jhabbar’s local area and knew them well. He painted the whole Virk tribe in the blackest possible hues, such as dacoits and robbers like the North Western Pathans. If they took control of the Gurudwara, the safety of their women folk would be endangered. When Jhabbar stood up for a reply Ram Chand said that he could not speak in that Gurdwara. Jhabbar told him to shut up and addressed the gathering. He observed, “The entire force of legendary Sikh General Hari Singh Naluva who suppressed the violent Pathans of the frontier area comprised of the Virk tribe. We now hold high posts in Government and other institutions and occupations. Lala Ram Chand has told a historical lie that the safety of their womenfolk would be endangered by our taking control of the Gurdwara management. Instead throughout history we have been restoring Hindu women to their homes after rescuing them from the clutches of invaders”. He also quoted examples in history. Finally he said that Lala Ram Chand had shown extreme meanness and stark ungratefulness in making such false accusations against them. Sardar Amar Singh Jhabal again pleaded with Jhabbar that Husan Abdal Town was of Hindu population who were bent upon making mischief and the Sikhs were in no strong position to stand against them. But Jhabbar replied that they had come to take control of the shrine after performing Ardas at Akal Takht Sahib. Sardar Amar Singh returned to Abotabad. The Sikhs of the area had already learned about the arrival of Jatha. Malilk Deva Singh, uncle of Mallk Hardit Singh, reached Punja Sahib with a twelve member Jatha On learning that the Jatha had to take rations from the Gurdwara, he gave rupees 500 for the Langar and promised to send more money.

ਕੀਰਤਨ ਉਪਰੰਤ ਸਥਾਨਕ ਹਿੰਦੂ ਲਾਲ ਰਾਮ ਚੰਦ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਜਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਸਾਲ ਤੋਂ ਰੇਲਵੇ ਦੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਪੂਰੇ ਵਿਰਕ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਤਰੀ ਪੱਛਮੀ ਪਠਾਣਾਂ ਵਰਗੇ ਡਾਕੂ ਅਤੇ ਲੁਟੇਰੇ। ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਝੱਬਰ ਜਵਾਬ ਲਈ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਰਾਮ ਚੰਦ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਜਿਸ ਨੇ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਪਠਾਣਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਇਆ ਸੀ, ਵਿਰਕ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਿੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਅਹੁਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਬੈਠੇ ਹਾਂ। ਲਾਲਾ ਰਾਮ ਚੰਦ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਝੂਠ ਬੋਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ‘ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋਣ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੂਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਸੀਂ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਚੁੰਗਲ ਤੋਂ ਛੁਡਵਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਬਹਾਲ ਕਰਦੇ ਆਏ ਹਾਂ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦਾ ਵੀ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ।ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਲਾਲਾ ਰਾਮ ਚੰਦ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਝੂਠੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾ ਕੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬੇਦਰਦੀ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਸ਼ੁਕਰੇਤਾ ਦਿਖਾਈ ਸੀ। ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਝਬਾਲ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਫਿਰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਹੁਸਨ ਅਬਦਾਲ ਨਗਰ ਹਿੰਦੂ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਸ਼ਰਾਰਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਤੁਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਪਰ ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਆਏ ਸਨ। ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਐਬੋਟਾਬਾਦ ਪਰਤ ਆਏ। ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜਥੇ ਦੀ ਆਮਦ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੱਲਕ ਦੇ ਚਾਚਾ ਮਲਿਕ ਦੇਵਾ ਸਿੰਘ ○ ਹਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਬਾਰਾਂ ਮੈਂਬਰੀ ਜਥੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੇ ਜਦੋਂ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜਥੇ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਨ ਲੈਣਾ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਲੰਗਰ ਲਈ 500 ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੈਸੇ ਭੇਜਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।

Provisions for the Langar were purchased. Next day the devout of Sagri came with his Jatha. Another Jatha from Gujar Khan arrived. A sizeable number of Sikhs from the Bhai Gopal Singh of Sagri neighbouring villages also reached. Giani Sher Singh and manager Jathedar. Jhabbar belonged to the Virk tribe whom Sardar Maha Singh Sukher chak could not subdue. Maharaja Ranjit showed wisdom and compromised with them of Rawalpindi Singh Sabha too reached the Gurdwara. Every Jatha big or small would arrive reciting Gurbani Shabads in high spirits. Everyone carried some weapon. Sufficient amount was received for the Langar, Cash was deposited with Malik Deva Singh and one of his clerks was maintaining the account.

ਲੰਗਰ ਲਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਖਰੀਦੇ ਗਏ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਾਗਰੀ ਦਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਨਾਲ ਆਇਆ। ਗੁੱਜਰ ਖਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜਥਾ ਆ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸਾਗਰੀ ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਪਹੁੰਚੇ। ਗਿਆਨੀ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮੈਨੇਜਰ ਜਥੇਦਾਰ ਸ. ਝੱਬਰ ਵਿਰਕ ਗੋਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਸੁਖੇਰ ਚੱਕ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ | ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਨੇ ਸਿਆਣਪ ਦਿਖਾਈ ਅਤੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਵਾਲੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਵੱਡਾ ਜਾਂ ਛੋਟਾ ਹਰ ਜਥਾ ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਪਹੁੰਚਦਾ। ਸਾਰਿਆਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਹਥਿਆਰ ਸੀ। ਲੰਗਰ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਰਕਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਸੀ, ਮਲਕ ਦੇਵਾ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਨਕਦੀ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਇਕ ਕਲਰਕ ਖਾਤਾ ਸੰਭਾਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।

Singh Sabha members of Rawalpindi persuaded Mahant Sant Singh to come to Jhabbar’s place. Compromise terms were settled. The widow of Mahant Mitha Singh and her children were to receive pension from the Gurdwara funds. Children’s education expenses were also to be borne by the Gurdwara management committee. Rupees fifty per month was fixed for Mahant Sant Singh. After this Ardas was offered before Guru Granth Sahib. A group of local Hindus had accompanied the Mahant. One of the them, Mahasha Babu Ram, President of the local Arya Samaj, addressed the Sangat and said that since Ardas had been performed after compromise, whoever backs out would not be deemed a Gursikh.

ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਦੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਮਹੰਤ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਝੱਬਰ ਦੇ ਘਰ ਆਉਣ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ। ਸਮਝੌਤਾ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮਹੰਤ ਮਿੱਠਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਨਸ਼ਨ ਮਿਲਣੀ ਸੀ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਖਰਚਾ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਹੀ ਚੁੱਕਣਾ ਸੀ। ਮਹੰਤ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਲਈ ਪੰਜਾਹ ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਪਰੰਤ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਮਹੰਤ ਦੇ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਵੀ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮਹਾਸ਼ਾ ਬਾਬੂ ਰਾਮ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਰਦਾਸ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਕੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਜੋ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਹਟਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।

In the meantime, another person came from the town and took Sant Singh away in spite of Jhabbar’s asking Sant Singh to stay back. Finally, he warned Sant Singh that he would repent having missed these favourable terms of compromise

In the evening, Rehiras was being recited. Mahant Sant Singh was present along with the congregation. There were a good number of Sikhs in the Gurdwara hall, Jhabbar thought the occasion appropriate for taking over control. After Ardas, Jhabbar got hold of the cash chest in front of Guru Granth Sahib, and handed it over to one of the Jatha members. Sant Singh tried to snatch it away from Jhabbar’s men, but they pushed him back and took it to Jhabbar’s resting place in the Gurdwara. Jhabbar then addressed the congregation and related the compromise story and Mahant Sant Singh’s going back on it. Jhabbar then proposed a Gurmatta that since Mahant Sant Singh had gone back on Ardas after compromise terms were settled and mutually agreed upon, he should be declared guilty of sacrilege, tankhaiya. The Gurmatta was passed unanimously. Jhabbar then asked two members of his Jatha to turn Sant Singh out of the Gurdwara, for, a tankhayia Sikh could not take part in the Sangat unless sanctified at Akal Takht Sahib. Guards were put up not to let Sant Singh enter the Gurdwara premises again.

ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ, ਰਹਿਰਾਸ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮਹੰਤ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਸੰਗਤਾਂ ਸਮੇਤ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਹਾਲ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਸਨ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਇਸ ਮੌਕੇ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਢੁਕਵਾਂ ਸਮਝਿਆ। ਅਰਦਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਝੱਬਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਨਗਦੀ ਸੀਨੇ ਵਿਚ ਫੜ ਕੇ ਜਥੇ ਦੇ ਇਕ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ। ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਝੱਬਰ ਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਖੋਹਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਲੈ ਗਏ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਫਿਰ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਮਝੌਤਾ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਮਹੰਤ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਫਿਰ ਗੁਰਮੱਤ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕਿਉਂਕਿ ਮਹੰਤ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸਮਝੌਤਾ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੇ ਨਿਬੇੜੇ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਸਹਿਮਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਰਦਾਸ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਬੇਅਦਬੀ, ਟੰਖਈਆ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਐਲਾਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਗੁਰਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਦੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਟਕਸਾਲੀ ਸਿੱਖ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੁੜ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅੰਦਰ ਦਾਖ਼ਲ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਣ ਲਈ ਪਹਿਰੇ ਲਾਏ ਗਏ ਸਨ।

Early next morning a Hindu mob in hundreds armed with sticks surrounded the Gurdwara. Jhabbar saw the police officer and explained to him the situation. The sub-inspector ordered his force to disperse the crowd which they did to the last man. Jhabbar would record daily happenings at Punja Sahib which were published in the Daily “Akali”. In the last report he had suggested formation of a Jatha of 200 Singhs at Amritsar to meet unforeseen situations in future. This was also published in the Akali. This piece of press news formed the basis for the founding of the future Akali Dal.

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਤੜਕੇ ਸੈਂਕੜੇ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਨੇ ਲਾਠੀਆਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਥਿਤੀ ਸਮਝਾਈ। ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਭੀੜ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਖਰੀ ਆਦਮੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ। ਝੱਬਰ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨਗੇ ਜੋ ਰੋਜ਼ਾਨਾ “ਅਕਾਲੀ” ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਪਿਛਲੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਣਸੁਖਾਵੇਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ 200 ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਜਥਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਗੱਲ ਅਕਾਲੀ ਵਿਚ ਵੀ ਛਪੀ ਸੀ।

Next day, the widow of Mahant Mitha Singh reached the Gurdwara accompanied by 200 women. One of them, of stout body, challenged Jhabbar that she would face his Jatha. Jhabbar cautioned everyone not to make the situation violent whatever mischief these women might do. By the evening majority of them returned to the town. About 50 of them including the widow of the Mahant stayed in the Gurdwara.

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮਹੰਤ ਮਿੱਠਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਧਵਾ 200 ਬੀਬੀਆਂ ਨਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਜੋ ਕਿ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸੀ, ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੇ ਜਥੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰੇਗੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਔਰਤਾਂ ਜੋ ਵੀ ਸ਼ਰਾਰਤ ਕਰਨ, ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਹਿੰਸਕ ਨਾ ਬਣਾਉਣ। ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ। ਮਹੰਤ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਸਮੇਤ 50 ਦੇ ਕਰੀਬ ਜਣੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰੇ।

Earlier, the police sub-inspector had requested Jhabbar to give them ration for Prasad. Jhabbar gave them Rs100 in cash instead. Now he discussed the new situation with the sub-inspector. He explained that if they threw the women out of the Gurdwara, it would bring them a bad name and the police would be in awkward position. It would be better if the sub-inspector suggested to the Hindus of the town that there was danger of their women being carried away by Jhabbar’s Jatha, some of them being dangerous criminals. This went home to the mind of Hindus who took their women away to the town. Kishan Chand, Editor Shanti Akhbar, released a press news local daily, The Sikhs who have come to take possession of item in a the Gurdwara look like giants and their slogans of Sat Sri Akal shake the hills.’ This second attempt at mischief thus also failed. The local Deputy Commissioner visited the place and summoned Jhabbar to the rest house. S Ram Singh Sahni, President Singh Sabha Rawalpindi and Rais Sardar Sohan of Rawalpindi, had also arrived. They too reached the rest house. Ch Sultan Ahmad, Deputy Commissioner, already knew Jhabbar and he received him courteously.

ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਪੁਲਿਸ ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਲਈ ਰਾਸ਼ਨ ਦੇਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 100 ਰੁਪਏ ਨਕਦ ਦਿੱਤੇ। ਹੁਣ ਉਸ ਨੇ ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨਾਲ ਨਵੀਂ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਦਨਾਮੀ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਅਜੀਬ ਸਥਿਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜੇਕਰ ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੇ ਕਸਬੇ ਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਝੱਬਰ ਦੇ ਜਥੇ ਦੁਆਰਾ ਲਿਜਾਏ ਜਾਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਖਤਰਨਾਕ ਅਪਰਾਧੀ ਹਨ। ਇਹ ਗੱਲ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਘਰ ਕਰ ਗਈ ਜੋ ਆਪਣੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਏ। ਕਿਸ਼ਨ ਚੰਦ, ਸੰਪਾਦਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਖਬਾਰ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਖਬਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਵਸਤੂਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਏ ਸਿੱਖ ਦੈਂਤਾਂ ਵਾਂਗ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਦੇ ਨਾਅਰੇ। em> ਪਹਾੜੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾਓ।’ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਰਾਰਤ ਦੀ ਇਹ ਦੂਜੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਸਥਾਨਕ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਮੌਕੇ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਕੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਰੈਸਟ ਹਾਊਸ ਵਿਖੇ ਬੁਲਾਇਆ। ਐਸ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਸਾਹਨੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਅਤੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਦੇ ਰਈਸ ਸਰਦਾਰ ਸੋਹਨ ਵੀ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਵੀ ਰੈਸਟ ਹਾਊਸ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਚੌਧਰੀ ਸੁਲਤਾਨ ਅਹਿਮਦ, ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ, ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ।

They all took their scats on chairs. Deputy Commissioner was on Jhabbar’s tight side and the Superintendent of Police, a British on his left. The Superintendent Police asked Jhabbar with whose permission he took possession of the Gurdwara? Jhabbar retorted that he was the Panthic Jathedar for whole of Punjab and he needed no permission from any authority, Gurdwaras being Panthic properties. At this time Jhabbar received two telegrams from Sardar Sunder Singh Majithia and Sardar Harbans Singh Attari, President and Vice President of the Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee, respectively. They had enquired of Jhabbar if he needed more men or money. The Jathedar showed both these telegrams to the Deputy Commissioner and the Superintendent Police. Sardar Harbans Singh Attari had also mentioned that in case any officer came to the site, the telegrams be shown to them. Another unsuccessful attempt at compromise with Mahant Sant Singh by Sardar Ram Singh and Sohan Singh Rais was made. The Deputy Commissioner observed that the mosques were for the Muslims, temples fot the Hindus and Gurdwaras for the Sikhs. No Hindus should go to the Gurdwara. He then ordered the police to arrest Mahant Sant Singh, who promised never to go to the Gurdwara again. Jhabbar returned to the Gurdwara. It was learned that the Mahant kept different containers as Building Fund, Langar Fund etc On opening these containers, rupees 900 were counted, which was deposited with a clerk of Bhagat Duna Singh.

ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ‘ਤੇ ਬਿਠਾ ਲਿਆ। ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਝੱਬਰ ਦੇ ਤੰਗ ਪਾਸੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ, ਉਸਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼। ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ ਕਿਸਦੀ ਆਗਿਆ ਨਾਲ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਹੈ? ਝੱਬਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੰਥਕ ਜਥੇਦਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਥਾਰਟੀ ਤੋਂ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਪੰਥਕ ਜਾਇਦਾਦ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਰਦਾਰ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਤੋਂ ਦੋ ਤਾਰਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਝੱਬਰ ਤੋਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਆਦਮੀਆਂ ਜਾਂ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਤਾਰਾਂ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਨੂੰ ਦਿਖਾਈਆਂ। ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਾਈਟ ‘ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰਾਂ ਦਿਖਾਈਆਂ ਜਾਣ। ਸਰਦਾਰ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਰਈਸ ਦੁਆਰਾ ਮਹੰਤ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਮਸਜਿਦਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ, ਮੰਦਰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਹਿੰਦੂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਮਹੰਤ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕਦੇ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨਾ ਜਾਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ। ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮਹੰਤ ਨੇ ਬਿਲਡਿੰਗ ਫੰਡ, ਲੰਗਰ ਫੰਡ ਆਦਿ ਵਜੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਡੱਬੇ ਰੱਖੇ ਸਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਡੱਬਿਆਂ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣ ‘ਤੇ 900 ਰੁਪਏ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਭਗਤ ਦੂਨਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਕ ਕਲਰਕ ਕੋਲ ਜਮ੍ਹਾਂ ਸਨ।

The First Panthic Congregation at Punja Sahib

Wide publicity for a Panthic Convention was made throughout the Western Punjab and North West Frontier Province. Multitudes of Sikhs participated. A Gurdwara managing committee comprising of seven eminent Sikhs of the area was formed. Master Tara Singh and Jathedar Bhuchar also arrived from Amritsar. Jathedar Bhuchar then proceeded to Peshawar and after taking over control of Gurdwara Bhai Joga Singh returned to Amritsar. As a local Gurdwara committee had been formed. Jhabbar returned along with his Jatha.

ਪੰਥਕ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਲਈ ਪੂਰੇ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ। ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸੱਤ ਉੱਘੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਗਈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਭੁੱਚਰ ਵੀ ਪਹੁੰਚੇ। ਜਥੇਦਾਰ ਭੁੱਚਰ ਫਿਰ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੰਭਾਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਥਾਨਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਸਮੇਤ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ।

The Founding of Akal Dal

Jhabbar called a convention of Sikhs in Gurdwara Mai Nikayan, Sheikupura, for December 24, 1920, where a local Akali Jatha named “Akali Jatha Khara Sauda Bar’ was formed. Jhabbar was appointed its President, Bhai Mool Singh Gurmula was also present, He told Jhabbar that Mahant Narain Dass of Gurdwara Janam Asthan Nankana Sahib, had sent a message for Jhabbar that the Mahant had a large number of Singhs with him and that be included in his Jatha.

ਝੱਬਰ ਨੇ 24 ਦਸੰਬਰ 1920 ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਈ ਨਿਕਾਯਨ, ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਬੁਲਾਈ, ਜਿੱਥੇ “ਅਕਾਲੀ ਜਥਾ ਖਾਰਾ ਸੌਦਾ ਬਾਰ” ਨਾਮੀ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਅਕਾਲੀ ਜਥਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਭਾਈ ਮੂਲ ਸਿੰਘ ਗੁਰਮੂਲਾ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ, ਉਹ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਹੰਤ ਨਰੈਣ ਦਾਸ ਨੇ ਝੱਬਰ ਲਈ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮਹੰਤ ਕੋਲ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਥੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।

Inclusion of Ladha Ram in Jhabbar’s Jatha

The convention had just concluded when a drunken person wearing saffron coloured turban came in and asked who was Jhabbar? The Jathedar enquired what business he had with him? He replied that he had no business with him, just introduction. About himself he revealed that he was Ladha Ram, disciple of Mahant Narayan Dass of Nankana Sahib. Jhabbar asked him to 80 away as Jhabbar was not 2 man of soft nature. “So what ” retorted Ladha Ram. “But I must see him,’ Ladha Ram insisted. Jhabbar asked Bhai Sucha Singh to get hold and search him. Half a bottle of liquor and eight cartridges were found on his person. He was then given a hard beating and made to sit on a donkey with his face blackened. Ladha Ram then confessed that he was no longer drunken. Jhabbar told him that according to Mahant Narayan Dass’ message received today, he had been included in his Jatha and that he would soon come to Nankana Sahib to enlist the Mahant himself of which he should be explicitly informed.

ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਅਜੇ ਸਮਾਪਤ ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਭਗਵੇਂ ਰੰਗ ਦੀ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹੇ ਇੱਕ ਸ਼ਰਾਬੀ ਨੇ ਅੰਦਰ ਆ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਝੱਬਰ ਕੌਣ ਹੈ? ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨਾਲ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ? ਉਸਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸਦਾ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਕਾਰੋਬਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਿਰਫ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਉਸਨੇ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਹੰਤ ਨਰਾਇਣ ਦਾਸ ਦਾ ਚੇਲਾ ਲੱਧਾ ਰਾਮ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ 80 ਦੂਰ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਝੱਬਰ ਨਰਮ ਸੁਭਾਅ ਦਾ 2 ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। “ਤਾਂ ਕੀ” ਲੱਧਾ ਰਾਮ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। “ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ,” ਲੱਧਾ ਰਾਮ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਭਾਈ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਅੱਧੀ ਬੋਤਲ ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਅੱਠ ਕਾਰਤੂਸ ਬਰਾਮਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਮੂੰਹ ਕਾਲਾ ਕਰਕੇ ਗਧੇ ‘ਤੇ ਬੈਠਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਲੱਧਾ ਰਾਮ ਨੇ ਫਿਰ ਇਕਬਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਸ਼ਰਾਬੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਅੱਜ ਮਹੰਤ ਨਰਾਇਣ ਦਾਸ ਦੇ ਮਿਲੇ ਸੁਨੇਹੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਆ ਕੇ ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਆਪ ਭਰਤੀ ਕਰਵਾਉਣਗੇ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

Possession of Gurdwara Sacha Sauda (ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ)

In the last week of December 1920, about 50 Singhs reached Gurdwara Sacha Sauda. Bhai Dalip Singh manager, Khalsa High School, Sangla, also arrived. Jhabbar summoned the Mahant and his assistants and asked them to speak truth as they were assembled in Gurdwara Sacha Sauda. The Mahant promised to abide by it. Jhabbar asked him the following questions: 1) Do you offer Prasad before Guru Granth Sahib or the idol placed in the Gurdwara? The Mahant replied that he saw Guru Nanak’s image in the idols. 2) Do the Muslim rebeck players who smoke and eat Kutha meat, recite Asa Dir Varin the Gurdwara? The Mahant replied in the affirmative. 3) What relationship this woman Isher Kaur has with you? None, replied the Mahant. Jhabbar asked she had been in the Gurdwara for the past 16 years; how does she maintain herself without any independent means? The Mahant was so much ashamed that he requested not to ask any more questions at this point. Jhabbar then asked the Mahant to sign this statement which he declined to do.

ਦਸੰਬਰ 1920 ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਹਫ਼ਤੇ 50 ਦੇ ਕਰੀਬ ਸਿੰਘ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਪਹੁੰਚੇ। ਭਾਈ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਮੈਨੇਜਰ ਖਾਲਸਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਸਾਂਗਲਾ ਵੀ ਪਹੁੰਚੇ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਮਹੰਤ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਹਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਬੋਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਹੰਤ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ: 1) ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਮੂਰਤੀ ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹੋ? ਮਹੰਤ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇਖੀ ਹੈ। 2) ਕੀ ਸਿਗਰਟ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਕੁਠਾ ਮਾਸ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਿਮ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਆਸਾ ਦੀਰ ਵਾਰ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹਨ? ਮਹੰਤ ਨੇ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। 3) ਇਸ ਔਰਤ ਈਸ਼ਰ ਕੌਰ ਦਾ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕੀ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ? ਕੋਈ ਨਹੀਂ, ਮਹੰਤ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਪਿਛਲੇ 16 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਹੈ; ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸੁਤੰਤਰ ਸਾਧਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੀ ਹੈ? ਮਹੰਤ ਇੰਨਾ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਇਸ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਨਾ ਪੁੱਛਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਫਿਰ ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਇਸ ਬਿਆਨ ‘ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜੋ ਉਸਨੇ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

A disciple of Mahant was accused of being a bad character, which he confessed. Jhabbar asked his Jatha to turn out the Mahant and his assistants from the Gurdwara and said that they should not be allowed to take anything with them. Neither anyone, except the genuine worshipers, be allowed entry in the Gurdwara. The Mahant got up and began to put saddle on a horse so as to report the matter to the police. But he was forbidden to take away the horse. He went on foot and reported the matter to the Police. But nobody took notice of it.

ਮਹੰਤ ਦੇ ਇੱਕ ਚੇਲੇ ‘ਤੇ ਮਾੜੇ ਚਰਿੱਤਰ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲੱਗਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਸ ਨੇ ਇਕਬਾਲ ਕੀਤਾ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਨੂੰ ਮਹੰਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਹਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਵੀ ਨਾ ਲਿਜਾਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਸੱਚੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਮਹੰਤ ਉਠਿਆ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ‘ਤੇ ਕਾਠੀ ਪਾ ਕੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦੇਣ ਲੱਗਾ। ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਘੋੜਾ ਖੋਹਣ ਤੋਂ ਵਰਜਿਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਪੈਦਲ ਜਾ ਕੇ ਇਸ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਪੁਲਸ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਸ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।

A list of Gurdwara property was drawn up in detail including horses, cow heads, grain stores, utensils, beddings, etc. Jhabbar summoned the Isher Kaur, and told her that she had been doing service in the Gurdwara and had cooperated with them. Therefore, she was given five complete beddings, any number of utensils she wanted, and Rupees one hundred in cash. She accepted this and left the premises.

ਘੋੜੇ, ਗਊਆਂ ਦੇ ਸਿਰ, ਅਨਾਜ ਭੰਡਾਰ, ਭਾਂਡੇ, ਬਿਸਤਰੇ ਆਦਿ ਸਮੇਤ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਇੱਕ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਈਸ਼ਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜ ਪੂਰੇ ਬਿਸਤਰੇ, ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਭਾਂਡੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਸੌ ਰੁਪਏ ਨਕਦ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅਹਾਤੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ|

Intelligence News from Gurdwara Nankana Sahib (ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਖੁਫੀਆ ਖਬਰਾਂ)

It was during mid January 1921 when a devout Sikh came to Gurdwara Sacha Sauda. After paying obeisance to Guru Granth Sahib, he took his seat close to Jhabbar’s Jatha. When asked about his credentials, he informed that he was Waryam Singh of village Bhojian district Montgomery, and then related his story. “Yesterday night during sleep Guru Gobind Singh ji came and made me Sit up and directed that I should join Gursikhs and do sewa in Gurdwara Reform Movement. I could not follow this Hukam of Guru ji. I went to retired Havaldar Hem Singh of our village for its elucidation. He informed me about the Akalis who had taken possession of historic Gurdwaras and that I should join them at Amritsar. As I had no money with me for journey expense, he gave me one rupee as railway fare. I did not go to my house, nor did my family know about this. I reached Jaranwala railway station where some Sikhs were waiting for their companions returning from Amritsar with news about the Akalis and theit activities. I told them my own story. They suggested that instead of going over to Amritsar, I should rather join your Jatha at Gurdwara Sacha Sauda. I reached Sheikhupura and passed the night in Maharani Nikayan Gurdwara without food and bedding. In the morning I met Bhai Jagat Singh Bajaj who took me to his house, gave me food and a two anna coin as railway fare for this place. I pray, you let me join your Jatha

ਇਹ ਅੱਧ ਜਨਵਰੀ 1921 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਵਿਖੇ ਆਇਆ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਝੱਬਰ ਦੇ ਜਥੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬੈਠ ਕੇ ਬੈਠ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪੱਤਰਾਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਪਿੰਡ ਭੋਜੀਆਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ ਦਾ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸੀ। “ਕੱਲ੍ਹ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਏ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਬਿਠਾਇਆ ਅਤੇ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਮੈਂ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਾਂ। ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੌਲਦਾਰ ਹੇਮ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਇਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਲਈ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਕਾਲੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਖਰਚੇ ਲਈ ਕੋਈ ਪੈਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਰੇਲਵੇ ਕਿਰਾਏ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ। ਮੈਂ ਜਰਨਵਾਲਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਿੱਥੇ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਅਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਲੈ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮੈਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਵਿਖੇ ਤੁਹਾਡੇ ਜਥੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਨਿਕਾਇਣ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਬਿਸਤਰੇ ਦੇ ਰਾਤ ਕੱਟੀ। ਸਵੇਰੇ ਮੈਂ ਭਾਈ ਜਗਤ ਸਿੰਘ ਬਜਾਜ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਗਿਆ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਲਈ ਰੇਲਵੇ ਕਿਰਾਏ ਵਜੋਂ ਖਾਣਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੋ ਆਨੇ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਾਵੋ |

Jhabbar took the postal address of Havaldar Hem Singh and wrote him a letter enquiring from him if he verified the story told by Bhai Waryam Singh of his village. In five days time his reply came confirming the story as true. Jhabbar and his Jatha were pleased at this incident. Waryam Singh initially served for a fortnight in the Gurdwara Langar.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਹੌਲਦਾਰ ਹੇਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਡਾਕ ਪਤਾ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖ ਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛ-ਪੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕੀ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਜਵਾਬ ਆਇਆ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਸੱਚੀ ਹੈ। ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਜਥਾ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ। ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਦਰਵਾੜਾ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।

During Jhabbar’s stay at Punja Sahib, Bhai Buta Singh of Pothohar area had lived with them. He went to Nankana Sahib to pay obeisance to the holy shrine. The Pathans in the Gurdwara robbed him of his kirpan and Rs 5. When he complained to the Mahant about the incident he insulted him by asking why he had come there. He further learned that every Amritdhari Sikh was teated like this in the Gurdwara. As he was left with no money with him, he had to travel 20 miles on foot to reach Gurdwara Sacha Sauda.

ਝੱਬਰ ਦੇ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਠਹਿਰਨ ਸਮੇਂ ਪੋਠੋਹਾਰ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਭਾਈ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਗਏ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਪਠਾਣਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾਨ ਅਤੇ 5 ਰੁਪਏ ਲੁੱਟ ਲਏ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਜ਼ਲੀਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉੱਥੇ ਕਿਉਂ ਆਏ ਹੋ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਕੋਈ ਪੈਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ 20 ਮੀਲ ਪੈਦਲ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।

Hearing this story, Jhabbar decided to send Bhai Waryam Singh to Gurdwara Janam Asthan, Nankana Sahib, as an informer. He directed him to contact Bhai Uttam Singh there and to inform him about his mission. Bhai Waryam Singh donned the robes of an Udasi Sadhu and began living in Gurdwara Janam Asthan. In about a week’s time Mahant’s disciples became suspicious of him and turned him out. He began living with Bhai Uttam Singh posing as his clerk. He kept informing Jhabbar about the happenings inside the Gurdwara.

ਇਹ ਕਥਾ ਸੁਣ ਕੇ ਝੱਬਰ ਨੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੁਖਬਰ ਵਜੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਭੇਜਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਥੇ ਭਾਈ ਉੱਤਮ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਉਦਾਸੀ ਸਾਧੂ ਦਾ ਚੋਲਾ ਧਾਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ। ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਮਹੰਤ ਦੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਉੱਤੇ ਸ਼ੱਕ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਭਾਈ ਉੱਤਮ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਆਪਣਾ ਕਲਰਕ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਉਹ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋ-ਅੰਦਰੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ|

He reported how a 12/13 year old girl of a Sindhi family who had come to Gurdwara was raped by a Pujari inside the shrine. In another report he said that the Mahant had called 500 Udasi Sadhus for his protection from Muktsar but they learned that they might have to fight with the Akalis when they came to take control of the shrine. The Sadhus had asked the Mahant to transfer the Gurdwara’s proprietary tights in the name of their institution and that on the Mahant’s refusal they had left the premises. Still another report said that the Mahant had gone to Lahore to meet Hindu leaders to form a Trust for Gurdwara Janam Asthan. He even paid Rs 3000 to Lala Lajpat Rai for his paper Bande Matram. After a meeting, a Trust was formed. The Mahant then pointed out that all the trustees were from Lahore. But when the Akalis came to the Gurdwara, who would face them? The Mahant was told that fight with the Akalis was not the trustees’ job. Frustrated and disillusioned, the Mahant came back. Another informer of Jhabbar, Bhai Avtar Singh,’ sent a report that Mahant Narain Dass and some other Mahants still in control of Gurdwaras, had paid Rs 50,000 to Commissioner Lahore, Mr. King, to keep him in their favour. Later Jhabbar learned from the Editor of the Akali that the Commissioner had issued a circular letter that if the Mahants paid for their emoluments, police force could be provided for protection of the Gurdwaras against the Akalis. The Commissioner had also advised the Mahants to seek protection of Gurdwaras and their properties through executive courts. When consulted about the implications of the Commissioner’s interference in the matter of Gurdwara management, Sardar Mehtab Singh, Public Prosecutor, advised Jhabbar to take control of Gurdwaras at Nankana Sahib, for, he might soon be arrested. In that case, progress of Panthic control over Gurdwaras would come to a sudden stop.

ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਸਿੰਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ 12/13 ਸਾਲ ਦੀ ਬੱਚੀ ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਆਈ ਹੋਈ ਸੀ, ਨਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪੁਜਾਰੀ ਨੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਕ ਹੋਰ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਹੰਤ ਨੇ ਮੁਕਤਸਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ 500 ਉਦਾਸੀ ਸਾਧੂਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਇਕ ਹੋਰ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਹੰਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਲਈ ਇਕ ਟਰੱਸਟ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹਿੰਦੂ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਾਹੌਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੇਪਰ ਬਾਂਦੇ ਮਾਤਰਮ ਲਈ 3000 ਰੁਪਏ ਵੀ ਦਿੱਤੇ। ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਟਰੱਸਟ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਮਹੰਤ ਨੇ ਫਿਰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਾਰੇ ਟਰੱਸਟੀ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਕਾਲੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਕੌਣ ਲਵੇਗਾ? ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਟਰੱਸਟੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਨਿਰਾਸ਼ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਮਹੰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ। ਝੱਬਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਖਬਰ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਭੇਜੀ ਕਿ ਮਹੰਤ ਨਰੈਣ ਦਾਸ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਮਹੰਤਾਂ ਨੇ ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਮਿਸਟਰ ਕਿੰਗ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਲਈ 50,000 ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਪੱਤਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮਹੰਤ ਆਪਣੀਆਂ ਤਨਖਾਹਾਂ ਲਈ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਅਕਾਲੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਮਹੰਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਦਾਲਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਵਕੀਲ ਸਰਦਾਰ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਪੰਥਕ ਕੰਟਰੋਲ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਅਚਾਨਕ ਰੁਕ ਜਾਵੇਗੀ।

When the news of an assault on a minor Sindhi girl by a Pujar inside Gurdwara Janam Asthan reached Jhabbar and his associates, Bhai Balwant Singh related another pathetic story of assault by the Udassi Sadhus on six women of Layall Pur district, who had come to pay respects at the Gurdwara but had to stay in the Gurdwara per force for the night.

ਜਦੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪੁਜਾਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਨਾਬਾਲਗ ਸਿੰਧੀ ਲੜਕੀ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਾਇਲ ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਛੇ ਔਰਤਾਂ ‘ਤੇ ਉਦਾਸੀ ਸਾਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਮਲੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਰਸਯੋਗ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਪਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ।

Founding of Shiromani Akali Dal (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ)

After possession of Gurdwara Punja Sahib, a meeting of the Gurdwara committee took place at Amritsar, of January 24, 1921. After Asi Di Var Kirtan, Jhabbar related some incidents which had occurred during their stay at Gurdwara Punja Sahib. He reiterated his earlier proposal for constitution of a permanent Jatha of 200 devout Sikhs who could be readily available for emergency requirements during the Gurdwara Reform Movement. The proposal was unanimously approved under the nomenclature of Akali Dal. After some discussion, this formed the basis of the future Shiromani Akali Dal.

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 24 ਜਨਵਰੀ, 1921 ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੋਈ। ਅਸੀ ਦੀ ਵਾਰ ਕੀਰਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ ਵਾਪਰੀਆਂ ਕੁਝ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ। ਸਾਹਿਬ। ਉਸਨੇ 200 ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਥਾਈ ਜਥੇ ਦੇ ਗਠਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲੋੜਾਂ ਲਈ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਉਪਲਬਧ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਨਾਮਕਰਨ ਤਹਿਤ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਕੁਝ ਚਰਚਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ।

Possession of Gurdwara Tarn Taran Sahib (ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ)

A meeting of the Gurdwara committee took place at the first floor of Akal Takht Sahib on January 26, 1921. Gurbani Kirtan was being recited at the ground floor among the congregation. A deputation of Sikhs arrived from Tarn Taran and related the woeful tales of Gurdwara mis-management by the Mahants. They informed the Sangat how two Nihangs were beaten who recited Gurbani Shabads in the Gurdwara premises. How a Pujari misbehaved with the daughter of a respectable local Sikh family. They drowned in the holy tank son of Bhai Sant Singh, secretary local Singh Sabha by placing a stone around his neck. The Pujaris were clean shaven, used tobacco and misused Gurdwara funds in drinking and debauchery. Also, the Pujaris were members of Arya Samaj and one of them was secretary of hat body. Finally, they prayed to the Sangat to resume control of Tarn Taran Gurdwara and rescue them from the clutches of immoral Mahants, as the Panth had done in the case of a Brahmin woman from the hands of Pathan ruler of Kasur, after her husband’s prayer at Sri Akal Takht Sahib.

26 ਜਨਵਰੀ 1921 ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਹੋਈ। ਤਰਨਤਾਰਨ ਤੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਡੈਪੂਟੇਸ਼ਨ ਆਇਆ ਅਤੇ ਮਹੰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਦੁਰ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀਆਂ ਦੁਖਦਾਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹਦੂਦ ਅੰਦਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੋ ਨਿਹੰਗਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਪੁਜਾਰੀ ਨੇ ਇੱਕ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸਥਾਨਕ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਧੀ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ। ਉਹ ਭਾਈ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੈਕਟਰੀ ਸਥਾਨਕ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਗਲ ਵਿੱਚ ਪੱਥਰ ਰੱਖ ਕੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਏ। ਪੁਜਾਰੀ ਕਲੀਨ ਸ਼ੇਵ ਸਨ, ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਕੇ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਨਾਲ ਹੀ, ਪੁਜਾਰੀ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈਟ ਬਾਡੀ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਸੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਮੁੜ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅਨੈਤਿਕ ਮਹੰਤਾਂ ਦੇ ਚੁੰਗਲ ਤੋਂ ਛੁਡਾਉਣ ਲਈ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੰਥ ਨੇ ਕਸੂਰ ਦੇ ਪਠਾਨ ਸ਼ਾਸਕ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਔਰਤ ਦੇ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ।

Such was the deep impression on the minds of the congregation after listening to the catalogue of crimes of the Mahants, that the Sangat performed Ardas to take control of the shrine without discussing its pros and cons among themselves and even without consulting the Gurdwara committee present on the first floor. When the committee members came down to the ground floor Ardas had already been performed by the Sangat. This was resented by some Committee members who advised further discussion and taking certain precautions. But Jathedar Bhuchar and Jhabbar both argued that since the Ardas had been performed at Sri Akal Takht Sahib, it should be honoured. Besides, the circumstances leading to the performance of Ardas were genuine. Jhabbar’s Jatha from Gurdwara Sacha Sauda was sent for which arrived the following day with 22 members.

ਮਹੰਤਾਂ ਦੇ ਜੁਰਮਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਸੁਣ ਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ‘ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ਕਿ ਸੰਗਤ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਬਿਨਾਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਕੀਤੇ ਫ਼ਾਇਦੇ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਹਾਜ਼ਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕੀਤੀ। ਪਹਿਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ. ਜਦੋਂ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ ਹੇਠਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ’ਤੇ ਆਏ ਤਾਂ ਸੰਗਤ ਵੱਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਇਸ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜਤਾਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਵਰਤਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਜਥੇਦਾਰ ਭੁੱਚਰ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਕਿਉਂਕਿ ਅਰਦਾਸ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਅਰਦਾਸ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਲਈ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਾਲਾਤ ਸੱਚੇ ਸਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਤੋਂ ਝੱਬਰ ਦਾ ਜਥਾ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਜੋ ਅਗਲੇ ਦਿਨ 22 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਿਆ।

A hundred member Jatha reached Tarn Taran before sunrise on the following day. Asa Di Var Kirtan was being recited in the holy shine. The Jatha, after paying obeisance to Guru Granth Sahib, took their seats inside the Gurdwara. The local Sangat also came after the news of Jatha’s arrival spread. After Ardas a Pujari addressed the Sangat and said, ” Jathedar Bhuchar and Jhabbar have arrived with their Jatha. They take possession of Gurdwaras from Mahants. They have already taken possession of Gurdwara Punja Sahib, but they should understand that the managers of this shrine are not simple Mahants and Pujaris. They too had taken Khande da Amrit. They are one thousand in the town. They learned about the Jatha’s intention yesterday and have made preparations to meet the situation. The moment they interfere with the arrangements here, they would understand the consequences of their interference.

ਸੌ ਮੈਂਬਰੀ ਜਥਾ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਰਨਤਾਰਨ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਥੇ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਉਪਰੰਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੈਠ ਕੇ ਬੈਠ ਗਏ। ਜਥੇ ਦੀ ਆਮਦ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਫੈਲਦਿਆਂ ਹੀ ਸਥਾਨਕ ਸੰਗਤ ਵੀ ਆ ਗਈ। ਅਰਦਾਸ ਉਪਰੰਤ ਇੱਕ ਪੁਜਾਰੀ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਜਥੇਦਾਰ ਭੁੱਚਰ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਸਮੇਤ ਪਹੁੰਚੇ ਹਨ। ਉਹ ਮਹੰਤਾਂ ਤੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਸਧਾਰਨ ਮਹੰਤ ਅਤੇ ਪੁਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਖੰਡੇ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਹਨ. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੱਲ੍ਹ ਜਥੇ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕਰ ਲਈਆਂ ਹਨ। ਜਿਸ ਪਲ ਉਹ ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਦਖ਼ਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਰਨਗੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਸਮਝ ਜਾਣਗੇ।

Jhabbar retorted in reply that they had not come to take control of the shrine, for, it had already been taken over by the Panth by virtue of the fact that the Sarbrah for Sri Harmandar Sahib, Sri Akal Takht Sahib and Baba Atal Sahib and Gurdwara Tarn Taran Sahib was the same. Therefore, in law, the possession of this Gurdwara had already been with the Panth. They had come to remove the anti- Sikh and immoral practices in the shrine and to restore Sikh Rehat Maryada in the Gurdwara. They too had come prepared and Pujari Sant Singh should also clearly understand this position. Pujari Sant Singh again stood up and said that after listening to Jathedar Jhabbar they welcomed the Jatha. They themselves wanted improvements in the Gurdwara management but felt helpless.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਏ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਪੰਥ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਸਰਬਰਾਹ। ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਹੀ ਸੀ. ਇਸ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੰਥ ਕੋਲ ਸੀ। ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਅਤੇ ਅਨੈਤਿਕ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਆਏ ਸਨ। ਉਹ ਵੀ ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਪੁਜਾਰੀ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪੁਜਾਰੀ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਫਿਰ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਥੇ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਖੁਦ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਬੇਵੱਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਸਨ।

Ardas was performed and the congregation dispersed Bhai Mohan Singh Vaid, Bhai Sunder Singh and Bhai Sant Singh provided accommodation to the Jatha in the Bunga of village Dhotian. Bhai Mohan Singh Vaid spoke to some of the level headed Pujaris and brought home to their minds the legal position regarding Panthic control over the shrine given in writing by the Government and advised compromise which was agreed upon and documented. But under the facade of compromise, the Pujaris sent messages to their paid hooligans in the neighbouring villages. On the other hand devout Sikhs also began pouring in the town and the holy complex. By evening six to seven thousand Sikhs had arrived to help the Jatha Sardar Amar Singh Jhabal and his brother Sardar Jaswant Singh also arrived.

ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ, ਭਾਈ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਥੇ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਢੋਟੀਆਂ ਦੇ ਬੁੰਗੇ ਵਿਚ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਨੇ ਕੁਝ ਪੱਧਰ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ ਪੰਥਕ ਨਿਯੰਤਰਣ ਬਾਰੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪਰ ਸਮਝੌਤਾ ਦੇ ਨਕਾਬ ਹੇਠ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਤਨਖਾਹਦਾਰ ਗੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖ ਵੀ ਨਗਰ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਣ ਲੱਗੇ। ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਛੇ ਤੋਂ ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ ਸਿੱਖ ਜਥੇ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਝਬਾਲ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਸਰਦਾਰ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਨ।

The congregation took their seats between Darbar Sahib and Bunga Dhotian After Reb Ras prayer was over, the Pujari sitting in Tabeb of Guru Granth Sahib was removed and a member of the Jatha was installed in his place. Then fight began between he two parties. The Pujaris threw brick bats from the house tops seriously injuring many in the congregation. More serious hand to hand fights were going on inside the shrine using sharp edged weapons. For sometime the Pujaris and their hooligans stood their ground but ultimately many of them being heavily drunk, succumbed before the devout Khalsa After the dispersal of the Pujaris and their helpers, the entire premises were washed clean. In the morning Asa Di Var Kirtan was performed. Local Sangat including the respectables came to the Gurdwara in large numbers d Jhabbar asked the wounded members of the Jatha to immediately leave the premises to avoid being recognized as participants in the fight. A first information report against the Pujaris had been recorded at night. In the meantime Bhai Hukam Singh who had received serious injuries died during the night. After two days Bhai Hazara Singh also expired. Thus with the martyrdom of two Gursikhs and seventeen others wounded some seriously, control of this holy shrine personally built by the fifth Guru Arjan Dev, was assumed by the Panth. After constituting a local managing committee. Jathedar Bhuchar, Jhabbar and the Jatha returned to Amritsar.

ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਬੁੰਗਾ ਢੋਟੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਪਣੀ ਸੀਟ ਸੰਭਾਲ ਲਈ, ਰੈਬ ਰਾਸ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਤਾਬ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਪੁਜਾਰੀ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਜਥੇ ਦਾ ਇਕ ਮੈਂਬਰ ਬਿਠਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਵਿਚ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਘਰ ਦੇ ਉਪਰੋਂ ਇੱਟਾਂ ਰੋੜੇ ਸੁੱਟੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਗਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਤਿੱਖੇ ਧਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੱਥੋਂ-ਹੱਥੀਂ ਲੜਾਈਆਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁੰਡੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹੇ ਪਰ ਆਖਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਾਬੀ ਹੋ ਕੇ, ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਖਾਲਸੇ ਅੱਗੇ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਗਏ, ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹਾਇਕਾਂ ਦੇ ਖਿੰਡੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਰਾ ਅਹਾਤਾ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸਵੇਰੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਥਾਨਕ ਸੰਗਤਾਂ ਸਮੇਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚੀ ਡੀ ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਥੇ ਦੇ ਜ਼ਖਮੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਭਾਗੀਦਾਰ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਤੁਰੰਤ ਇਮਾਰਤ ਛੱਡਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪਹਿਲੀ ਸੂਚਨਾ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਏ ਭਾਈ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਤੇ ਸਤਾਰਾਂ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਣ ਨਾਲ, ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪੰਥ ਦੁਆਰਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਥਾਨਕ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਸ. ਜਥੇਦਾਰ ਭੁੱਚਰ, ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਜਥਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਰਤ ਆਏ।

Panthic Control over Guru Ka Bagh Gurdwara (ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ ਪੰਥਕ ਕੰਟਰੋਲ)

On learning about taking over control of Tarn Taran Gurdwara by the Panth, people came to Akal Takht Sahib from far and wide and met Jathedar Jhabbar. Some residents of village Ghukewali and its neighbourhood had also come. They too explained the immoral doings and anti-Sikh rituals being performed by the Mahant of Guru Ka Bagh Gurdwara and requested taking over control of the shrine by the Panth. Jhabbar discussed the matter with his Jatha and agreed to the proposal. Jhabbar with his 50 members Jatha reached the Guru Ka Bagh Gurdwara via Amritsar on January 31, 1921.

ਤਰਨਤਾਰਨ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪੰਥ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈਣ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ’ਤੇ ਲੋਕ ਦੂਰੋਂ-ਦੂਰੋਂ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਪੁੱਜੇ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਪਿੰਡ ਘੁੱਕੇਵਾਲੀ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਕੁਝ ਵਸਨੀਕ ਵੀ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਮਹੰਤ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਅਨੈਤਿਕ ਕੰਮਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਰਮ ਕਾਂਡਾਂ ਦੀ ਵੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪੰਥ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਝੱਬਰ ਆਪਣੇ 50 ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਨਾਲ 31 ਜਨਵਰੀ 1921 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹੁੰਚਿਆ।

The people in the area enthusiastically joined them in the Gurdwara, Jhabbar addressed the audience and spoke in detail about the mismanagement in the Gurdwara as was explained to him by the local people at Amritsar earlier, and asked about their views about it. The people in general confirmed what was said by Jathedar Jhabbar. On conclusion of the meeting, the Jatha went inside the Gurdwara and paid their respects to Guru Granth Sahib. Jhabbar asked the Jatha to turn out of the Gurdwara every worker of the Mahant. As it was already late, turning out of the Mahant was postponed to the next morning. The Jatha remained in the Gurdwara Jhabbar passed the night at village Ghukewali.

ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਪੁੱਛੇ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਜਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਦੀ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਥੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਮਹੰਤ ਦੇ ਹਰ ਕਾਰਕੁਨ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਮੋੜ ਦੇਣ। ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ, ਮਹੰਤ ਦਾ ਬਾਹਰ ਆਉਣਾ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਤੱਕ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਥੇ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਝੱਬਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਪਿੰਡ ਘੁੱਕੇਵਾਲੀ ਵਿਖੇ ਰਾਤ ਗੁਜ਼ਾਰੀ।

During the night the Mahant sent his emissaries to some local respectables to intervene with the Jatha on his behalf. In the morning when Jhabbar reached the Gurdwara, Sardar Amar Singh Jhabal had already arrived. Last evening Langar arrangements for the Jatha could not be made. But in the morning Langar preparations by the villagers began. The morning public meeting began and Jhabbar asked whether Mahant should be removed. The congregation gave full support for the removal of the Mahant. Sardar Amar Singh intervened to say that if the Mahant submitted to Panthic conditions regarding the Gurdwara management, he should be allowed to continue. Jhabbar replied that once he must be dispossessed. In case he agreed to observe the Panthic Rebat Maryada in the shrine.

ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਮਹੰਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੂਤ ਕੁਝ ਸਥਾਨਕ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਭੇਜੇ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਜਥੇ ਨਾਲ ਦਖਲ ਦੇਣ। ਸਵੇਰੇ ਜਦੋਂ ਝੱਬਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਝਬਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਬੀਤੀ ਸ਼ਾਮ ਜਥੇ ਲਈ ਲੰਗਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਪਰ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਲੰਗਰ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਸਵੇਰ ਦੀ ਜਨਤਕ ਮੀਟਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਪੂਰਾ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦਖਲ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮਹੰਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਬੰਧੀ ਪੰਥਕ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਬੇਦਖ਼ਲ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਪੰਥਕ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ।

He should go to Sri Akal Takht Sahib and bring Hukamnama for his restoration as manager, it would be obeyed. Sardar Amar Singh said that going over to Akal Takht Sahib was time consuming. They could have his statement agreeing to introduce Panthic Rehat Maryada in the Gurdwara. He soon brought such a writing on a plain paper. It was stated therein that he had surrendered full control of the Gurdwara to the Panth and that in future, he would always abide by the instructions of the committee of this Gurdwara. Jhabbar again objected to this on the grounds that the writing had no value in law, as being not drawn up on a stamped paper. Besides, if he is not dispossessed once, he continues to be in possession of the shrine. At least he should be turned out for a week.

ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਮੈਨੇਜਰ ਵਜੋਂ ਬਹਾਲੀ ਲਈ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣ, ਇਸ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਜਾਣਾ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਪੰਥਕ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਆਪਣਾ ਬਿਆਨ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਸਾਦੇ ਕਾਗਜ਼ ‘ਤੇ ਅਜਿਹੀ ਲਿਖਤ ਲੈ ਆਇਆ। ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪੂਰਾ ਕੰਟਰੋਲ ਪੰਥ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਵੀ ਉਹ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਗੇ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਫਿਰ ਇਸ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਕਿ ਲਿਖਤ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਟੈਂਪਡ ਪੇਪਰ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਉਲੀਕੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜੇਕਰ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹਟਾਇਆ ਜਾਂਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਲਈ ਬਾਹਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ।

At this S. Amar Singh lost his cool and said that Jathedar Jhabbar was not paying any heed to the local opinion of even those who were equally anxious to introduce reforms in the Gurdwaras. Jhabbar then relented and observed that though Sardar Amar Singh was in the wrong, he would not insist in the Mahant being turned out. Turning to the Sangat he asked them to be vigilant in future and prayed to Sat Guru to help the Mahant give up his old vices and follies. Jhabbar returned to Amritsar and placed the Mahant’s writing on the records of the Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee.

ਇਸ ‘ਤੇ ਸ: ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੌਂਸਲੇ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਥਾਨਕ ਰਾਏ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ, ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਸਨ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਫਿਰ ਝਿਜਕਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਗਲਤ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ। ਸੰਗਤ ਵੱਲ ਮੁੜਦੇ ਹੋਏ ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮੂਰਖਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ। ਝੱਬਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮਹੰਤ ਦੀ ਲਿਖਤ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਉੱਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ।

Possession of Gurdwara Bawe Di Ker (ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਵੇ ਦੀ ਕੇਰ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ)

Jhabbar along with his Jatha took control of three Gurdwaras Bawe Di Ker, Machhike and Maharani Nakayan at Sheikhupura between February 10 and 12, 1921.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਨਾਲ 10 ਤੋਂ 12 ਫਰਵਰੀ 1921 ਦਰਮਿਆਨ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਵਿਖੇ ਤਿੰਨ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਾਵੇ ਦੀ ਕੇਰ, ਮਾਛੀਕੇ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਨਾਕਾਯਨ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਲੈ ਲਿਆ।

Gurdwara Janam Asthan Nankana Sahib (ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ)

In a meeting of the Gurdwara committee at Amritsar, in early February 1921, Jhabbar related some of the heinous incidents which had occurred in the Janam Asthan Gurdwara Nankana Sahib as reported to his Jatha by Bhai Waryam Singh and Avtar Singh. Jhabbar narrated how a retired session judge of Sindh had come on pilgrimage of Punjab Gurdwaras with his 30 members family and first of all reached Gurdwara Janam Asthan. When one of the family minor girl was assaulted by a Pujari, the family immediately went out of the Gurdwara fearing further mischief. But the goondas of Mahant Narain Das again dragged the girl inside the shrine. The family spent the wintry night under trees in extreme agony and helplessness. In the early hours of the morning the family received a message from the Mahant that if they quietly reached the railway station, the girl would be restored to them. The unfortunate pilgrims complied, Thoroughly shaken and demoralized in spirits they returned home, He also explained about the assault on six women of Layall Pur district in the Gurdwara and the treatment meted out to Bhai Buta Singh of Pothohar area. Finally Jhabbar requested permission of the committee to take possession of the Gurdwara adding that he needed neither men nor money.

ਫ਼ਰਵਰੀ 1921 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਵਾਪਰੀਆਂ ਕੁਝ ਘਿਨਾਉਣੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਿੰਧ ਦਾ ਇੱਕ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਸੈਸ਼ਨ ਜੱਜ ਆਪਣੇ 30 ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਆਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨਾਬਾਲਗ ਲੜਕੀ ਦੀ ਕਿਸੇ ਪੁਜਾਰੀ ਵੱਲੋਂ ਕੁੱਟਮਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਹੋਰ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਅਨਸਰਾਂ ਦੇ ਡਰੋਂ ਤੁਰੰਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਪਰ ਮਹੰਤ ਨਰਾਇਣ ਦਾਸ ਦੇ ਗੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਖਿੱਚ ਲਿਆ। ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਦਰਖਤਾਂ ਹੇਠ ਬੇਹੱਦ ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਬੇਵਸੀ ਵਿੱਚ ਕੱਟੀਆਂ। ਸਵੇਰੇ ਤੜਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮਹੰਤ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਚੁੱਪਚਾਪ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਤਾਂ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬਹਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਬਦਕਿਸਮਤ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ, ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿੱਲ ਕੇ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਗਏ, ਉਸਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਲਾਇਲ ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਛੇ ਔਰਤਾਂ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਪੋਠੋਹਾਰ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਭਾਈ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਲਾਜ ਬਾਰੇ ਵੀ ਦੱਸਿਆ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਝੱਬਰ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਲੈਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਆਦਮੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੈਸੇ ਦੀ।

Justice Nihal Singh of Patiala High Court observed that the situation in Gurdwara Janam Asthan as explained was chaotic and was no longer tolerable. The Panth should act unitedly in this crusade and a date should be fixed for the purpose.

ਪਟਿਆਲਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਸਟਿਸ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਵਾਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਬਰਦਾਸ਼ਤਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪੰਥ ਨੂੰ ਇਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕਜੁੱਟ ਹੋ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਇੱਕ ਮਿਤੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

After some discussion it was decided that a Panthic congregation be held at Nankana Sahib on march 4 to 6, 1921. A Langar sub-committee for this purpose was constituted. On receiving this information, Mahant Narain Dass sent two Mahants well known to Jhabbar at Gurdwara Khara Sauda who did their best to dissuade Jhabbar from proceeding further in holding the convention, which he declined. However, Jhabbar offered liberal compensation if the Mahant was prepared for a compromise, and handing over the shrine to the Panth. The Mahant would have to discuss this with Jhabbar personally so that he could put up the proposal before the Gurdwara Committee.

ਕੁਝ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ 4 ਤੋਂ 6 ਮਾਰਚ 1921 ਨੂੰ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪੰਥਕ ਇਕੱਤਰਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਲੰਗਰ ਸਬ-ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲਣ ‘ਤੇ ਮਹੰਤ ਨਰਾਇਣ ਦਾਸ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਾਰਾ ਸੌਦਾ ਵਿਖੇ ਦੋ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਮਹੰਤ ਭੇਜੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਸੰਮੇਲਨ ਕਰਵਾਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਦਾਰ ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਜੇਕਰ ਮਹੰਤ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਪੰਥ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਝੱਬਰ ਨਾਲ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖ ਸਕਣ।

Jhabbar was on his way to Amritsar to attend a Gurdwara committee meeting when Mahant Sunder Das met him at the Lahore railway station. He took Jhabbar where Mahant Narian Dass was putting up. They talked about the matter for half an hour. The Mahant agreed to hand over the Gurdwara to the Panth. Jhabbar came out of the house and found Mahant’s two armed body guards Ranjha and Rahina standing at the gate.

ਝੱਬਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਮਹੰਤ ਸੁੰਦਰ ਦਾਸ ਲਾਹੌਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਉਹ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਲੈ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਮਹੰਤ ਨਰਾਇਣ ਦਾਸ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ‘ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ। ਮਹੰਤ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਪੰਥ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਮਹੰਤ ਦੇ ਦੋ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਾਡੀ ਗਾਰਡ ਰਾਂਝਾ ਅਤੇ ਰਹੀਨਾ ਨੂੰ ਗੇਟ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਦੇਖਿਆ। ਇਹ ਪੁਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ ਕਿ ਉਹ ਮਹੰਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਨ ਜਾਂ ਝੱਬਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਹੰਤ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਪੰਥ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਅਗਲੇਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਇੱਕ ਸਬ-ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਪੱਟੀ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਜੋਧ ਸਿੰਘ, ਸਰਦਾਰ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ, ਸਰਦਾਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸਮੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

On February 7-9, the annual fair was to be held at Gurdwara Sacha Sauda and Mahant Narain Das was asked to come and discuss the compromise terms with the Panthic leaders. He did not come personally but sent Sardar Sahib Singh Mann and Devi Dayal of Nankana Sahib to inform that some other date may be fixed in some other town. They informed Jhabbar that he was afraid of coming over to Gurdwara Sacha Sauda and that he had collected a good number of criminals for his protection. February 14, 1921, was fixed for the next meeting at the residence of Sardar Buta Singh at Sheikhupura. Jhabbar waited for the whole day there, but instead of coming himself, he sent Mahant Jiwan Das by the evening train to inform Jhabbar to meet him at Lahore next morning.

7-9 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਵਿਖੇ ਸਾਲਾਨਾ ਮੇਲਾ ਹੋਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮਹੰਤ ਨਰੈਣ ਦਾਸ ਨੂੰ ਪੰਥਕ ਆਗੂਆਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਸ਼ਰਤਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਆਏ ਸਨ ਪਰ ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਅਤੇ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੇਵੀ ਦਿਆਲ ਨੂੰ ਇਹ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਗਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਤਰੀਕ ਤੈਅ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਆਉਣ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਪਰਾਧੀ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਸਨ। 14 ਫਰਵਰੀ 1921 ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਵਿਖੇ ਅਗਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਉਥੇ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਆਪ ਆਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਸਨੇ ਮਹੰਤ ਜੀਵਨ ਦਾਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ।

Jhabbar and Sardar Buta Singh reached the office of Sardar Amar Singh Layall Gazette Lahore, and asked Mahant Jiwan Das to bring the Mahant there. Jhabbar’s informer Avtar Singh was at Mahant Narain Dass residence at Ram Gali. When he learned about Jhabbar’s arrival, he came to him. He informed that last night a meeting was held at the Mahant’s residence in Ram Gali Lahore, where he was present. He named local four Hindus and four or five jats of Majha region who participated in the meeting. The Mahant had agreed to pay rupees 1,50,000, to the 12 absconding murderers of Majha who would massacre four Sikh leaders engaged in compromise negotiations with the Mahant in a particular room in Gurdwara Janam Asthan premises on march 6 at the time of Sikh convention. Avtar Singh also explained the planning of assault in detail as to how the assailants would arrive on horses and after the massacre would escape on them. The leaders to be shot were Sardar Harbans Singh Attari, Professor Jodh Singh, Jathedar Bhuchar and Jhabbar, who were the most active in the Gurdwara Reform Movement. Finally he advised Jhabbar to be careful about Mahant’s machinations, particularly about his personal safety. Avtar Singh again reached Mahant Narain Das residence in Lahore. When another messenger was sent to bring the Mahant to Jhabbar, he informed that he was busy and could not come. On receiving this information, Jhabbar remarked that the rogue had gone back on his words. Now they too would formulate their own Plans. When asked what those plans would be. Jhabbar said that these would be revealed only to those who would plunge into action with them.

ਝੱਬਰ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਲਾਇਲ ਗਜ਼ਟ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਦਫਤਰ ਪਹੁੰਚੇ, ਅਤੇ ਮਹੰਤ ਜੀਵਨ ਦਾਸ ਨੂੰ ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਉਥੇ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਝੱਬਰ ਦਾ ਮੁਖਬਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਮਹੰਤ ਨਰਾਇਣ ਦਾਸ ਦੇ ਘਰ ਰਾਮ ਗਲੀ ਵਿਖੇ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਝੱਬਰ ਦੇ ਆਉਣ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਕੋਲ ਆਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬੀਤੀ ਰਾਤ ਮਹੰਤ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਰਾਮ ਗਲੀ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਮੀਟਿੰਗ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਹ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ | ਉਸ ਨੇ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਕ ਚਾਰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਜਾਟਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੇ। ਮਹੰਤ ਨੇ ਮਾਝੇ ਦੇ 12 ਭਗੌੜੇ ਕਾਤਲਾਂ ਨੂੰ 1,50,000 ਰੁਪਏ ਦੇਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਜੋ 6 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸੰਮੇਲਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਮਹੰਤ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰ ਰਹੇ ਚਾਰ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕਰਨਗੇ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਹਮਲਾਵਰ ਘੋੜਿਆਂ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਆਉਣਗੇ ਅਤੇ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰੀ ਜਾਣੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਜੋਧ ਸਿੰਘ, ਜਥੇਦਾਰ ਭੁੱਚਰ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਝੱਬਰ ਨੂੰ ਮਹੰਤ ਦੀਆਂ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਮੁੜ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਮਹੰਤ ਨਰਾਇਣ ਦਾਸ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ। ਜਦੋਂ ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਝੱਬਰ ਕੋਲ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਦੂਤ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲਣ ‘ਤੇ ਝੱਬਰ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਠੱਗ ਆਪਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਹ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣਗੇ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਕੀ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨਗੇ।

Jhabbar reached Gurdwara Sacha Sauda and informed the members of his Jatha of all the machinations of the Mahant, He also revealed that a Sanatan Sikh Conference was being held at Lahore on February 19 and 20 which would be attended by all the Mahants of Gurdwaras at Nankana Sahib. They were planning to constitute a committee of Udasi Sadhus as a counter measure against the Panthic Gurdwaras Reform Movement. If they succeeded in this, it would strengthen their position in the public as well as with the Government. It could also prove a hindrance in calling the Panthic Convention at Nankana Sahib on March 4-6. Another serious danger of Mahant’s conspiracy with the Majha absconding murderers was looming large on Jhabbar’s sensitive mind. He proposed, therefore, that they should take control of the Gurdwara on February 20.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਮਹੰਤ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ 19 ਅਤੇ 20 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਸਨਾਤਨ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਨਨਕਾਣਾ ਦੇ ਸਮੂਹ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਮਹੰਤ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ | ਸਾਹਿਬ। ਉਹ ਪੰਥਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਜੋਂ ਉਦਾਸੀ ਸਾਧਾਂ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਹ 4-6 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪੰਥਕ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਸੱਦਣ ਵਿਚ ਵੀ ਅੜਿੱਕਾ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਭਗੌੜੇ ਕਾਤਲਾਂ ਨਾਲ ਮਹੰਤ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਖ਼ਤਰਾ ਝੱਬਰ ਦੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਮਨ ‘ਤੇ ਮੰਡਰਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 20 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਲੈਣ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਰੱਖੀ।

Jhabbar also cautioned everyone to keep it a well guarded secret, otherwise the Gurdwara committee would not let them do it. They decided to form a local Jatha of about five thousand Sikhs including Bhai Lachhman Singh, Tehal Singh, Sant Teja Singh and Bhai Buta Singh who always insisted to be included in the crusade on Gurdwara Janam Asthan. The plan was unanimously approved by the Jatha Bhai Buta Singh was summoned and informed of the Plan on February 16. Three points were stressed on him: a) to keep it secret, b) that their Jatha should assemble at some point twelve kos from Nankana Sahib on the evening of February 19 and meet Jhabbar’s Jatha in the small hours of February 20 at Nankana Sahib near the brick kilns; c) that Bhai Buta Singh should arrange some bamboo stair cases which could be used in case of need.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਪਤ ਰੱਖਣ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਦੇਵੇਗੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ, ਟਹਿਲ ਸਿੰਘ, ਸੰਤ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਜਥਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਹਮੇਸ਼ਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਥੇ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 16 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਸੱਦ ਕੇ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਸ ‘ਤੇ ਤਿੰਨ ਨੁਕਤਿਆਂ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ: a) ਇਸ ਨੂੰ ਗੁਪਤ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਅ) ਇਹ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਥਾ 19 ਫਰਵਰੀ ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਬਾਰਾਂ ਕੋਹ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ 20 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇੜੇ ਝੱਬਰ ਦੇ ਜਥੇ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਭੱਠੇ; c) ਕਿ ਭਾਈ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੁਝ ਬਾਂਸ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲੋੜ ਪੈਣ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

A message was received from Bhai Lachhman Singh Dharowali that Jhabbar should meet him at 1 A.M. on February 17 at Dhaba Singh railway station. Jhabbar reached there by train on time, The entire programme was reconfirmed with Bhai Lachhman Singh and Bhai Tehal Singh. Their Jatha would start from Dharowali on 19^th evening and meet Jhabbar’s Jatha at Chander Kot Canal bridge on early morning of February 20. It was further decided that Jhabbar would telegraphically inform Bhai Sant Singh Bajaj of Sangla on the morning of the 19th confirming the programme in code words “blanket found” and in case of some emergency change, message would be “blanket not found”

ਭਾਈ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਧਾਰੋਵਾਲੀ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਆਇਆ ਕਿ ਝੱਬਰ ਨੂੰ 1 ਵਜੇ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। 17 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਢਾਬਾ ਸਿੰਘ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਡੀ. ਝੱਬਰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਰੇਲਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਉਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ, ਭਾਈ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਟਹਿਲ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੁਬਾਰਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਥਾ 19ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਧਾਰੋਵਾਲੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ 20 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ ਚੰਦਰ ਕੋਟ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪੁਲ ’ਤੇ ਝੱਬਰ ਦੇ ਜਥੇ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ। ਇਹ ਵੀ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਝੱਬਰ 19 ਤਰੀਕ ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਸਾਂਗਲਾ ਦੇ ਭਾਈ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਜਾਜ ਨੂੰ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਫੀ ਰਾਹੀਂ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਕੋਡ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨਗੇ “ਕੰਬਲ ਮਿਲਿਆ” ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, “ਕੰਬਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ” ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

A telegram was received at Gurdwara Sacha Sauda on the 18th night that Sardar Teja Singh Samundari and Master Tara Singh were traveling by train and that Jhabbar should see them at Chuhar Kana railway station. Jhabbar realized that they were coming to stop their programme of action. He, therefore, avoided going personally and instead sent his confidant Bhai Sucha Singh to meet the leaders Jhabbars apprehensions proved correct.

18 ਤਰੀਕ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਤਾਰ ਮਿਲੀ ਕਿ ਸਰਦਾਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸਮੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਰੇਲਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੂਹੜ ਕਾਨਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਵੇਖਣਾ ਹੈ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਐਕਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਪਾਤਰ ਭਾਈ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ, ਝੱਬਰ ਦੇ ਖਦਸ਼ੇ ਸਹੀ ਸਾਬਤ ਹੋਏ।

By mid-day of February 19 about three thousand members of Jhabbars Jatha had reached Gurdwara Sacha Sauda. Almost at the same time arrived Bhai Dalip Singh and Sardar Jaswant Singh Jhabal and conveyed the verbal Hukam? by the Panthic leaders, Sardar Teja Singh Samundari, Master Tara Singh, Sardar Amar Singh Jhabal, and Sardar Sardul Singh Kaveeshar, not to take the Jatha to Gurdwara Janam Asthan on the 20th.

19 ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ ਝੱਬਰਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਮੈਂਬਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਲਗਭਗ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਝਬਾਲ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਹੁਕਮ ਸੁਣਾਇਆ? ਪੰਥਕ ਆਗੂਆਂ ਸਰਦਾਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸਮੁੰਦਰੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ, ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਝਬਾਲ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਸਰਦੂਲ ਸਿੰਘ ਕਵੀਸ਼ਰ ਵੱਲੋਂ ਜਥੇ ਨੂੰ 20 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਨਾ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਐਲਾਨ।

Jhabbar informed them that by that time the Sikhs of Sheikhupura and Layall Pur districts after full preparations were ready to take control of the Gurdwara. The Panthic Hukam was the result of lack of information of Mahants machinations by the leaders. He particularly told them in minutest details of likely bloodshed at the time of Panthic Convention on March 6 at the hands of Majha absconders. He also told them that the mutually arranged programme with Bhai Lachhman Singh and Bhai Tehal Singh was reconfirmed telegraphically that morning. Jhabbar assured the leaders that possession of the shrine would be taken by next morning. In case Jhabbar’s Jatha did not go there, DharowaliJatha of Bhai Lachhman Singh would certainly reach there and would suffer casualties at the hands of the Mahant’s hooligans Sant Teja Singh had already reached Sacha Sauda Gurdwara that morning. He agreed with Jhabbar what was explained by him but observed that non compliance of Panthic Hukam was against the norms of disciplined organizations. His own Jatha had already decided that they would join only if permitted by the Panth. Bhai Dalip Singh intervened and said that he personally undertook the responsibility to infotm and ensure that the Dharowali , Jatha did not go to Gurdwara Janam Asthan.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਅਤੇ ਲਾਇਲ ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਿਆਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ। ਪੰਥਕ ਹੁਕਮਰਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮਹੰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾ ਹੋਣ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 6 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਪੰਥਕ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਮਾਝੇ ਦੇ ਭਗੌੜਿਆਂ ਹੱਥੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ੂਨ-ਖ਼ਰਾਬੇ ਦੇ ਸੰਭਾਵੀ ਵੇਰਵੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਾਈ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਟਹਿਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਪਸੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਉਸੇ ਸਵੇਰ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਫੀ ਰਾਹੀਂ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਝੱਬਰ ਨੇ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਤੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਲੈ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਝੱਬਰ ਦਾ ਜਥਾ ਉੱਥੇ ਨਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਦਾ ਧਾਰੋਵਾਲੀ ਜਥਾ ਜ਼ਰੂਰ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਮਹੰਤ ਦੇ ਗੁੰਡਿਆਂ ਹੱਥੋਂ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਝੱਲੇਗਾ ਸੰਤ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਉਸ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਉਹ ਝੱਬਰ ਦੁਆਰਾ ਸਮਝਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਸੀ ਪਰ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਪੰਥਕ ਹੁਕਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਾ ਕਰਨਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ਹੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ ਜੇਕਰ ਪੰਥ ਦੀ ਆਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਭਾਈ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦਖਲ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਅਤੇ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਹੈ ਕਿ ਧਾਰੋਵਾਲੀ, ਜਥਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਨਾ ਜਾਵੇ।

On Jhabbar’s reiterating his viewpoint and expressing extreme anxiety about the safety of Dharowali Jatha at the hands of Mahant’s goondas, Sant Teja Singh said his last words, “Jhabbar fi, if in spite of such assurance as given by Bhai Dalip Singh you still insist on defying the Panthic Hukamnama, you would stand answerable to the Guru and the Panth?. .

ਝੱਬਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਮਹੰਤ ਦੇ ਗੁੰਡਿਆਂ ਹੱਥੋਂ ਧਾਰੋਵਾਲੀ ਜਥੇ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਅਤਿ ਚਿੰਤਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸੰਤ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਸ਼ਬਦ ਕਹੇ, ‘ਝੱਬਰ ਫਾਈ, ਜੇਕਰ ਭਾਈ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਅਜਿਹੇ ਭਰੋਸੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋ। ਪੰਥਕ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਪੰਥ ਨੂੰ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋਵੋਗੇ? ਝੱਬਰ ਨੇ ਤਿਆਗ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਥਕ ਹੁਕਮ ਦੀ ਸਾਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਭਾਈ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ, ਸਰਦਾਰ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਝਬਾਲ, ਸੰਤ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਝੱਬਰ ਦੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਥੇ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਲਈ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਚਾਰ ਘੋੜਸਵਾਰ ਭੇਜੇ ਗਏ।

Jhabbar informed the members of his Jatha of the changed . programme. He feared disaster in the Gurdwara next morning and felt that their services might be required again. However, he asked only one hundred members to stay and the remaining to go back to their villages. In case of need they would be informed. There was a great disappointment among them but they complied with the Jathedar’s decision.

ਝੱਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ. ਉਸਨੂੰ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਡਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਦੁਬਾਰਾ ਲੋੜ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੇ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਸੌ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਲੋੜ ਪੈਣ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਸੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਥੇਦਾਰ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ

The four horsemen reached Chandar Kot canal bridge and could not find the Jatha. They went in the direction from where the Jatha was to arrive but without success. Nankana Sahib was only four miles in the south from that point. They proceeded in that direction and sent Bhai Ram Singh to Chandar Kot canal bridge again Bhai Dalip Singh gave the letter by the leaders to Bhai Waryam Singh, Jhabbar’s informer, and sent him to the railway crossing from where the Jatha was to pass to the shrine with direction to hand over the Hukamnama letter to Bhai Lachhman Singh when the Jatha arrived.

ਚਾਰੇ ਘੋੜਸਵਾਰ ਚੰਦਰ ਕੋਟ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪੁਲ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਜਥੇ ਨੂੰ ਨਾ ਲੱਭ ਸਕੇ। ਉਹ ਉਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੋਂ ਜਥੇ ਨੇ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੀ ਪਰ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਉਸ ਥਾਂ ਤੋਂ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿਰਫ਼ ਚਾਰ ਮੀਲ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਸੀ। ਉਹ ਉਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਵਧੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਚੰਦਰ ਕੋਟ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪੁਲ ‘ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਈ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਗੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਝੱਬਰ ਦੇ ਮੁਖਬਰ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੱਤਰ ਦੇ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਰੇਲਵੇ ਕਰਾਸਿੰਗ ‘ਤੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਿੱਥੋਂ ਜਥੇ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਲੰਘਣਾ ਸੀ। ਜਥਾ ਪਹੁੰਚਣ ‘ਤੇ ਭਾਈ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਪੱਤਰ ਸੌਂਪਣ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਨਾਲ।

Bhai Lachhman Singh with a Jatha of 150 men and women, instead of reaching Chandar Kot canal bridge, crossed the canal at Mohlan bridge and took their way to Nankana Sahib. They sent two men to Chandar Kot to inform Jhabbar’s Jatha. Bhai Lachhman Singh and his Jatha waited for a while for Jhabbar’s Jatha near the brick kiln. Bhai Lachhman Singh again took a vow from the 130 member Jatha not to retaliate if attacked and to receive martyrdom as they had earlier pledged at the time of departure from Dharowali The Jathedar then asked the lady members not to accompany them further but instead go to Gurdwara Tamboo Sahib. Here, Bhai’Tehal Singh gave Rs18 from his pocket to Sardarni Lachhman Singh requesting her to perform Ardas after their martyrdom. Jathedar Dharowali performed the Ardas for the last time. “O Guru Nanak Thy devotees have come to have your Darshan with a yearning heart to wash the dirt of sins in your holy abode with their blood. Grant them the strength to fulfill their resolve and if it so pleases Thee, let Thy servants be blessed with the boon of martyrdom at your sacred feet.”

The Jatha was about to start for the Gurdwara when Bhai Waryam Singh came and delivered the letter to Bhai Lachhman Singh and informed that four horsemen were sent to locate them and deliver this letter so that the Jatha returned back.

Bhai Lachhman Singh glanced through its contents and explained to the Jatha what the letter was about. There was a brief exchange of views. Bhai Tehal Singh observed that they had just performed Ardas and sought Guru’s blessings for martyrdom at the altar of their faith, as was earlier done at the time of start of the Jatha at Dharowali. As for himself he had left his village only after such an Ardas. It would not be in keeping with the Sikh tradition to go back on it. Those who wanted to return in obedience to the Hukamnama, they might do so. Saying this, he walked towards the Gurdwara. Bhai Lachhman Singh and others repeatedly requested him to relent but he stuck to his Ardas. Thereupon, the whole Jatha followed him.

Bhai Waryam Singh hurried back to inform Bhai Dalip Singh By this ime Bhai Ram Singh horseman had also returned from Chander Kot bridge. He informed the Layall Pur Jatha to go back and beseeched them not to proceed further. He even tried his best to grapple Bhai Lachhman Singh in his atms. But nothing prevailed. Soon the Jatha entered the main gate of the shrine and bolted it from inside. Some of the devotees took their seats inside the Parkash Asthan. Others sat on the platform and the Bara Dari. Bhai Lachhman Singh sat in tabhe of Guru Granth Sahib and began reciting Gurbani.

The Mahant learned about the arrival of the Jatha on hearing their Sat Sri Akal slogan. Initially he was disappointed that the Jatha had after all captured the Gurdwara. But he soon learned that the devotees were a small body of men and that Jhabbar’s Jatha was not among them. He then ordered his hooligans to begin the general murderous assault. Himself, he rode on his horse and began making rounds of the shrine to find out if any more Jathas were arriving.

The Mahant had got information that the Jatha would enter the Gurdwara on the 19th. He had made preparations for the encounter with them inside and outside the Gurdwara. After waiting for the whole day he was convinced that the Jatha would not come. Therefore, with his companions he boarded the evening train for Lahore to attend the Udasi conference. Fate again intervened. A woman of Nankana Sahib saw the Mahant on the train and shouted out to inform him that the Sikhs with black turbans and kirpans had reached Bachiana. Mahant Narain Das and few others jumped out of the moving train. Others returned from the next railway station and began preparations for the occasion.

The Mahant’s goondas attacked the Jatha members with swords, spears, hatchets and firearms. Many devotees were cut to pieces on wooden planks. Indiscreet firing of gun shots continued killing and wounding many. Bhai Lachhman Singh was wounded and was tied to a bush beside the Parkash Asthan and burnt alive. Guru Granth Sahib received several gunshots.

Bhai Waryam Singh, Bhai Dalip Singh and Bhai Buta Singh were in the cotton mill of Sardar Uttam Singh when they heard gun shots being fired in the Gurdwara. Bhai Dalip Singh and Waryam Singh ran towards it. They saw the Mahant riding his horse. Bhai Dalip Singh rebuked the Mahant for the butchery going on. The Mahant shot him dead and his hooligans butchered Bhai Waryam Singh in no time. Thereafter, the dead and wounded were collected into piles and burnt after sprinkling tins of kerosene oil and bundles of wood. Mahant’s plan was to completely destroy the identity of the Jatha members and claim instead that the Sikhs had butchered the Mahant’s employees in the Gurdwara. Even their kirpans were carefully collected and thrown into a well.

But fate intervened and they forgot to remove the steel Karas from their hands which was proved during investigation Mahant’s employees began washing the floors of Parkash Asthan and Bara Dari. Earlier, when fighting began inside the Parkash Asthan, nine year old Darbara Singh was also there with his father Bhai Kehar Singh of Patiala State. Someone put the child inside an almirah and closed its doots. When the floors were now being washed, child Darbara Singh was crying and shouting loudly “I too wanted to be a martyr with my father”. When the almirah was opened the child repeated the same words again and again. Ladha Ram Pujari who was supervising the work of washing the premises, asked one of the employees, Kapur Singh, to take the child to his father. He dragged him out of the almirah and threw him into the burning piles of the martyrs.

District Engineer Sandhu was at Nankana Sahib on that day. He immediately informed the Deputy Commissioner, Mr. Currie, at Mangat Wala rest house. He came to the spot with a police sub-inspector but found himself unable to intervene for lack of sufficient force. He directed the sub-inspector to stay there and ensure that bodies of the martyrs were not consumed. Himself he went to the railway station and informed the Chief Secretary, Government of Punjab. By the time the Deputy Commissioner returned, only three bodies remained unburnt.

After the massacre, the Mahant sent word to Bhai Uttam Singh that after disposal of the dead bodies, he would deal with him soon. Bhai Uttam Singh had anticipated such a situation being a sympathizer and a helper of the crusaders. He took position at the roof of his house and drafted telegrams to Government and other several people, including Jathedar Jhabbar at Gurdwara Sacha Sauda. These were sent to the railway station which the station master, Sardar Karam Singh, issued to the addresses.

The March of Akali Dal Khara Sauda Bar

Jhabbar sent Bhai Sucha Singh to the market to get news about Nankana Sahib. It was Sunday, 11 A.M. Jhabbar noticed Bhai Dharam Singh Broker coming in great distress and imagined that all was not well at Nankana Sahib. Dharam Singh gave the telegram to Jhabbar which was read, “Bhai Dalip Singh and Bhai Lachhman Singh massacred. Mahant burning the Singhs alive with kerosene oil. We are at house. Reach at once. Uttam Singh.” The telegram was in the name of Jathedar Jhabbar. The Jatha members were about to eat Langar. Jhabbar immediately called up every member and performed Ardas. “Oh Sat Guru, our brethren have received martyrdom while trying to liberate Gurdwara Janam Asthan. Your devotees now get ready for this task. Thou grant us success failing which bless us with the boon of martyrdom.

The programme of action was chalked out. Nine horsemen and about forty members on foot left in different directions to give wide publicity in the villages and ask the devout Sikhs to reach Chander Kot canal bridge by night. Everybody should be armed. Forty two members walked on foot on the Gogera branch canal. Jhabbar after visiting some villages reached the rendezvous. Seventy year old Baba Sher Singh went round several villages covering 26 miles on foot. By 11 PM on February 20, about 1500 members reached Chandar Kot bridge. It was decided to pass the night there. Twenty members were put on guard while others slept. Around 1 am Jhabbar was informed that a car was coming from Chuhar Kana side. It was decided that the car should be made to halt by any means and guards were put up for the purpose. The car stopped. The occupants were Mahant Narain Das of Nankana Sahib’s uncle Mahant Deva Dass and four others.

Jhabbar asked everyone not to harm or abuse them In the darkness of the nightone of the car occupants escaped. Fearing that this man might return with some armed people and try to rescue his companions, they were bound down hand and foot and taken to a distance. As it was a cold night, their guards lighted fires of cotton sticks to warm themselves. Mahant Deva Dass thought that they were going to burn them alive. He appealed to the Singhs not to burn them and that he had rupees 8 lakhs which he would hand over. They should be taken to the Jathedar. Jhabbar, when informed. observed that they did not need his money and assured them of personal safety. Five Singhs took the car to Feroz rest house to locate the Jatha from village Bhikhi. Then they reached Jaranwala where a considerable number of volunteers had assembled. They were informed to reach Chandar Kot bridge. On return from the town they noticed police near the car. They left the car there and returned to Chandar Kot on foot.

On February 21, 1921, some eminent Sikhs including women reached Chander Kot bridge by mid day. Baba Kehar Singh Patt, Sardar Teja Singh Samundari and Mater Tara Singh reached from Amritsar. Local Sikhs arranged the Langar. The Jatha was formed One man was sent to Nankana Sahib to bring the latest news from there. On return he informed them that the Mahant and his goondas had been arrested and taken to Lahore. The Gurdwara was locked and was in Government control and guarded by a British army contingent of 150 men.

The Jatha reached Khipwala by 4 PM. Jhabbar requested the Sangat to go to Gurdwara Kiyara Sahib and addressed his Jatha, “Khalsa the Commissioner Lahore Division with a British contingent and six Sikh leaders have reached Nankana Sahib. The Mahant and his goondas have been arrested. The Gurdwara is under military siege. It is not known what has happened to the bodies of the martyrs. No one is allowed to go towards the Gurdwara. All approach roads are closed. We left Gurdwara Sacha Sauda after performing Ardas to take control of the shrine. The Jatha would proceed straight to the Gurdwara. The army contingent would stop us, but we shall not obey. No one can say how the situation then might develop. Jhabbar drew a line and firmly asked, “Those who would face the: army bullets and accept death, should cross the line?. Jathedar Jhabbar was arranging the Jatha in its final form when a man with a letter from Deputy Commissioner for Jhabbar arrived in a car. The letter stated, “I order you not to proceed further with the Jatha.” Jhabbar tore up the letter and threw it away. He told the man to inform the Deputy Commissioner that Jhabbar would soon be reaching with the Jatha.

Eleven Jathas of two hundred volunteers each were formed led by their respective leaders on hotses and Jhabbar himself leading all. In this battle atray the warrior Singhs of Akali Jatha Khara Sauda Bar started from village Khipwala for Gurdwara Janam Asthan to face the army bullets. Every now and then Jhabbar would blow his whistle and the Jatha would resoundingly shout the Sat Sti Akal slogan When the Jatha reached half way, Sardar Mehtab Singh came riding a horse and met Jhabbar weeping and scarcely able to speak, He muttered, Jhabbar do not proceed further. The British contingent with machine guns has already taken positions. A general massacre took place yesterday. The Jatha would meet the same fate. Jhabbar replied that he himself had advised to take control of this shrine. This was not the time to-go back.

Jhabbar again called the entire Jatha in one line and addressed them for ten minutes. “Khalsa ji, now we are in the close range of machine guns. As soon as the shooting starts, you immediately run up. Those who fall down with bullets let them remain as they are. They would become martyrs. Others who survive, grapple with the soldiers and snatch away their guns. Not one of the soldiers should be left alive. Within minutes the Jatha again formed themselves into their earlier positions. Jhabbar again whistled and the Jatha responded with Sat Sri Akal slogan and the Jatha proceeded further.

Some Sikh leaders and four British officers and Commissioner, Lahore division, met the Jatha near the railway crossing. The Sikh leaders ere Sardar Harbans Singh Attari, professors Jodh Singh, Sardar Bahadur Mehtab Singh and Sardar Lal Singh of Lahore. The British officers were Mr. King, Commissioner Lahore Division, Mr. Emerson D.I.G., Lahore Range, Mr. Currie, D.C. Sheikhupur and an Army Major General.

Jhabbar was on his horse wearing a kirpan and a pear in hand The Sikh leaders and the British officers came forward. They exchanged Guru Fateh and the Jatha was asked to stop. But Jhabbar continued the march. Sardar Lal Singh, timber merchant of Lahore and an old personal friend, asked Jhabbar to listen to the Deputy Commissioner. Jhabbar stopped and on his blowing the whistle, the Jatha halted. Jhabbar dismounted from his horse and asked what the Deputy Commissioner had to say. The same order was reiterated by the Deputy Commissioner. Do not proceed further with the Jatha The army contingent under a Major General is in position. There would be firing if you go ahead.

Jhabbar retorted, “then you order shooting, You have 150 men under you while I have 2200 young men under my command. You would soon realize how they react to the shooting.” The D.I.G police asked what they wanted after all? Jhabbar said that they wanted nothing from the Government. Why had they taken over the shrine? It was not Maharaja Ranjit Singh’s castle. It is our Jerusalem. You have no right to occupy it. Give us the keys of the Gurdwara and withdraw the army contingent. If not, you order shoot out. We have performed Ardas to take over the shrine and perform Reb Ras prayer there. Mr. Currie observed, All right, you stay for the night. The keys will be delivered next morning.

Jhabbar said they could not be cheated. They had a fight with the Mahant for the control of the Gurdwara. The Government had unnecessarily interfered. This is our holiest place. Either you give the keys right now or you may resort to firing. Jhabbar enquired from his Jatha if they could wait till the next morning. A young man, son of Bhai Gian Singh of village Lagar, shouted, “We cannot wait even for five minutes.? Then he forcefully struck his spear on the ground which raised dust. The whole Jatha demonstrated likewise and shouted Sat Sri Akal” slogan. Jhabbar angrily said, ” Sahib Bahadur get back, if someone strikes you I will not be responsible. Get back immediately.” The Deputy Commissioner felt greatly humiliated and asked him to wait for two minutes. This was agreed.

Jhabbar asked the Jatha members to be quiet. The British officers had a brief discussion amongst themselves. Sardar Bahadur Mehtab Singh asked Jhabbar that the Commissioner wanted to speak to him. Jhabbar declined to go to him. Sardar Bahadur again asked him to take the keys from the Commissioner. Jhabbar said that the Commissioner could himself come forward. The Commissioner went ahead and handed over the keys to Jhabbar and said, “You stop the Jatha here. We would withdraw the contingent. ‘Then proceed further” Jhabbar agreed. He again mounted his horse showed the keys to the Jatha and observed that the Guru had fulfilled their Ardas. He asked the Jatha to stay there for a while. He would soon return when the army was withdrawn, and then they would proceed to the Gurdwara. The Jatha shouted Sat Sri Akal’ slogan in thankfulness to the Guru. First class railway wagons were placed near the railway crossing. The British officers were there. The Commissioner asked Jhabbar to form a committee to whom the possession would be handed over. Sardar Harbans Singh Attari observed that instead of forming a new committee, the possession be given to the Amritsar Gurdwara Committee. There was some argument over this point. By this time Sardar Amar Singh Layal Gazette and S Sunder Singh Ramgharia also arrived. After further discussion, a local committee under Sardar Harbans Singh Attari, which included professor Jodh Singh, Sardar Amar Singh Layall Gazette and Jhabbar was formed. The commissioner delivered the control of the historic shrine to this committee in writing. The army and imposition of section 144 of the IPC were withdrawn.

The Blood-stained Scenario inside the Gurdwara

Some more people arrived from the Mandi area. Jhabbar entered the Gurdwara through the southern door and found the Bara Dari and the platform in the circular passage blood stained. Towards the north there were three bodies of Sikhs and one of a Sadhu on the southern side. Everyone was in tears. Soon they came out and the door was locked.

Some people from Gujranwala reached by bus. Dr. Mahan Singh and Bhai Isher Singh Bajaj and a few others were asked to stand guard till the Jatha arrived. Jhabbar came back to take the Jatha to the Gurdwara. On the request of the people the Jatha passed through the Mandi Bazar in battle array, fully armed as before. The people were standing on their house tops. Bhai Uttam Singh and others brought refreshments for the Jatha.

The Sikh leaders also arrived and met the Jatha. Baba Kehar Singh Patti embraced Jhabbar and praised the proverbial valour of the irk tribe who saved the Sikh honour and traditions at this difficult crisis. He proposed to honour them with daughter in a marriage from the Majha area. Next day a niece of Sardar Teja Singh Samundri was betrothed to a son of Zaildar Prem Singh of Bhikhí and marriage took place in October next.

The Jatha reached the Gurdwara and paid respects from outside as the main entrance gate was locked. One hundred volunteers, to change duties every three hours, were placed to guard the premises. The Jatha passed the wintry night under the trees. The Mahants of Gurdwara Kiyara Sahib and Bal Lila brought some provisions for the Jatha which were distributed to the elders and those extremely tired and exhausted. Langar for the whole Jatha could not be arranged being late. Jhabbar too did not take any eatables.

At about 11 PM, some people came from the suburban area complaining that there were some lootings in their houses and that some arrangements for their safety be made. Jhabbar put one hundred volunteers around the village with instructions not to enter its premises. This brought peace to the locality.

Around 10:30 PM, a group of about 250 Sikhs reached on foot from Jaranwala. They had boarded the train from Lahore which did not stop at Nankana Sahib and reached Jaranwala rail way station.12 At the small hours of February 22, along with his Jatha, Sardar Bagh Singh cousin of S.B. Mehtab Singh, in response to the telegram by Sardar Uttam Singh, reached Buchiana railway station on foot after railway journey from Shorkot (Sargodha) to Jaranwala. Here they learned that Jhabbar’s Jatha had taken over control of the shrine. The station master who was a Sikh, arranged for their journey to Nankana Sahib by a goods train.

On the forenoon of February 22, the southern gate of the shrine was opened and Sikhs were allowed to go inside in small groups. The students from Khalsa college, including the author, went inside in the first group. They saw the entire premises blood stained. Blood was frozen on the lower stairs after flowing down from upwards The floors of Parkash Asthan and Bara Dari were washed. Three bodies of Sikhs were lying in front of Bara Dari. On its north and cast were gathered three piles of half burnt limbs, legs, arms, heads and other body parts. On the north western corner side of Janam Asthan, a half burnt Jand tree was encircled with wire, where Jathedar Lachhman Singh Dharowali was said to have been burnt alive. They saw human flesh stuck inside the cuts of blood stained wooden planks on which the martyrs were cut to picces with sharp edged weapons. In the meantime, the bullet torn Guru Granth Sahib was brought out from inside the Parkash Asthan. Bhai Hira Singh Ragi in extreme agony and distressing tone did the Parkash near one of these half burnt bodies piles and took the Vak: Rag Suhi. Bani Sheikh Farid p. 794 GGS).

In fever of anguish burn and in agony twist my bands,
In frenzy of passion the beloved seek.
Beloved, thou bast taken some offence at me.
I am to blame for this not He (1)
Of the beloved’s true worth was I ignorant.
When youth is passed into regrets am I fallen (1 pause)
Thou koel sable winged, what has darkened thee?
Sorrow of separation from the beloved, has burnt my wings.
To one separated from the beloved, what comfort?
Through the Lords grace may she find union (2)
A lone female am I, by unfrequented well,
Of friends and companions bereft:
The Lord in his grace to holy company may join me.
As I look around, God alone I find my succour (3)
Cheerless in extreme is our path, sharper than the sword, narrow in extreme.
Over such a path lies my way.
Listen Sheikh Farid! At early dawn thy departure contemplate. (4)(1) (G.S. Talib)

Verily, the martyrs had laid down their lives in search of their beloved Lord. The Sangat listened the Gur Vak with grieving hearts and weeping eyes, appropriate as it was to the horrific occasion.

Next day a telegram was received from Executive Councillor, Sardar Sunder Singh Majithia not to cremate the bodies of the martyrs as the Governor Punjab would be reaching Nankana Sahib accompanied by his council of Ministers on February 23. Sardar Harbans Singh Attari informed Jhabbar about this. The bodies were already carefully guarded. Now trains halted at railway station Nankana Sahib. People arrived in multitudes from far and wide. Professor Jodh Singh arranged Langat on behalf of the Gurdwara committee which continued for days.

A report was received by the Gurdwara committee that Mahant Kirpa Ram of Gurdwara Mal Sahib had left for some unknown place with his family and that the Gurdwara was left unattended. Jhabbar sent one hundred men of his Jatha to this Gurdwara to look after it till some arrangements were made.

The Governor along with his three cabinet Ministers, Sir Sunder Singh Majithia, Sir Fazal Hussain and Lala Harkishan Lal, arrived in a special train on February 23. Other high officials also accompanied. They were brought into the shrine through the southern gate which was locked after their entry, so that the party could be taken to every nook and corner and all possible details were explained to them. But the crowds of people wanted to see everything themselves also. They scaled the walls and got on the roofs of Gurdwara buildings.

The Governor and party had entered the premises with their shoes on. During the Mahant’s management, shoes were forbidden only at the raised platform. When the party-reached the western side, Jhabbar asked Sardar Majithia to request the Governor to take off his shoes before he entered the Parkash Asthan. The Sardar, instead asked Jhabbar to himself make the request which he did. The Governor and party took off their shoes and went towards the Bara Dari. He saw the blood stained scenes inside and outside the Parkash Asthan and kept weeping all the time. He was deeply moved at the scenes of butchery. Some agitated person among the people loudly said that the Commissioner and Deputy Commissioner Currie were responsible for the holocaust. Then the people repeated it in chorus. The Governor and party took it ill. Jhabbar did his best to silence the people but he could not control their anger. The Governor returned to the railway station.

When the Governor was about to enter the train, Jhabbar stood close to the door and spoke to the Governor, “Lat Sahib Bahadur please hear me for a while. You ate farsighted and very kind hearted. The sympathy you have shown to the Sikhs by coming over to Nankana Sahib is highly gratifying. We are indeed grateful for this?” At this time, the Home member, Mr. Maynard, was standing behind Jhabbar and was appreciating him. Jhabbar continued, “Sahib Bahadur, you are an enlightened person. The conflagration which Governor O’Dwyer started at Jallianwala Bagh, you ate extinguishing it with your wisdom. Now we are being told that four thousand Udasi Sadhus are arriving from Hardwar. Others claim that Bhattis are getting ready to come over here. Our two hundred martyrs have fallen to take control of the Gurdwara but did not act against any laws. We did not retaliate. But if anyone now comes to take forcible control of the Gurdwara from us, we too shall react with force” The Governor sat inside his saloon and called Sardar Majithia inside, The Governor asked Sardar Majithia to assure Jhabbar that maintenance of law and order was the governments responsibility and that he would send a Sikh regiment for security purposes and that the Sikhs should have no fears on that account. Police CID Superintendent, Mr. Barnes, was listening to Jhabbar and murmured to another British officer, This man is threatening the Governor, for, he is a previous convict of transportation for life. He had better remain at Andaman Island”

Professor Jodh Singh performed the last Ardas for the martyrs after their body parts were cremated near the Jand tree by placing mass of wood and tins of ghee on the piles on February 23. People in thousands were crying in agony. It was the third night of the Jatha inside the Gurdwara. It took the people whole night in washing and cleansing the whole premises. The melodious Gurbani singer Bhai Hira Singh recited Asa Di Var Kirtan in the morning.

Telegrams of condolence received from people were being read out to the congregation. One such telegram was from Maharaja Bhupinder Singh Patalia, Sardar Amar Singh Jhabal said that they need not read the telegrams of Rajas and Maharajas. Jhabbar replied that all communications received in sympathy for the martyrs and their families must be read. The Maharaja had asked the Gurdwara committee to send him the names and addresses of the martyrs so that pensions could be sanctioned in their family names.

Mahant of Gurdwara Mal Sar

When the army reached Nankana Sahib and arrests were made. Mahant Kirpa Ram of Gurdwara Mal Sar escaped with his family to Var Burton. After some days he reached the residence of Sardar Uttam Singh where the Sikh leaders were putting up and surrendered before them. He revealed that a month earlier he had written to Jathedar Jhabbar that whenever they came to Nankana Sahib, they should first come to Gurdwara Mal Sar and that he would give the possession of this Gurdwara to them. When enquired by the Gurdwara committee Jhabbar confirmed this.

On the persuasion of some well wisher of the Panth, Mahant Kirpa Ram had written a long letter to Jathedar Jhabbar explaining how he had requested his predecessor Mahant to have the Gurdwara lands recorded in revenue papers as belonging to the Gurdwara. Also they got the Mandi and the railway station sanctioned at their present sites inspite of opposition by Mahant Narain Das of Gurdwara Janam Asthan. He had spent rupees one lakh and half on construction of new Gurdwara building. Finally, he said he had requested that the Jatha should first take over control of Gurdwara Mal Sar before Janam Asthan. The Gurdwara committee was highly pleased with Mahant Kirpa Ram’s conduct.

After consultation with S.B. Mehtab Singh and Sardar Narayan Singh advocate, the Gurdwara committee sanctioned liberal financial compensation to the Mahant and his descendants, as following a) rupees 1000, rupees 500 and rupees 250, as monthly pension to the Mahant, his son and his grandson respectively, b) three squares of land, c) his house and other residential quarters, d) the Gurdwara liabilities were taken over by the committee

The Mahant surrendered the Gurdwara buildings and 130 squares of land to the Gurdwara committee. Compromise was also reached with Mahantani Inder Kaur, widow of Mahant Isher Singh, partner in Gurdwarn Kiyara Sahib, She was staying, at the house of Mahant Kirpa Ram. She surrendered 15 squares of land to the committee and received a monthly pension of rupees 100 for life. Mahant Kirpa Ram and Mahantatni Inder Kaur continued receiving their pensions thereafter.

Princess Dalip Singh at Nankana Sahib

Princess Bamba Dalip Singh, daughter of Maharaja Dalip Singh who was residing at Lahore, came to Nankana Sahib accompanied by Sir Jogindera Singh Rasulput. They were shown the sites of tragedy inside the Gurdwara by a Gurdwara committee member. They were also explained how Jathedar Jhabbar’s Jatha had taken possession. So impressed was the Princess with the manner of take over of the Gurdwara that she expressed a desire to meet Jhabbar. He came and paid respects to the Princess and the Sardar. She approached Jhabbat, patted him on the back and said, “well done Jhabbar Sahib, very well done.”

A sub-committee under Jathedar Teja Singh Samundri was constituted to prepare a list of Mahant’s residential buildings and other property. The Mahants of Gurdwaras Bal Lila, Kiyara Sahib, Tamboo Sahib and Patti Sahib put in written applications to the Gurdwara committee handing over possession of their respective Gurdwaras. Jhabbar and his Jatha took actual possession of these shrines, as desired by the Gurdwara committee.

Gandhi and other Congress Leaders’ Harangues

M.K. Gandhi accompanied by Ali brothers and other Congress leaders reached Nankana Sahib in early March 1921. There was a huge gathering Before addressing the gathering, Gandhi asked somebody should explain what had happened actually at Nankana Sahib. Jhabbar briefly explained every major incident of the episode and finally observed that the Governor had assured that justice would be done and that the guilty would be punished. Maulana Shaukat Ali addressed the meeting. Jhabbar ji you are my old friend. During the martial law days you were convicted to death sentence and transportation for life without having committed any offence. Now you say that the British would do justice in this case, Jhabbar ji, we should not try them again and again. The British and justice are two different things.

Then Gandhi spoke for an hour and highly praised the Khalsa. Finally he advised non-cooperation with Government in this case as well, and that he had come for this purpose only from that far. He hoped that Khalsa ji would abide by his advice Lala Lajpal Rai also cajoled Khalsa ji to accept Gandhi’s views.

A meeting of the Gurdwara committee and other Sikh leaders took place. Master Mota Singh who was an absconder, also attended He put up a resolution for non-cooperation with the Government in Nankana Sahib case as well. Sardar Harbans Singh Attari, Professor Jodh Singh and Jhabbar strongly pleaded against the resolution but the Sikhs had recently joined the Congress. The majority succumbed to Gandhi’s views and the resolution for non-cooperation was passed and a copy was sent to the Government telegraphically. The Punjab Government summoned a meeting of Sikhs of all shades of opinion at Lahore on march 8, 1921.

Representatives of Sikh league, Chief Khalsa Diwan and Akali Dal were called. Sardar Kharak Singh and Sardar Harcharan Singh of Layall Pur boycotted but SB Mehtab Singh attended. On behalf of the Government, Home Member Mr. Maynard, the three Executive Councillors, Sir Sunder Singh Majithia, Sir Fazal Hussain and Lala Harkishan Lal, attended., The Sikh representatives were asked why they were occupying Gurdwaras forcibly? They should do so in accordance with law. The Sikh representatives replied that no such law existed. Although SB Mahtab Singh was in Government service as Government advocate, yet he replied appropriately to every question. Finally, the Home Member Mr. Maynard observed that in future Sikhs should not take forcible possession of Gurdwaras as they were doing in the recent Past. Jhabbar replied that the Government may announce to enact a law with which to take possession of Gurdwaras and the Sikhs would declare not to take forcible possession.

Lala Harkistan Lal observed how Government could make a law in favour of the Sikhs to take possession of their shrines in possession of Hindu Udasis and Nirmalas? Jhabbar retorted that the Gurdwaras were not the ancestral property of the Udasis or the Nirmalas. Gurdwaras were the property of the entire Sikh Panth, Only the Sikhs had the right of service in these shrines. Mr. Maynard observed that the Government would give consideration to this suggestion also. But for the present, the Government would issue instructions that no Sikh should take forcible possession of Gurdwaras nor any Sikh carry a weapon larger than six inches on a public place. Government would not allow any disorder in the state Jhabbar replied, “Sahib Bahadur, if this was the purpose of this meeting, it had better not been called.” Saying this Jhabbar went out and the Sikh representatives followed.

The Home Member then explained to the executive councillors that the Sikhs had passed the non-cooperation resolution even in Nankana Sahib case on the advice of Congress and after meeting with Gandhi on March 6 at Nankana Sahib. As such they were playing into the Congress hands. Earlier, Government considered it their religious affair and let them have control of their shrines. Government gave possession to them in writing. But in view of their becoming political tools of the Congress, Government would be obliged to revise its policy.

Arrests of Akali Leaders

Commissioner Lahore Division Mr. King came to Gurdwara Janam Asthan with army contingents on the evening of March 11. The army took up positions at a commanding place with machine guns. The newly transferred Deputy Commissioner and Superintendent Police Sheikhupura accompanied the Commissioner. Jhabbar and some Sikhs were standing near the office. On being called up, Jhabbar went to them. The Superintendent Police asked him with whose permission he took control of the Gurdwara? Jhabbar replied that he was appointed Jathedar by the Panth for this purpose. He needed permission from no other authority. The Deputy Commissioner ordered his arrest. You may act as you please, said Jhabbar. As this news spread, a large number of Sikhs gathered near him. Jhabbar cautioned them not to act in anger or in haste. They were now in confrontation with the Government. The possession of the Gurdwaras was not to be given up and in no case should the police be allowed to come near the Gurdwaras.

Jhabbar was locked in a room of municipal hospital. Bhai Uttam Singh was also arrested. When the police went to Gurdwara Kiyara Sahib for arrests, the members of the Malvai Jatha drew their swords.

At about 10 PM, the Deputy Commissioner came to Jhabbar and took him to Gurdwara Kiyara Sahib to avoid confrontation Jhabbar accompanied the police in custody and counselled the Malvai Jatha to surrender for arrest, The Superintendent Police Mr. Ode made the arrests. On March 12, a special train, with only two wagons was arranged. One compartment was occupied by the Commissioner and in the others were lodged Jathedar Jhabbar, Sardar Uttam Singh and a police sub inspector with eight foot constables.

The arrested persons were lodged in the Lahore Borstal jail. Next day, the Malvai Jatha and Bhai Lakha Singh were also brought Bhai Lahora Singh and Bhai Tara Singh with their companions from village Thatherke were also brought. Bhai Teja Singh Bhuchar was arrested from Peshawar. Jhabbar was charged on 33 counts under various sections of the IPC. Special Sessions judge Mr. Kuoo was appointed for this trial.

The Sikh Congress leaders who inspired by Gandhi were against taking over control of Gurdwaras and insisted instead on doing Congress work, reiterated their policy of non-cooperation with Government even in prosecution of these cases in courts. On the other hand, members of the Chief Khalsa Diwan and SB Mehtab Singh were against this policy. It was decided that those charged in these cases should be consulted.

Representatives of both the groups were Sardar Amar Singh Jhabal and Master Sunder Singh Layall Pur represented the Congress, and Sardar Harbans Singh Attari Sardar Amar Singh Layall Gazette and SB Mehtab were their opposite group. They all reached the Lahore Borstal jail for consultation. Twenty five members of the arrested leaders were brought into the porch. Among them were Sardar Lal Singh, timber merchant of Lahore, and Sardar Ujagar Singh, advocate. All these accused requested Jhabbar to give his considered opinion on the subject and that they would abide by his views.

Jathedar Jhabbar pronounced his views in the presence of both the groups. He firmly said that the Gurdwara Movement was a religious movement. This struggle was non political. Neither was it a common concern like Hindu-Muslim unity. The movement strictly concerned the Sikh Panth and must be treated as such. They would plead their cases on these lines. We would also state during the trial of these cases, that if released, they would take control of the remaining Gurdwaras as well.

The Sikh Congress leaders became disappointed and returned. These cases continued for six months after which judgement was pronounced:

1. Bhai Lakha Singh, 2 years rigorous imprisonment.
2. Bhai Teja Singh Bhuchar, 9 years rigorous imprisonment.
3. Bhai Tara Singh, 11 years rigorous imprisonment.
4. Members of the Malvai Jatha – 2 years rigorous imprisonment each.
5. Lahora Singh, Lall Singh and Ujagar Singh were acquitted.
6. Bhai Uttam Singh was not charged.
7. Jathedar Jhabbar, 18 years rigorous imprisonment.
223

After announcement of these sentences the sessions judge observed that there were some more cases against Jathedar Jhabbar but as a. heavy sentence had already been imposed against him, the remaining cases need not be proceeded against. The judge felt sorry for his long sentence.

Jhabbar replied that the judge need not be sorry, for, he did not consider it a punishment. He had committed no crime. He was rather happy that he was able to render the greatest service to the Panth. Another case in respect of Tarn Taran Gurdwara was pending in a court at Amritsar against Jathedar Teja Singh Bhuchar and Jhabbar. Other accused were Subedar Balwant Singh who had received injuries, Bhai Mohan Singh Vaid, Bhai Sunder Singh and Bhai Sant Singh. In his statement in the court, Jhabbar stated facts as these had actually happened. While Subedar Balwant Singh was convicted to two and half years sentence and Sardar Amar Singh Jhabbar to three months, all other accused were acquitted. Some Pujaris were also convicted.

After these arrests and convictions of the Akali leaders, the Gurdwara Reform Movement almost came to a close. It was now summer season and Government offices were shifted to Simla. After about six months Sir Sunder Singh Majithia and Sir Jogindera Singh Rasulpur, members of Chief Khalsa Diwan, secured the release of all the Akali convicts.

The Government had released the Akalis on the condition that they would not take possession of Gurdwara by force, and would remain peaceful. Jhabbar and other Akali convicts in Borstal jail were brought out in the porch where some Sikh leaders, Sardar Sewa Ram Singh, Sardar Daswandha Singh and Sardar Amar Singh Layall Gazette, had also arrived.

On hearing the conditions for release, Jhabbar declined to accept them. The leaders advised them not to persist in their refusal. They highly praised the efforts of the Chief Khalsa Diwan leaders who had secured such a concession from the Government. Besides the Government would soon undertake legislation to hand over Gurdwaras to the Panth. There would be no need for forcible possessions. Even the Gurdwara committee had passed a resolution not to take control of any shrine without its permission. Bhai Sewa Ram Singh rang up Sir Jogindera Singh Rasulpur to speak to J habbar on the telephone. The latter spoke to Jhabbar that soon these conditions would also be withdrawn by Government and strongly advised acceptance of them.

Jhabbar discussed it with Jathedar Bhuchar. They decided to accept the conditions for a while. On release they would start the movement again and if arrested, they would come to jail. They quoted the instance of Lokmania Tilak who had earlier acted like this. On accepting advice of the Sikh leaders, the convicted Akalis came out of jails after five months. They attended the Gurdwara committee meeting at Amritsar. Some of the committee members supported their stand while others found fault with it. After the meeting Jathedar Bhuchar entered into an argument with Baba Kharak Singh and Giani Sher Singh asking them what was their achievement for the movement in their absence? Instead they had brought the crusade to a dead halt. This resulted in the Gurdwara committee again passing resolutions that forcible possession of Gurdwaras be renewed. As a result Baba Kharak Singh took control of Gurdwara Teja and Hothian in Gurdaspur district.

While in Borstal jail, Jhabbar learnt that Deputy Commissioner Amritsar, on seeing a Sikh wearing black turban, had it removed from his head. He had also issued orders that no Sikh should wear black turbans. These were the Easter holidays. The Sikh Educational Conference was in session at Hoshiarpur. Jhabbar and Jathedar Bhuchar sent a telegram to the Chairman of the conference requesting to pass Gurmatta that every Gursikh should wear black turbans. The Gurmatta was accordingly passed. On reading this news in the press, every Akali and devout Sikh. including Maharaja Ripudaman Singh of Nabha and his officials, donned black turbans.

The Gurdwara committee had also passed a resolution to take back the keys of Tosha Khana of Sri Harmandar Sahib from Sarbrab Sunder Singh Ramgarhia. On demand, the Sarbrah instead of giving the keys to the committee handed over these to the city Magistrate under orders of the Deputy Commissioner. After handing over the keys, Sardar Sunder Singh resigned as Sarbrah.

The news of take over of Tosha Khana keys by the Government was greatly resented by the Panth. Conferences were being held in protest. There was a great stir in the state. The Government asked the Deputy Commissioner to tour in rural areas and pacify the Sikhs explaining the government’s viewpoint. Deputy Commissioner Amritsar held one such meeting at Ajnala. The Gurdwara committee also held a meeting there on the same date. Sardar Teja Singh Samundri, Baba Kharak Singh, SB Mehtab Singh, Bhagat Jaswant Singh and others who delivered speeches there, were arrested.

During this period of great commotion, a deputation of Sikhs of village Bugiana, District Lahore, came to Gurdwara Sacha Sauda and requested to be baptized. Also, they requested that a conference be held at their village and the residents be persuaded to take Amrit. Soon a conference was held in this village and two hundred persons were baptized. Next morning Asa Di Var Kirlan was being recited and the congregation was enjoying it peacefully. All of a sudden the complex of the meeting was sutrounded by a British army contingent. Jhabbar stood up and addressed the congregation and said he wondered why had this force arrived. He advised them not to worry and to continue to hear the Kirtan.

Deputy Commissioner Lahore was listening to what Jhabbar had told to the Sangat. Deputy Commissioner then asked Jhabbar to come out. The Ilaqa Magistrate, Tehsildar and a sub inspector of police were accompanying him. The Deputy Commissioner angrily enquired of Jhabbar why the British were called monkeys and swines in the congregation? Also, that propaganda against the Government was made. Jhabbar replied that the allegations were not true. Nothing had been preached against the Government, nor against the British as alleged, in this conference. They had only spoken about taking over of the Tosha Khana keys by the Government and that now they would pass a resolution about their return to the Panth. The Deputy Commissioner asked the sub inspector police to reply to what Jhabbar had explained. The sub inspector said that nothing had been said against the Government in this meeting. However, it was said during the procession in the village. Jhabbar then asked them to arrest the person who had abused the British. Deputy Commissioner was satisfied and the army contingent was withdrawn.

Jhabbar then addressed the congregation on the subject of keys affair for an hour, which the Deputy Commissioner himself listened. Deputy Commissioner then ordered the arrest of 35 persons who had arranged the conference. On the third day the Government returned the keys to the Panth and released all the Akalis arrested during this agitation. There was great cooperation among the Sikhs in those days. In spite of Government efforts, no Sikh came forward to be appointed Sarbrab of Sri Harmandar Sahib. Risaldar Bahadur Singh of village Ghowind accepted the offer for a few days but soon resigned. `Thus compelled by circumstances the Government returned the keys to the Gurdwara committee. The city Magistrate came to Akal Takht Sahib and returned the keys to Baba Kharak Singh.

Guru Ka Bagh Morcha

Mahant Sunder Dass of Guru Ka Bagh Gurdwara had earlier given possession of this shrine in writing to the Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee. He managed to remove this document from the records of the committee by bribing a clerk. On August 8, 1922, the Gurdwara sewadars cut some wood in the premises as usual for use in the Langar and were arrested by the police on complaint by the Mahant.

The Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee called for volunteers for Morcha. Jhabbar read the press news in a paper. Next day was the annual Diwan at village Amoki. Jhabbar appealed for volunteers in the congregation. A Jatha of one hundred was formed which reached Amritsar. Fifty members of this Jatha were sent to Guru Ka Bagh who were arrested. This was the first Jatha of this Morcha. When Jhabbar reached Sacha Sauda, another letter asking for a Jatha of 100 volunteers was received by him. Next day another one hundred Singhs under Bhai Man Singh Hambo reached Amritsar. They too were arrested on reaching Guru Ka Bagh Gurdwara.

Jhabbar went to Amritsar for court attendance. He learned that some parents of minor volunteers had submitted petitions in the court that their children were not Akalis. They were misled into joining them by some Sikh leaders. When the Magistrate put this question to the minors, they declared that they were Akalis and had willingly joined them.

The Mahant was acting under orders of Deputy Commissioner Amritsar because of the change of Government policy. By August 25, 210 volunteers had been arrested. On August 26, the Government began beating the volunteers. The same day cight top Sikh leaders were arrested. Since August 22, a Jatha of one hundred volunteers was daily sent to Gurdwara Guru Ka Bagh. They were held up on the way and were badly mauled. Many became unconscious. After beating, they were thrown into nearby ponds or ditches. All India political leaders of almost all parties reached the site and watched these brutalities committed for days together. At the persuasion of Mr. CF Andrew, a Christian missionary, the Governot of Punjab, Sir Edward Maclagan, came to Amritsar and stopped these cruelties. Ordinary arrests continued r By November 17, 1922, 5605 volunteers had been arrested All India’s political leaders both Hindu and Muslim were in sympathy with Gurdwara Reform Movement. When the Government failed to break the spirit of the Sikhs, the Government ceased making arrests, which resulted in the Sikhs control over this historic shrine. The community contributed rupees three lakhs in cash for conducting this Morcha. Daily medical expenses were rupees three thousand.

Kar Sewa at Harmandar Sahib and Jaito Morcha

After the successful conclusion of Guru Ka Bagh Morcha, pronouncement of Kar Sewa’ (removal of silt from the holy tank) in Harmandar Sahib by the Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee greatly thrilled the Sikhs. Last time it was undertaken during Maharaja Sher Singh’s brief regime (1841-43). A sub committee for this Kar Sewa was constituted with Bhagat Jaswant Singh as secretary. After formal prayers, it was inaugurated by the Panj Pyaras, specifically chosen for the occasion on June 17, 1922. It continued for 22 days up to July 8. Pious Hindus, Muslims and Sikhs took part in this holy Kar Sewa reciting Gurbani throughout. Maharaja Bhupinder Singh of Patiala took part going down the steps, filling the basket with silt and carrying it on his head for hours The chanting of “Waheguru, Waheguru ji, Sat Nam, Sat Nam ji“, for days together by a hundred thousand people of all communities and from every station of life, high and low, was a sight for the gods to see.

Simultaneously took place the ill fated happening of removal of Maharaja Ripudaman Singh of Nabha by the Government of India. An Akhand Path of Guru Granth Sahib was initiated at Gurdwara Gangsar Jaito for his reinstallation. It was disrupted by the Nabha police under orders of the British Administrator. A Morcha against this sacriliege was launched by the Sikh Panth. The Government declared Akali Dal and the Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee as unlawful bodies on October 13, 1923. All the members of these institutions were arrested. A new Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee was formed which was also arrested. In spite of these handicaps, the Morcha continued unabated. Jathedar Jhabbar instead of offering himself for arrest, continued preaching Gurmat, baptizing Sikhs and preparing them as volunteers for the two Morchas going on at Gurdwaras Gangsar Jaito and Bhai Pheru in Lahore district.

In the beginning, a Jatha of 25 volunteers was sent daily from Akal Takht Sahib to resume the interrupted Akhand Path. From mid-September 1923 it continued until February 1924. With the wholesale arrests of Akali Dal and Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee members, the Akalis decided to send its first Shahidi Jatha of 500 on February 9, 1924, reaching Jaito on February 20-21, the third anniversary of the Nankana Sahib tragedy. Crowds of sympathizers numbering more than 50,000 were marching along with the Jatha. Included among them were Dr. Kitchlu, Bar at Law, Principal Gidwani, Mr. Zimmand of The New York Times, and scores of other eminent men and press representatives. According to the testimony of unimpeachable eye witnesses, the Jatha was moving in perfect order, was non-violent and unarmed when they were fired upon by the state forces which left about 100 dead and 200 wounded. Nearly 700 Sikhs including the Jatha and others, were arrested. This second massacre of the Gurdwara Reform Movement aroused sympathy for the Akalis.

On February 27, 47 members of the Central Assembly, belonging to all parties, moved an adjournment motion. A similar motion was passed in the Punjab Council. A day later, the Congress Working Committee passed a resolution of sympathy and promised assistance to the families of the victims Against Gandhi’s advice, forty thousand Sikh sympathizers were present at the time of departure of the second 500 strong Shahidi Jatha on February 28. On reaching Jaito they were arrested and then vlet off in fat off jungles. As the Nabha administration was in no mood to allow the Akalis to perform Akhand Path, seventeen Jathas of 500 each were sent between February 21, 1924 and April 1925. Included in these Jathas were members from Punjab, Bengal, Shanghai. Hong Kong, and North America, besides retired army and civilian personnel. The eighth Jatha was sent by Jhabbar from Gurdwara Sacha Sauda under Jathedar Mann Singh Hambo.

This long drawn-out struggle for exercise of religious rights, between peaceful and non violent crusaders and the revengeful Nabha administration under its administrator, Mr. Wilson Johnston, and its cognizance having been taken by the Central Assembly and other all- India political parties, put the Government in a quandary. During mio this period, September 1923 to July 1925, the Akalis and their resources mowere put to the severest test by the new Punjab Governor, Sir Malcolm oil Hailey. During his one year tenure as Governor, Sir Hailey having failed to crush the ever surging religious fervour of the Akalis and also in view of the contemplated moves of the national leaders to introduce the Gurdwara bill in the Central Assembly, initiated the to subtle policy of creating a pro Government group of some retired h persons and formed them into Sewak Sudhar Committees, The Government came out with a face saving device. A Jatha organized by a Sewak Sudbar Committee was allowed to enter Gurdwara Gangsar Jaito to perform an Akhand Path. The Akalis later performed 101 Akhand Paths by way of penance. In this way the protracted Jaito Morcha came to a successful close and the consequent passage of bo the Sikh Gurdwara Act, 1925.

In May 1924, Sir Malcolm Hailey came as governor of Punjab in In his first speech at Simla he observed, “The Akalis were unduly to encouraged by the kindheartedness of his predecessor, Sir Edward in Maclagan into committing unlawful acts. In future, I will strictly enforce law and order in the state. As soon as a court decided a case in favour of a Mahant, I would ensure giving back possession of the shrine to him.”

Jhabbar’s Speech at Sri Akal Takht Sahib

On reading the Governor’s statement, Jhabbar decided that the time had come for him as well to go to jail when all the leaders had already been arrested. After addressing several congregational meetings at Gurdwara Dehra Sahib, Lahore, and in Sialkot district, he reached Amritsar. Announcement was made for Jhabbar’s speech for the next day. He explained in detail the various stages of the Gurdwara Reform Movement and the continuing Morcha at Jaito. Finally he referred to the new Governor’s speech at Simla regarding restoration of the Gurdwaras back to the Mahants, when the courts passed decrees to that effect. Jhabbar declared that a court had already passed orders for such restoration of Akal Takht Sahib to the former Mahant and that not to speak of the Governor, even the Viceroy of India would not be able to wrest its possession from the Panth. He added, the Sikhs would soon assume control of remaining shrines as well.

Five days after Jhabbar’s return to his village, Superintendent of Police, Sheikhupura, reached his village and informed that he had warrants for his arrest. Jhabbar replied that instead of his bothering to come over to his village, he had better summon him to his headquarters. But the Government orders were that either the Superintendent Police or the Deputy Commissioner SheikuPura should personally execute the warrants. On Jhabbar’s request it was read out to him, “Sardar Kartar Singh Jhabbar has committed breach of seven conditions of his release from jail. He is to be arrested and sent to Campbellpur Jail for 18 years.”

Jhabbar had already published in the press that whenever an Akali was arrested, he should shout Sat Sri Akal slogan for five times. He apprised the Superintendent Police of this tradition and shouted the slogans. He comforted his father and other sympathizers not to worry about this for he had committed no crime. It was Panthic Sewa. He was brought to Sheikupura and then taken to Campbellpur Jail.

In the Campbellpur Jail

Every new convict is placed in a separate cell in the jail for eight to fifteen days and given hard labour, After four days, a Hindu gentleman came to his cell and introduced himself as an honorary Magistrate and an unofficial visitor of the jail. He added that he had listened to Jhabbar’s speech in Panja Sahib Gurdwara when they took over possession of that shrine and that he was very much in sympathy with him and had come to see him and ask for any service.

Jhabbar profusely thanked him and observed that during jail life, prison laws have to be observed. Moreover, pain is a relative term. If one ignored hard times he passed it less painfully. Again Jhabbar thanked him for his coming and that in case of need he would let him know. He asked him to keep meeting, The superintendent of the jail was a Brahmin. He was distressed to see Jhabbar put in that jail for 18 years, for, convicts with two year sentences only were sent there. After 5 days in jail Jhabbar was sent to the cell meant for those sentenced to death. There were permanent guards around these cells. The superintendent of the jail recommended to the DIG jails to transfer Jhabbar to some other jail. He had been informed that Jhabbar was sent there under orders of the Governor himself.

After Jhabbar had been in this jail for 10 days, the Deputy Commissioner Mr. Berry who had earlier been D.C. Sheikupura for three years, came to see him in jail. He was accompanied by the entire jail staff. He enquired of Jhabbar the offence for which he had been arrested. Jhabbar replied, ” Sahib Bahadur, at present about 25 thousand Akalis including their entire leadership are in jail. I did not like being a free man outside the jail.”

They talked for about two hours. The Deputy Commissioner asked question after question about the Akali movement and Jhabbar continued replying appropriately. Finally the Deputy Commissioner asked if Jhabbar had any difficulty? Jhabbar replied that he was very much at peace.

There were 800 Akalis in this jail. Many of them requested the superintendent of the jail to transfer Jhabbar from the death cell He replied that he would do so only if Jhabbar himself requested But Jhabbar refused to do so. The Akali convicts wanted to launch Morcha for his removal from that cell, but Jhabbar did not allow this either.

Akal Convicts Morcha against the Jail Warden

Mr. Puri took over charge as Superintendent of Campbellpur Jail. The Akali convicts complained to him that the jail warden daily stole away about two bags of wheat flour and other provisions from their rations, and requested that the superintendent himself give them full rations and that they would prepare their own meals. The superintendent advised them to catch hold of the guilty red handed. The complainants got hold of, other convicts carrying away their rations and showed it to the superintendent. Even then Mr. Puri took no action on it. The Akali convicts decided to launch a Morcha against this injustice and suddenly all the 800 in this jail, boycotted the prescribed hard labour.

The jail authorities resorted to punishments such as handcuffing and chains on their legs but in spite of the oppression about 500 remained idle and did no labour. In three day’s time, wheat flour stock in the jail was exhausted. The superintendent summoned Akali representatives including Jhabbar for talks. They demanded that henceforth they would do half the labour, would have their full rations and prepare their own food. The superintendent accepted these conditions, when the jail warden interjected, “when they are going to have full rations, why half labour should be allowed to them? All other non political prisoners are doing full labour.” Jhabbar replied that the Akali convicts had committed no crimes. They were not convicts. Rather they were Government guests. They should not do even half the labour. They accepted it only by way of physical exercise and to keep themselves fit. The Government should feed them with milk and other such food items as they took at their homes. This silenced the warden.

The Hindu honorary Magistrate who had come to see Jhabbar earlier, again came after nine months. Jhabbar’s health had greatly deteriorated by that time being in a death cell where there was no fresh air during the hot and humid months of June to August. The noble Magistrate was sorry at the state of his health and explained that he had to be away to Peshawar on personal business and could not come earlier. He promised to do something urgently.

Within an hour, he managed to get him transferred to an ordinary cell. Next day he again came with Mr. Puri, the superintendent and the jail doctor. The doctor prescribed that Jhabbar should remain inside the cell only for two hours at noon time. He was asked to have long walks inside the jail regularly. There were shady trees where Jhabbar could rest and have long walks. This improved his health.

The Assistant Jail Warden was hostile to Jhabbar. One day he committed mischief, He rang up the jail alarm on a false pretext and had some of the Akali convicts beaten up in their cells by the jail security staff. When Jhabbar’s health improved the Assistant Warden managed to get orders that Jhabbar should remain inside his cell from 8:00 am to 5:00 PM. The keys of this room remained in the custody of one, Noora, a convict Lambardar in the jail.

One day a convict found a camera in the clothes store. He handed it over to Noora who showed it to the Assistant Warden Amar Dass. He directed Noora to stealthily plant it in Jhabbar’s cell and report the matter to higher authorities. The Assistant Warden promised him some remission in his jail term. Noora complied as directed. Next day when Jhabbar and Isher Singh editor of Akai were in their cells, a team of jail officials came and asked both of them to come out. They ordered Noora to search the cell. Noora dug out the camera. The deputy warden Sheikh Abdhul Ghani enquired, “Sardar Sahib, is this your camera?” Jhabbar retorted, No it is your camera? All right, it would be decided during the court of enquiry,”‘ observed the Deputy Warden.

After some days the Deputy Warden passed by Jhabbar’s cell when Jhabbar asked him to do justice during enquiry. The reply was that jail and justice were two different things.

Next day the Jail Superintendent was transferred and a Pathan took over in his place. He enquired of Jhabbar if the camera belonged to him. Jhabbar replied that it was jail property. When asked how, Jhabbar repeated the previous day’s conversation with the Deputy Warden and asked the Superintendent that if he too was of his Deputy’s views that jail and justice were two different things, then any punishment may be awarded for they were convicts as well as accused in this case and the jail authorities were the prosecutors and the judges. The superintendent observed that he was a God fearing man. He would do justice and asked Jhabbar to put up his case Then Jhabbar said that the witnesses who would depose against them were present in the room. They should be sent out. Their evidence be recorded one by one. At this, all the witnesses were sent out of the Superintendent’s room.

The statements of Assistant Wardens Amar Dass and Agya Ram and convict Lambardar Noora were recorded. There were many discrepancies in them. In cross examination, Jhabbar asked Noora whether the keys of the cell remained with him, which he confessed. The superintendent was convinced that the case was fictitious and proceedings were closed. However, he asked Jhabbar why those officials intrigued against him. Jhabbar replied, ” Khan Bahadur Sahib, the Akalis have launched Morcha against the Government and they are being punished hard these days. Officials who are cooperating with Government in its policy of oppression are getting promotions. These officials also thought of getting some such benefit by putting Akali leaders to more hardships. Otherwise you have seen how contradictory their statements were.

After about a month’s time, Jhabbar asked the Superintendent of the jail to get him transferred to some other jail, for he always felt that there may be some more mischief in the making. The Superintendent assured him that so long as he was in the jail, no harm would come to him. However, in about a fortnight’s time, he was transferred to Multan jail.

After being in Campbellpur jail for 15 months, Jhabbar was sent to Multan jail. On the day of his arrival, Bhai Sucha Singh of village Zaid was being released from this jail. He had accompanied Jathedar Jhabbar in almost every operation of the Gurdwara Reform Movement. He was greatly distressed at Jhabbar’s long term conviction. Jhabbar comforted him saying that he did not like being free while all others were in jail. This stirred deep emotions in Bhai Sucha Singh’s heatt and tears welled from his eyes. They embraced each other, talked briefly and bid Guru Fateh to each other. After about a week in Multan jail, Jhabbar was produced before the jail superintendent Nechal Dass Puri, a huge Pathan like figure of Peshawar. The jail warden Hashmat Khan of a menial family of Doaba region used to allege that his father was mercilessly butchered by Sikhs duting the Sikh Raj and that he would inflict retribution on them. Both these officers gave severe punishments to the Akali convicts. Bhai Waryam Singh of Lahore district was awarded thirty lashes which he received with great forbearance. Bhai Inder Singh of Patiala was given punishment by lashes thrice.

Jhabbar was produced before the Superintendent. He enquired why Jhabbar was grinding less corn. Jhabbar replied that outside the jail, his only job was to deliver lectures and was not used to physical labour. However, he never denied doing any work here being a convict. Everyone grinds five seers of corn daily, so does he. The second allegation was why he lost his underwear. Jhabbar replied that he placed his wet underwear at the outer door of his cell. He did not know that even inside the jail, theft could take place, No one comes near this cell except the official guard. Alone he can tell who stole my underwear. This ended the interview. Jhabbar remained in this jail for six months.

Transer from Multan to Rawalpindi Jail

Many Sikhs were released after the passage of the Sikh Gurdwara Act, 1925. In all the Punjab jails, Akali camps had been formed. All these camps were later put together in Rawalpindi jail. From Multan Jail, batches of 200 Akali convicts were sent to Rawalpindi jail. When the last batch was sent, Jhabbar and Bhai Tara Singh Thether were not included among them being sentenced to longer terms for 18 and 11 years, respectively. During the night they were locked along with the non political convicts in the jail.

Bhai Tara Singh spoke to Jhabbar that stay with non political convicts was very hard .temperamentally and that he should do something to get transferred to Rawalpindi jail. At this time, Sir Jogindera Singh Rasulpur was Minister in Punjab Government Jhabbar wrote to him a letter to this effect, who spoke to the Home Minister, Mr. Maynard. Telegraphic orders were received for their transfer to Rawalpindi jail.

Although no harsh incident took place in Rawalpindi jail, but the nine months of solitary life in a death cell in Campbellpur jail and the hardships and indignities suffered at Multan jail had heavily told upon his health. He bore with such poor physical condition in Rawalpindi jail for two years but lately he was feeling Pain in his chest and ribs and consequent inflammation, The jail authorities found him a serious patient and sent him to civil hospital.” He was treated there under police guard.

The Sikh Sangat of Rawalpindi was well conversant with Jhabbar’s Panthic services, As soon as they learnt about his transfer to this jail they began to serve him in every possible manner subject to medical advice.

Medical care, better food, and peoples affection and sympathy showered upon Jathedar Jhabbar, helped improve his health. But his continuous stay in civil hospital for five months, his serious illness and public attention on him, made the Government to think about his release. As a result, Jhabbar was released after four and half years of his long sentence. However, he remained under medical treatment for a long time until he was restored to normal health.

The Punjab Gurdwara Act, 1925, had been in operation during Jhabbar’s jail term. The Sikh Gurdwaras schedule was prepared and the needed proceedings under them were in progress. All scheduled Gurdwaras had been placed under the control of the Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee and some necessary committees under the act were either formed or were being formed. Some judicial cases were launched in respect of disputed Gurdwaras. Similarly cases regarding Gurdwara properties were started in the Gurdwara tribunal. All the political detainees were released. The Gurdwara Reform Movement had thus ended successfully.

Every human endeavor has a climax as for a soldier during a war. He enjoys the glorious results achieved during the war for the rest of his life. Likewise, this Panthic stalwart and jewel of the Gurdwara Reform Movement again entered the field as a Gurmat protagonist, for the crusade in which he had plunged headlong, had been gloriously won, after a blood curdling battle for years with the strongest power of the world. After taking over control of Gurdwaras, the task of their management was important. Nor was this easy. Jhabbar was elected member of Nankana Sahib Gurdwara committee where he worked for several years. Whenever there was difficult situation, Jhabbar was called upon to handle it. For instance during Sardar Piara Singh’s management of Nankana Sahib estate, land dues from the tenants had accumulated to two and half lakhs. The tenants had become resistant. But Jhabbar’s forceful personality combined with tact and sagacity helped in total recovery.

Aakar Bhan Jatha (Ego Smashing Group)

At the time of Congress annual session at Lahore in 1929, there was great disappointment among the Sikhs, for, during an earlier All India Convention at Calcutta, the Sikh case had not been paid any consideration. Even SB Mehtab Singh was not given a chance to explain the Sikh viewpoint. He warned the convention that decision taken in respect of Punjab in the absence of Sikhs had no meaning. This would be decided by sword. Gandhi maliciously retorted, “Sardar Sahib, when you draw the sword, we will come to Punjab”.

SB Mehtab Singh boycotted the convention. On return he published the story in the press. Jhabbar read the news and declared that the Congress had shown ego and vanity towards the Sikhs at Calcutta by not listening to them and that they would make them eat their words during the Lahore Congress Session. In 1929 Congress annual session was to be held at Lahore. Jhabbar had already formed an Aakar Bhan Jatha for this occasion Jhabbar announced a procession of this Jatha in Lahore. On reading this news, the Congress top leadership realized that without cooperation of the Sikhs, they could not hold a successful session at Lahore. Gandhi, Pandit Motilal Nehru and Pandit Madan Mohan Malviya arrived at Lahore a fortnight before the session. They held with Baba Kharak Singh and other Sikh leaders prolonged meetings with Baba for three days in the Lahore Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee’s office. It was decided that the yellow colour of the Sikhs would be included in the national flag and that the Congress would not act against the interests of minorities. This resulted in the Congress session having passed off peacefully.

Jhabbar Again in Jail

During mid January 1933, Jhabbar addressed the Sikh congregation in Gurdwara Janam Asthan Nankana Sahib and related the historic tale of the battle of Khidrana (Muktsar) during the life time of Guru Gobind Singh. He also spoke about taking control of Gurdwara Janam Asthan. Both these incidents had similarities that all the forty warriors facing the Mughal army perished at Khidrana whereas all the 130 Singhs received the crown of martyrdom at Nankana Sahib.

After conclusion of the Diwan, the question of taking over possession of Gurdwara lands in village Mal Di Patti was discussed. A decree from the revenue court had been obtained. But taking over of the actual possession of land appeared impractical, for, the principal tenant Lehna Dass had sub let the lands to hooligans and charged one fourth of the produce as land rent instead of the normal one half, on the explicit understanding that at the time of taking over actual possession by the Gurdwara committee, the sub tenants would physically fight on his side against the committee.

A Gurdwara employee reported that this was the reason why nobody dared to take possession of these lands in spite of a court decree. Jhabbar felt that this was the first such case. If they failed here, they could not succeed elsewhere. It was decided therefore, that actual posession of these lands be taken. Thereafter all the important workers of the Gurdwara committee along with the manager (the author) and Jathedar Jhabbar and Bhai Saudagar Singh, both members of the committee, proceeded towards Kot Lehna Dass. Many others followed just for the sake of fun.

Soon a sizeable force of armed sub tenants came from the village side. The Gurdwara party realizing danger, arranged themselves into some order. They also had sharp edged weapons. The manager Sardar Narayan Singh (the author) was on horseback. Scuffle between the patties began. Jhabbar and Bhai Saudagar Singh both entered the fight., While the former shouted at the sub tenants, the latter pounced upon one of them and snatched away a spear from him., He wielded the weapon in such a way, accompanied by other party members, that the tenants ran away in confusion. Some of the tenants were injured while a few of them were caught hold off, bound hand and foot and were brought to the town. The Gurdwara party was not aware that behind the sugar cane fields. there was a hut in which brown sugar was under preparation. One of the tenants while fleeing back, entered this hut and a Sikh with a spear in hand, was following him. The sub tenant was Bishna, brother-in-law of Lehna Dass, the principal tenant. Sardar Narayan Singh, Manager, also followed them on horse. He saw the Singh trying to strike Bishna with his spear. The manager shouted again and again, ‘don’t strike him, don’t strike³ But by the time the Singh heard this he had already struck him down. There was so much smoke inside the sugar hut that the actual condition of the wounded could not be ascertained. The Sikh who had assaulted Bishna thought that he would expire.

By this time it was getting dark and no one was at the site of fighting. The committee members and party brought some tenants to the police station. The sub tenants informed Bishna’s family that he was lying seriously wounded in the sugar hut. They took him to the hospital where he remained unconscious. The local Tehsildar, a Muslim black smith of Sialkot district and hostile to the Akalis, recorded, according to Bawa Lehna Dass, false dying declaration of Bishna, Kartar Singh Jhabbar struck me in the belly with a spear and Narayan Singh manager inflicted sword cuts on my arm. Along with them was Jawala Singh, a Gurdwara employee. There were several others whose names I do not know.” The police investigated the case at site up to 11 PM. Next day Patwaris Shamsher Singh and Udham Singh, Sardar Atma Singh, storekeeper, and Bhai Jawala Singh were arrested. A special Magistrate and a sub-inspector police arrived from Sheikhupura.

On January 15, 1933, news of Bishna’s death in the hospital was received and Sardar Narayan Singh manager was also arrested The Nankana Sahib Gurdwara committee informed the Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee of the situation by telegram. Sardar Bahadur Mehtab Singh, Sardar Mann Singh Hambo and Sardar Waryam Singh Gutmula reached Nankana Sahib. There was a pall of gloom and anxiety everywhere among the Sikhs. It appeared like the atmosphere of Mahant Narayan Dass’ time being recreated. Many of the Gurdwara employees were absconding for fear of arrest.

On January 16, Sardar Narayan Singh, Manager, with four others with double handcuffs were brought to Sheikhupura jail. Sardar Gulzar Singh and Sardar Dhian Singh were also arrested with Jathedar Jhabbar and assistant manager Sardar Inder Singh from different places and brought to Sheikhupura jail. Sardar Saudagar Singh was apprehended from Amritsar. In this manner, the Akali stalwart Jathedar Kartar Singh Jhabbar was once again face to face with a likely death sentence on a murder charge and was inside jail. After arrests, the accused were placed in different cells for eleven days. The case assumed great importance as some top Akali leaders were the accused.

The other accused in the jail became sympathetic to them. When after 11 days, these new accused were allowed to move about within the jail premises and mix up with other accused, they exchanged views and came to know each other more intimately. Jail in itself is a world apart, where the day begins at 8 A.M. and ends at 5 P.M, where mutual relationship has secular tones, where they become more intimate than neighbours and where they feel more sympathetic to each other and assist in times of need. This became clear when the Nankana Sahib case accused learnt that their recognition parade would be held that day, and they were briefed about it to the maximum extent by the previous convicts.

Nine previous convicts took part in this parade. The accused were so made up facially and in wearing clothes and turbans that they became almost unrecognizable. For instance Sardar Narayan Singh’s coat, his blue turban and tight pyjama was put on another accused of the same body built, whereas Sardar Narayan Singh was wearing a sheet of cloth round his waist, a long rural type shirt of home spun cloth, and an untidy turban in rustic style with scattered hair of his head, visible underneath the turban. He was wearing another dirty sheet of cloth round himself.

In this parade were standing about 20 besides the accused. None of the witnesses could recognize the accused. Instead five of them recognized as Narayan Singh who was wearing his clothes. Neither was Jhabbar recognized by lady witness until he grinned at some of her odd behaviour. Although a few accused were recognized but on the whole the parade was failure from the prosecution point of view. Those who were accused of making deadly blows to the deceased were not recognized. Part of the reason for non recognition was that the witnesses had not actually seen them while inflicting the alleged injuries, but the main reason for it was the actual assistance rendered by the previous convicts.

After several remands of a month and a half the accused were challaned in the court of Magistrate 1st class, Malik Utta Ullah. Government was the prosecutor and Lala Amar Das, Advocate of Lahore, and Sardar Darbara Singh, Advocate Sheikhupura, were the defense counsels There were seven prosecution witnesses. Every one of them deposed in accordance with what was recorded as Bishna’s dying declaration naming. Jhabbar and Narayan. Singh having inflicted spear and sword wounds. The defense counsel produced satisfactory evidence. Documentary proof was produced that Saudagar S Singh accused was present in the court of Revenue Assistant Amritsar, in connection with a registered deed, at the time and date 1ọ1 of occurrence. W ah The Magistrate pronounced his orders on April 24, 1933, acquitting Sardar Narayan Singh and Bhai Sadaugar Singh and committed the remaining accused to the court of sessions judge for trial. The Magistrate observed, “I fail to understand why a person who was an MA and head of Nankana Sahib estate, under whose command were about 200 armed men and who was reportedly riding a horse at the time of murder, did not order his men to kill Bishna and instead himself got down the horse, went inside the sugar hut and inflicted sword injuries to the deceased. Besides none of the prosecution witnesses could recognize him in the recognition parade. So far Narayan Singh was concerned, he was innocent.

The case received wide press coverage. The magistrate’s courage and sense of impartiality became a subject matter of talk between people and high Government officials. The government put in revision petition against this judgement in the court of District Magistrate. He was the son-in-law of Diwan Narinder Nath. Sir Sunder Singh Majithia managed to intervene through Diwan Sahib, but the coward Kashmiri Brahmin, District Magistrate, proved spineless compared to the just and brave Magistrate Malik Utta Ulla, The revision petition was accepted and Bhai Narayan Singh and Saudagar Singh again joined the accused in the sessions court for trial.

June 13 was fixed for trial of the case in the court of Ch. Ehsan-ul-Huq. Government of Punjab was not merely the prosecutor, but the then Home Secretary Mr. Barbeth was determined to ensure death sentence for all the accused, and to suppress the Akali movement in the state. Poor Home Secretary was yet to learn that more the Sikhs were suppressed the more powerful they emerged out of the trial. As the Government as a whole was pursuing the case for prosecution, the need of the hour was that the Sikhs also built some such Panthic defense bulwark. The case assumed the nature of a climax. Not only possession of vast Gurdwara lands and other properties at Nankana Sahib was involved, but the entire properties amounting to billions of rupees, since transferred to the Panth, under the Gurdwara Act, 1925, was at stake. In short, it was a life and death question for the community and everyone’s eyes were fixed on this case.

SB Buta Singh of Sheikhupura, SB Mehtab Singh and Sardar Waryam Singh Gurmula were made responsible for defense of this case. All Sikhs and their institutions were united in this matter. Many discussions among the Sikh elders took place. It was decided that Giani Sher Singh, Sardar Kartar Singh Diwana and Sardar Waryam Singh Gurmula should approach Maharaja Bhupinder Singh of Patiala for help. The three leaders reached Chail, the summer capital of the state, They related the entire tale of this Panthic crises and the critical situation created by the false implication against stalwarts like Jathedar Jhabbar and requested his intervention. When the Panth sympathizer Maharaja learnt that the case was in the coutt of Ch. Ehsan-ul-Huq, a member of his cricket eleven, he sent for the Chief justice of Patiala High court, Arjan Shah Singh, and the matter was entrusted to him. Soon, Justice Arjan Shah Singh reached Layall Pur and landed unannounced at the session judge’s residence, He conveyed the Maharaja’s wishes that all the accused in the case should be set free. The sessions judge was well aware of the importance of the case particularly of the views of the Home Secretary., But after a brief thought he said that compliance would be made. On return to Patiala, the justice conveyed the session judge’s respects and that he would comply with the Maharaja Sahib’s wishes.

It was June 13th. The mental condition of the accused and their relations and sympathizers, rather of the whole Sikh people, was under stress. The prosecution evidence was convincing. Nobody could imagine that with such evidence and the dying declaration of the deceased, the accused, who though were not guilty so far as Bishna’s actual murder was concerned, could be released. Ch. Ehsan- ul-Huq was in two minds. On one side was strong prosecution evidence, the political importance of the case and above all the Government’s anti Akali policy and the Home Secretary’s personal interest and efforts in awarding capital punishment to the accused. On the other side was his patron Maharaja’s wishes to release all the accused. Ch. Ehsan-ul-Huq was in great dilemma. Finally, he announced June 19 for orders.

Time never stands still. It was June 19th. The accused in handcuffs appeared in the court. The Sessions Judge occupied his chair. People in thousands were present inside and outside the court. Everybody was in suspense. The sessions judge looked at the accused and raising his hand towards them gently announced Release them’ These two brief words spread like wild fire. The police removed the handcuffs and the daring Akali leader and his nine companions were again free after being in jail for five months and five days on murder charges.

The Punjab Government went in a revision petition in the Punjab High court. But with the influence and efforts of SB Mehtab Singh, it was rejected.

The Jhatka Meat Conference

A Jhatka Meat conference was held in village Jandiala Sher Khan in Sheikhupur district in the year 1937,17 at the instance of Akali Dal Khara Sauda Bar. A Sikh, Bagh Singh by name, had cultivated some land as a tenant at the well of Ghulam Hussain Khokhar, Bagh Singh received some guests and cooked Jhatka meat Ghulam Hussain was away from the site. But other Muslim tenants manhandled Bagh Singh and called him names. Humiliated and helpless Bagh Singh took his belongings in his cart and returned to his village Chak Gurdas a mile away.

When Bhai Sucha Singh a devout Sikh of this village, learned about this incident, he summoned Jhabbar to his village. Jhabbar called Ghulam Hussain and his brothers and admonished them for misbehaviour towards Bagh Singh. It was decided that Ghulam Hussain would pay compensation to Bagh Singh for his fields of sugar cane and cotton sown by him as tenant in the land of Ghulam Hussain. The date for payment was fixed after one week. Jhabbar again went to Chak Gurdas on the fixed day. But Ghulan Hussain on the advice of other radical Muslims changed his mind and did not turn up.

Keeping in view the disrespect to Jhatka meat by the Muslims, a Jhatka conference was decided to be held at Jandiala Sher Khan. Jhabbar published a pamphlet about it. It was further decided that the conference be held under presidentship of Baba Kharak Singh. Jhabbar asked the villagers to bring rations for Guru Ka Langar and at least two goats form each village A Jatha of 25 Singhs and two cooks were sent for from Nankana Sahib. A day before the conference, sufficient rations and 50 goats reached Jandiala Sher Khan Jhatka meat of 25 goats was prepared for the first day and 25 goats were reserved for the next day of the conference. The conference procession in honour of Baba Kharak Singh began from the canal bridge Chak Gurdas which was two miles away from Jandiala. About two thousand men armed with spears in their hands were leading the procession. No Singh was without a weapon. With the sound of drum and armed to the teeth, the procession reached the conference site. Some Sikhs went to the Gurdwara to make arrangements for their night stay.

Near the conference site was a Muslim mosque. Someone spread a false rumour in the Pathan Mohala that the Sikhs had demolished the mosque. This led to the Muslims taking to arms and came towards the conference. One of them fired a gun shot which injured a Sikh. This enraged the Sikhs who killed five Muslims in retaliation. There was another person who was shouting “Ali Alf ” He too was killed. Police arrived at the scene. The fighting stopped and conference proceedings were again resumed. A secret meeting took place at a distance from the conference site among the more adventurous Sikh youth. They were contemplating ambushing the Muslims who had been called to Jandila by the local Muslims to fight the Sikhs. Balwant Singh of Mirzewala village informed Jhabbar about this meeting who counselled the Sikh young men to avoid plans for ○ further fight, for, it would bring them bad name.

Next day the Sikhs again flocked to the conference with enthusiasm and the conference concluded successfully. Raja Gazanfar Ali, member of Punjab Council, read the press news of Jandiala murders of Muslims and reached this village. He publically announced that Sikhs had committed high handedness against the Muslims. The bi police arrested members of both the parties. The Deputy Commissioner Sheikhupura sought Government permission to arrest Akali prominent leaders who had arranged the meeting or taken ” part therein. Jhabbar’s name was on the top of the list. Sir Sunder Singh Majithia, then Revenue Minister in the Punjab Government, summoned Jhabbar to Simla and enquired about what happened at Jandiala. Jhabbar related the whole story beginning with manhandling of Bagh Singh for cooking Jhatka meat. Sir Majithia arranged Jhabbar’s meeting with the Prime Minister, Sir Sikandar Hayat Khan, and advised him to explain the entire episode to him as well.

Jhabbar reached Prime Minister’s office. He enquired about the Jandiala murder cases. Jhabbar again explained the whole story. When Jhabbar told that they Jhatka slaughtered 50 goats, the Prime Minister felt annoyed and asked if he Muslims in retaliation killed cows there? Jhabbar retorted that in that case, they would have slaughtered pigs. Sir Sikander asked why. Jhabbar replied, “Khan Bahadur Sahib, the real issue is not of killing a cow or a pig, The crux of the matter is that if the Muslims can have Halal meat, why Sikhs cannot have Jhatka meat.” The Prime Minister smiled and the interview came to a close.

The police had recorded the evidence of four Sikhs as prosecution witnesses in this case. They were persuaded to resile from their statements. Simultaneously, the Prime Minister Sir Sikander Hayat Khan asked the Deputy Commissioner Sheikupura to get the matter compromised in the larger interest of communal harmony in the state. The Deputy Commissioner summoned Jhabbar through Sheikh Karamat Ali Advocate. Jhabbar suggested that the compromise should be done in Jandiala village, But the Deputy Commissioner summoned some more Sikhs and Muslims of the area and got the matter compromised as desired by the Prime Minister. The arrested persons on both sides were released.

Gurdwara Kot Bbai Than Singh

A small estate comprising of 84 villages is located in district Campbellpur, known as Kot Bhai Than Singh. Nearby was situated a dairy and a Gurdwara of a Nirmala Sikh Bhai Than Singh. Maharaja Ranjit Singh had sanctioned 30 acres of land and two villages in Jagir near the estate in the name of this Gurdwara. Two annual fairs took place at this Gurdwara. Sikhs from Rawalpindi to Peshawar attended these fairs. The Gurdwara had an annual income of rupees one lakh. The former Nawab of the estate had great respect for this Gurdwara. According to tradition, a former Nawab Fateh Khan was arrested by the residents of a neighbouring village Pindi Gheb. The Nawab prayed to several Muslim Pirs for his release without success. But when he prayed to Bhai Than Singh, his prayer was answered. The Nawab heard a voice, “”Get up and go Fateh Khan, get up and go”. Surprised at this revelation, he looked around and the door of his confinement opened and he escaped.

This episode increased respect for this shrine with Nawabs of the estate and among the people. But the foreign educated present Nawab Mohd Nawaz became so greedy that he forced the present Mahant to pay half of the annual Gurdwara income to him. The Mahant declined this demand. The Nawab forcibly cultivated the 30 acres of Gurdwara land and demolished a Hindu temple which stood on it. Its tank was filled up with earth and the entire premises were brought under cultivation. The Mahant went to the court against this highhandedness of the Nawab and engaged a Hindu advocate. The Nawab got the Hindu lawyer assassinated through paid hooligans. Neither an FIR was recorded in the police station nor any other action was taken against this heinous crime. The Mahant was terrified reached Amritsar and explained the case to the Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee. He requested the committee to assume control of the Gurdwara and to pay him maintenance allowance.

The Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee took over the ownership of the Gurdwara and entrusted its management to the Punja Sahib Gurdwara committee. At the time of the biannual fair in October 1937, the Gurdwara committee Punja Sahib found itself unable to hold the fair because of the Nawab’s fear. But Mool Singh, a member of the Gurdwara committee, undertook to hold the fair if the committee sanctioned the necessary expenses. When asked how would he manage this, he replied he would invite Jhabbar’s Jatha for help.

Estimated expenses were sanctioned by the committee. Bhai Mool Singh wrote a detailed account of this Gurdwara and sent it to Jathedar Jhabbar, requesting his Jatha’s assistance in holding the forthcoming fair. Jhabbar wrote back informing Bhai Mool Singh that his Jatha would arrive and that he should go ahead with the preliminaries. Bhai Mool Singh again informed J habbar that necessary publicity for the fair had been adequately made but the local officials were asking the people not to attend the fair due to possible fighting and murders there. He requested that the Jatha should arrive a few days earlier.

Jhabbar very well knew the conditions in this area. Along with his Jatha, he reached Rawalpindi two days earlier. In the morning, the Jatha in uniform, paraded through the main bazar in the form of a procession which immensely encouraged the people to go to the fair. The news of the Jatha’s arrival spread and the people began pouring in Kot Bhai Than Singh.

On the other hand the Nawab had collected a Muslim mob from his estate. They were put up 1n a camp a mile and half away from the Gurdwara premises. A large store of provisions was made for them by the Nawab.

The Jatha reached Kot Bhai Than Singh by 9 A.M. on the first day of the fair. Arrangements for their stay were made in tents on the Gurdwara land. The Nawab himself left for Lahore leaving instructions for the Muslim mob for the impending fight. The Deputy Commissioner and Superintendent Police, Campbellpur, had also arrived at the scene by the evening. There were huge crowds in the fair.

Next morning Asa Di Var recitation was done. The local Sikh preacher was explaining Gurbani to the congregation. The Jatha was in its tents. One of the local Sikhs informed Jhabbar that the Muslims were proceeding towards the Gurdwara. Jhabbar asked the Jatha to get ready. Compliance was instant. The Jatha loudly shouted Sat Sri Akal slogan and came out of the tent. Jhabbar himself leading. About 20 other local Sikhs joined them. Jhabbar spoke to the Jatha members briefly that, “Do and die as martyrs as per the Khalsa tradition” There was another loud shouting of Sat Sri Akal slogan. The Singhs drew their swords and spears and rushed towards the Muslim crowd. They were yet some distance away from the mob, when the Muslims threw away their drum and took to flight. Jhabbar then loudly asked his men to stay back. In the meantime police appeared on the scene. Jhabbar then asked the Jatha to go to the Diwan and requested the Deputy Commissioner and Superintendent Police to hear him addressing the congregation, which they agreed.

During his long address, Jathedar Jhabbar mostly castigated the district administration for connivance at the preparations of the Nawab to have the Sikh religious function disrupted. If Nawab’s contingent had not taken to flight like cowards, there would have been a lot of bloodshed which would have cost the administration dearly. He warned that if in future any Muslim entered the Gurdwara properties, Sikhs would not be held responsible for breach of law and order. The Nawab inspite of being the landlord of 84 villages, was demanding half the income of the Gurdwara which his religion does not permit. At this point Bhai Bahadur Singh spoke from the audience that the Sikhs would launch Morcha against the Nawab. But Jhabbar observed that the Sikhs launch Morchas against governments and not against such petty minded people as the Nawab who himself escaped from the scene and put his poor co-religionists in a difficult situation to fight with the Sikhs. Finally, he declared that the Jatha would leave the place only when relieved by another Jatha.

By the evening, the congregation ended. The people left for their respective villages. The Deputy Commissioner summoned Bhai Mool Singh and assured him to maintain law and order at the premises and sanctioned some police force to stay at the site. The police transport was used to carry the Jatha to Panja Sahib Gurdwara. The Gurdwara Committee honoured Jathedar Jhabbar with a Siropa – a sword and a shawl. Thereafter the Jatha returned to Amritsar.

Last Days of the Noble Panthic Knight

Jathedar Jhabbar would not while away his time idly, He would hold conferences and preach Gurmat and Sikh Rebat Maryada. Also, he was preparing the young generations to face the future difficult times with faith and fortitude. In such circumstances, sometimes the Government anti- Sikh policies had to be explained. The Government agencies kept close watch over his activities and police Central Intelligence Division reported to senior officers his every such action On one such report, Deputy Commissioner Sheikhupur issued warrants of arrest against him in 1944.

Jhabbar had developed urinary trouble during this time because of kidney stones. He wanted to be operated upon before his arrest. One day when he was at Lahore, he took with him Joginder Singh (author’s son), a student of Dayal Singh college, and went to Dr. Khera’s hospital. He paid him rupees one hundred and asked to be operated upon. Also, he informed him about his impending arrest and requested that after operation, the police be informed about his whereabouts.

The doctor wanted to perform the operation under chloroform but Jhabbar insisted being operated without it. Operation was performed successfully and Jhabbar bore it patiently. According to Joginder Singh, the stone weighed about two ounces. Police were informed about his presence in the hospital. They came and handcuffed him. For several days, Jhabbar remained in this condition in the hospital. On Doctor’s advice, he was removed to Sheikupura Court proceedings were started and he was convicted to one year imprisonment. On release he again spent his time in Gurmat preaching.

The year 1947 was the independence year for India. But it was sheer doomsday for the Hindus and Sikhs of Western Punjab. They were not only deprived permanently of billions worth of properties in fertile lands, buildings, industries, institutions, but also hundreds of historic Gurdwaras like Nankana Sahib and other important places. Half a million people fell victims to fire, sword and rape and perished in reaching India, their new independent homeland.

At such horrendous times, patriots like Jhabbar do not sit idle. He reached Nankana Sahib first of all. Along with the manager (the author) and others, he went around on horses, informing people, Hindus and Sikhs, to reach Nankana Sahib. Later, he went to Sacha Sauda, the heartland of the Virk clan, asking Hindus and Sikhs to flock to the Gurdwara buildings. Camps were formed at Nankana Sahib and Sacha Sauda Gurdwaras. Langar arrangements for hundreds of thousands of people were made. By and by, bus convoys carrying the refugees began moving to India. The veteran Jathedar Jhabbar stayed back at Sacha Sauda till the multitudes of people which had assembled there had left the place for India. He came last of all.

On reaching India, Jathedar Jhabbar helped the refugees in their settlement at different places. Himself with his family he settled in village Habri in district Karnal where he passed the remaining fourteen years of his life. During this period, he got a high school, a hospital and other such like amenities sanctioned for his vilage. He was pursuing the project of a pacca road for the village when he fell ill and was admitted to Rajindera Hospital, Patiala. Whenever the author (Bhai Narayan Singh) would go to the hospital to enquire about his health, he always found him in high spirits, who first of all asked about the general welfare of the Panth.

He was brought to his village and again became indisposed. The writer went to his village. Again Jhabbar would talk about the Panthic affairs rather than about his own health. In short, welfare of the Panth had entered his psyche which lasted till the end. Thus ended the glorious life of this matchless Panthic Knight.